Rahman ve rahim olan Allah'a hamd ve Rasülüne ve al ve ashabına salatu selam dan sonra...

Bu kitabın adını "Şemsiye" diye isimlendirdim.
İş bu Mizanul intizam namı kitabı maarif nazareti celilesinin ruhsat namesiyle matbayı amire de
17 Receb/Sene 1305 de(yani 137 yıl önce) tabolunmuştur.
Konusu "Kavaidi Mantıkıye" dir. Yani Mantık kaidelerini beyan eder.
Bu kitabın Musannıfı:Seyid Ahmed issıdkı ibni Ali Burusevi
Bu kitab da kullanılan lafızlar beyan da Şemse benzemektedir.Bu yüzden Şemsiye denmiştir.
Ve bu kitabı
1.Mükaddime
2.3 Makale
3.Bir Hatime ile tertib ettim.

Mükaddime de iki Bahis vardır.
1. Mahiyeti Mantık ve ona olan ihtiyac ve beyanı nedir?.
]İLİM ya Yalınız Tasavvur olur.
Tasavvur:Yalın tasavvur demektir.
Bu ise: Bir şeyin suretinin husulu akıl da olması demektir.
Tasavvuru mutlak akılda hasıl olan bir şeydir.
Maddeden sıyırılmış mankuş(nakişlenmiş) suretlerdir.Yada Aynadaki suretler gibidir.
Madde deki suretlere ise malum denir.
Yada hüküm ile beraber Tasavvur olur.
İlim ya Tasavvur olur.Ya Tasdik olur.
Burada Hüküm demek:
Bir emrin diğer bir emre icab ve selb bakımından isnadı demektir.
Bunların cümlesine Tasdik denir.
Tasavvuratın üçüne de hükümle beraber Tasdik denir.
Bunların mecmu bedihi olan bir şey değildir.Eğer hepsi bedihi olsaydı her eyi bilmemiz gerekirdi.
Oysa bazılarını biliriz bazılarını bilemeyiz.Ve öğreniriz.
Ve hepsi nazari de değildir.Eğer her ey nazari olsaydı devir ve teselsül gerekir.
Devir demek:Bir şeyin başka aynı bir şeye bağlanması demektir.Burada Devir den takaddumi devirdir.
Bu ise muhaldir.Burada bir şeyin kendi nefsine istilzamı gerekir bu ise muhaldir.
Teselsül de ise ğayrı mütenahi bir şekilde bir çok emirlerin terettüb demektir.

Bu yüzden belki bazı Tasavvurat bedihidir.
Bazı Tasdikat bedihidir.Diğer bazı Tasavvurat ve tasdikat da nazaridir.
Yani bazı nazar ve kesbe ihtiyac duyar.
Bu kesb ve nazarsız akılda fikir ile hasıl olmaz.
Bu fikir malum emirlerin tertibidir.
Bu ise iktriran kaziye de Suğra ve kübradan oluşur.
Yada kıyası istisnayi de şartiye ve istisnayi mugaddimenin tertibidir.
Cinsden,arazı am ve fasıl mütekaddimine göre kavli şarihde hassa dan,Eam ve ehassın tertibidir.
Burada UMUR dan murad vahidin ma fevkıdır.Kitabı mantık da zikri geçen karine ile..Müteacchirin müfred tarife cevaz verdiler.
(Malum umurun tertibi Mechula teaddidir.)Tasdiki mechule yada tasavvuri mechule zihin teveccüh olsun diyedir.
(Bu Tertib daima bir savab değildir)Burada savab Hak manasına değildir.
Bu ise hükümün vakaya mutabakatı demektir.Bunun mukabili batıl demektir.
Ama sahihin mukabili Fasid dir.Burada Savabın manası sahih dir.
(Efkarının muktazasın da bazı ukelanın munakazası vardır.)
Bunlardan biri:Bu alem muteğayyirdir.Muteğayyir olan ise kadim olamaz. gibi.
Felsefecilerin diğer bazı kadiyye ise :Alem mutessire ihtiyacı yoktur.Mutessire ihtiyac duymayan ise kadimdir.gibi..
(Belki muhakkak :bir insan farklı vakitler de kendi nefsine tenakuz halini yaşıyor.)
(Bu durum da bedihat yani zaruriyatdan olan nazariyatın iktisabın yollarını tarif eden kanun ve kurallara ihtiyac belirmiştir.)
Burada kasıd: sahih, fasid fikirleri ihata eden mantık kanunlarıdır.
Böylee Mantık ilimi şöylece tarif edilmiş olur.
Bu bir alet ilimidir ki
kaideyi külliye yi içeren bir kanundur.
Bu kurallara uymakla zihinimizi tefekkür deki isabetsizlik gibi hatadan koruruz.
Mantık meselesinin hepsi bedihi değildir.Eğer hepsi bedihi olsaydı bu mantık ilimini öğrenmeye de ihtiyaç kalmazdı.
Bu mantık illiminin meseleleri nin hepsi nazari de değildir.Eğer hepsi nazari olsaydı devir ve teselsül gerekirdi.Bu ise batıldır.
(Belki bazısı bedihi ve diğer bazısı Nazaridir.Böylece bedehatden nazariler müstefad dır.
El Bahsüssani/İkinci Bahis
İkinci Bahis Mantığın mevzu dur.
Bir ilimin mevzu,mizan olsun nahiv olsun farketmez.O ilimin avarızından bahseder.
Ancak ya bil kül avarız olur.
Kendi mahiyetini mulhak bir avarızdır. Teaccub gibi.
Yada ona müsavi birine mulhak olan avarızdır.İnsana bakarak Dıhk gibi.
Yada Eammın bir cüzüne mulhak avarız dır.Hayvanın in
sana nisbeti gibi.
Gerek tasdikat ve gerekse Tasavvurat olsun malumatdan Mantığın mevzu:
Bu bir konudur ki bu mantık ilim sayesinde bizim mechulumuz olan tasavvurat ve tasdikata ulaşırız.
Böylece Tasavvuru külliye ve yada cüziyeye yada zatiye ve arazziye
yada Cins ve Fasıl ve hassa yahut araz ı amma olması bakımından bilgi sahibi oluruz.
Tasdik bakımından da Tavakkufu garib:Bu tavakkufu zatidir.Bu ise malumatı tasdikıyyenin kazıyye yi hamliye yada şartıya olmasıdır.
Yahud aksi kazıyye olmasıdır.Farketmez.yada Nakızı kazıyye olsun farketmez.
yada tavakkufu baiyd olarak bilgi sahibi oluruz.
Malumatı tasavuriyenin kazıyyelerin mevzuatı ve mahmulatı kazaya olmasına tevekkufu baid denir.
Adet ile mucerrebdir ki;
Tasavvura musil olan tasavvuri malumata gavli şarih denir.
Zira Kavli şarih çoğu kere murekkebdir.
Tasdika musıl olan tasdiki malumat bizi tasdiki meçhulumuz ulaştırdığından Hucct denir.
Bu sebepten birincisi: tasavvurat ikincisine:tasdikata vadi bakımından mukadem olması vacib oldu.Vadi zikir demektir.
Zira Tasavvur tasdika taban da mukaddemdir.
Zira Her tasdik olunmuş olan yer de mahkumu aleyh olan tasavvurat vardır.Bu ise ya resmi,sadık bir emir yada zaten olsun böyledir.
Mahkumu bih de böyledir,ister mahmul olsun hamliyat da olduğu gibi.
İsterse taliyan olsun şartiyat da olduğu gibi.Burada Mahkumu bih her ikisinden de eam dır.
(Hüküm ise)Yani Nisbetin beyne beyne tasavvuruna Hüküm tabir olundu.
Zira Hüküm için nisbetin beyne beyne olması şartdır.
Yukarda bahsedilen mahkum aleyh ile ilgili taksimatın nedeni
şu üç illetdn birinin bilinmemesi durumunda söz konusu olur.Zira
Bir şeyin vuku yada ademi vuku nun idrakı mumteni olduğundan yukarda anlatılanları bilmek gerekir..
Zira tasavvuratı selase şartlardır.İdrak ise meşrut dur.
Şartın intifası meşrutun da intifasını gerektirir.
Zira şart meşrut dan daha eam dır.Namaz için abdestin luzumu gibi.

Bu Risalenin makaleti Ula(birinci makalesi)
(Mufredat ile ilgilidir.)

Külliyatı Hams
Kavli Şarih
Bu dört nevileri
Bazılarına göre makasıdı Tasavvurat dır.

Makaleti ula da Dört Fasıl vardır.
Birincisi Lafızlar ile ilgilidir.
Yani lafızların manalara delaleti demektir.
Burada delalet demek:Birini dilince diğerini de anlamak ve bilmek demektir.
Lafızın manaya delalet vazı mutabakat ile tevessut eder.
Eammın cüzüne delaletin de tazammun delaleti de dahildir.
(İnsan denin ce insanın sadece Hayvana yahut yalınız natıka delaleti tazammuni bir delalet dir.
İztırari lafzın vazı vasıtası ile mevzu leh manadan iltizami delalet çıkmış oldu.
İnsanın ilim kabiliyeti yada kitabet sanatına delaleti gibi.
(Burada ki delalet iltizami bir delalet dir.
iltizami delalet de emri haricin bir hal üzere olması gerekir ki musemmanın tasavvurundan emri harıcin
tasavvuru lazım gelir. Yoksa lafızdan emri haricin fehmi mümteni olurdu.
Delaleti iltizamiye de emri haricin müsemmanın hariçce teahakkukundan emri hariicin teahakuku lazım gelmez.
Her ne kadar haric de araların da mülazemet olmamasına rağmen ama nın (körlüğün)basar üzerine delaleti gibi. )
Bilinmeli ki Mizaniyin delaleti iltizam da lüzumu zihniyi şart koştular.
Üsul alimleri ise zihni iltizamı bu delalet de şart koşmadılar.
Belki mutlak bir lüzum yani ister zihni isterse hariç deki lüzüm olsun yeterlidir,dediler.
(Besait de olduğu gibi mutabakat tazammuni delaleti istilzam etmez.
Oysa tazammuni delalet mutabakatı istilzam eder.
Burada besait den maksad noktalar ve mücerredatlar gibi..
Bunlar gerçek basiteler dir."ma la cüze leh" denir.
(Delaleti iltizamiye ğayrı müteyakkındır.)Yani bu istilzam müsellem değildir.Belki memnudur.
(Zira her mahiyet için zihni lüzum tasavvurundan emri haricin tasavvuru ğayrı malumdur.)
(Denilir ki;Her bir mahiyetin tasavvuru o mahiyetin ğayrısı değildir.)(Bu söylenti memnudur.)
(İşte bu sebebden tebeyyün etti ki Tazammuni delaletin ademi istilzamı demek istilzami delalet demektir.)
Tazammun ve istilzam arasın da tahakkuk bakımından umum husus min veciih vardır.
(Bu her iki delalaet ancak araların da mutabakat olursa mevcud olurlar.)
(Zira tabi metbusuz olamaz.Burada her iki delalet mutabakata tabidir.Metbu mana ise mutabakatdır.)
(Muabakat karinesile delalet eden burada maksuddur.Eğer bir cüz ile mananın cüzüne delaleti kasd edilirse,bu murekkebdir.
(Ramiyil hıcareti, gibi)
Eğer böyle olmazsa bu lafız müfred dir.Müfred bir lafızın tekbaşına kendinden bahis sahih olmaz.
Zira bu müfred lafız bir edatdır,Yani edat müfreddir.tekbaşına bir manası yokdur.
"Fi"ve "la" harfi gibi.
Eğer bu müfred lafız haberiyeye salih olursa o zamanheyeti ile üç zamandan birine delaleti olur.
O zaman da bu müfred (kelime olur.)

Yahut üç zamandan birine delalet etmezse o zmandan bu müfred kelime isim dir.
Katib ve darib lafızı gibi.
Bu takdir de bu lafızın manası yada bir çok manaları olur.
Eğer birincisi gibi yani bir manası olursa buna alem isim denir.Zeyid Ali gibi.
Eğer muşahhas ve muayyen bir manaya delalet etmezse "fi"harfi gibi.
Buna külli isim denir.
Bu takdir de haric de ve zihin de efradı mustevidir.
İnsan ve Güneş lafzı gibi.
Eğer bu lafızın manası bazısı bazısına tercih edilirse ona müşkil ve müşekkek küllidenir.
(Vücud deinilince hem vacib hem de mümkin vücud a delalet eder.Ehli hak indin de vücud ekseri vacib vücud ile anlaşılır.
Eğer kelimenin birden çok manası olursa,bu manaların arasında vazı müstevi ise Buna Müşterek mana denir.
"Ayın" lafızı gibi.
Bu kelime hem zeheb hem de basar manasına gelir.
Eğer böyle seviye olmazda manalardan biri tercih edilmişolursa,sonradan başka bir manaya(yani ikinci manaya) nakil olursa
Bu durumda birinci vazı manayı terk edip orffen ikinci mana tercih edilirse buna Orfi menkul bir isim denir.
Yada orfen ve adeten menkul isim denir.
(Eğer bu nakil nakli am olursa yani nakil ğayrı muayyen ise "dabbe" gibi ..
(Yada menkulu şeri ile yani nakil şeri ise .Salat ve savm gibi)
Zira salat önceleri dua manasına sonraları efali ve erkanı ile meşru kılınan namaz manasına gelir.
Eğer nakil orfi has ise buna istılahi nakil denir.
(Nuhat(kramer) ve nizar(mantık) istilahatı ve diğerleri gibi..
Örnek:
Fiil ilk mana olarak iş yapmaya denir
Saniyen bu lafız nahiv istilahatında bir manaya denir ki üç zamandan birine delalet eder.
Eğer o manayı evvelde ki vazı manayı sanide mevzu bakımından terk edilmemişse buna manayı hakikat denir.
Eğer bu manayı evvel terk edilmişse buna Mecazi mana denir.
Esed kelimesi bir hayvan ın adıyken racülü şüca da kullanılması ikinci amanaya nakil oluduğundan ilk mana terk edilmiş bu sebepten
Manayı mecaz odu.
Bunca müfred kelamın taksimatı yani;Mengulu orfi ve ve şerif taksimatlar nahiv ilimine göredir.
Mizanı mantık da ise hakikat ve mecaz manalar sadece isime mahsus değildir.Hem fiil ve hem harf de de olur.
(Her bir müfed lafızdır ki )(diğer bir lafza nisbetle onun muradifidir.)Mana bakımından lafızların aralarında tevafukluk var.)
(Yada iki lafız bir diğerine mana b akımından mubayin olur.)
(mürekkeb lafız ise ya Tam olurki muahtabı o lafız üzerine sükut sahih olur.)
(ya da ğayrı Tam olur ki bu tam mananın tam tersi dir.)
Mefhumu mana itibarıyla ya sıdka ve kizibe ihtimale olur yada olmaz.
(eğer kizibe ve sıdka ihtimali olumazsa buna murekkebi tam denir.
Eğer kizibe ve manaya ihtimali olursa,Buna Haber denir.
Kizib ve sıdıka ihtimal olmayan ise murekkebi tam ve inşai dir.
Eğer filin evleviyet ile talebi istila manasıyla delalet ediyorsa buna EMİr denir.
Örnek:Darebte ente de ente failin ente(mütekellim) olduğunu tekid için gelmiştir.
Fiilin delaleti veliyye ile özel mana olursa buna süal ve dua denir.
Tesavat ile bir delalet olursa buna iltimas denir.
Eğer delaleti evleviyetle olmazsa buna Tenbih denir.)
Burada temenni ,terecci ve nida da dahildir.)
Mürekkeb kelime eğer ğayrı tam olursa ve cüzi sani cüzü evvele takyid bir mana ise buna Takyidi denir.Hayvanı natık gibi.
Değilse Ğayri takyidi denir.
(Edat ve isim den murekkeb bir kelime gibi..Er racul gibi.."er" edat dır racül de ayrı bir kelime dir..bir kayıd yokdur..
(Yada bir kelime ve bir edatdan mürekkeb kelime olur.Kateb tu gibi..
Buarada keteb ve tu bir kelime ve bir edatdan mürekkeb kelimedir.

El Faslussani(İkinci Bölüm)
Meaniyi Müfred
Birinci Fasıl Meaniyi Müfred(Müfred kelimenin Manaları)üzerinedir.
Her mefhum (yani akılda anlaşılan şeyler)
Ya cüzü hakiki dir.Eğer mefhumun tasavvuru vukuunda olan şirketden bir engel teşkil ederse..
Ya da Külli olur.Eğer Vukuundaki bu şirkete bir mani olmazsa, külli olur..
Bu her ikisine de yani külli ve cüziye delalet eden lafıza ise külli ve cüzi lafız denir.
Küllinin ya mahiyetinin altında cüzi efradı olur.
Yada külli mana bu cüzi manaların mahiyetine dahil olur.
Yada cüziyatın mahiyeti mananın haricinde olur.
Birincisi :Yani tamamı mahiyetin tahtında cüziyat olursa buna nevi hakiki denir.
İster muteaddidi eşhas olsun yada ğayrı müteaddidi eşhas olsun.
Müteaddidi eşhasın haricde şahısları müteaddid olur.
Mahuvenin cevabın da şirket ve hususiyet hasebiyle magul olur.İnsan lafzı gibi cüziyatı haric de müteaddid bir ladfızdır.
Yada ğayrı muteaddidi eşhas olur.Burada bir şahıs a munhasır olur.
Hususiyeti mahza hasebiyle mahuvenin cevabın da magul olur.Şems kelimesi gibi.
Nevi hakiki ise ya hariç de olan bir in yada mahuvenin cevabında hakikatleri muttefik birden fazla üzerine magul(cevabi söz) olur.
Eğer ikincisi olursa yani bir den fazla hakikatler üzerine magul olursa;
Cüziyatın mahiyetin de mahiyeti müşterek,ve nevi aher olursa aralarında bir müşterek olmaz.
Tamamı cüzün nevi aher ile mahiyetler arasın da müşterek olursa mahza şirket hasebiyle mahuvenin cevabın da magul olur.
O zaman da buna CİNS isimlendirilir.
Zira hem ağyar ve hem de efradına mutenavildir.
Bir çok alimler bunu Mahuvenin cevabın da hakikatları muhtelif bir çok neviler üzerine külli maguldur. Diye resim ettiler.
Ya Cinsi garib olur:
İnsan nedir mahuve sorusuna ,insan Hayvandır magulu gibi.
ortak efradı cins bazısı ndan magul olur.İnsan ve feresin Hayvanat da müşterek olması gibi.
(İnsan Ve Ferese nisbetle Hayvan demek gibi.)

Ya da Cinsi Baiyd olur:
Mahuvenin cebabın da süal olunanın ğayrısıyla cevab olur.Buna doğrusu iki cevab verilir.
Eğer bir mertebe cinsi baiyd ise.
İnsana nisbetle cismi nami demek gibi..
İki mertebe baiyd olursa cevab üç olur.
Cisim nedir sorusuna Daş,İnsan ve feres cevabı gibi..
Cevab Dört de olur,üç mertebe cinsi baiyd olursa.
Cevher nedir sorusuna verilen cevap da;Hayvan,cismi tam,cisim,ve cevher denir.
Sen buna diğer örnekleri kıyas et...
Külli sani nin yani cüziyatda dahil olan külli müşterek mana olmaz eğer tamamı cüz ile aher arasında müştereklik varsa.Yada aralarında müsavat varsa.
Her hassas varlık hayvan demek gibi.
Eğer böyle olmazsa;ve mahiyet ile aher mana arasın da müşterek olur.
İnsan ve ağaçlar arasında müşterek mana hisssiyat gibi.
Bu neviye nazaran nevi aher ile araların da tamamı müşterek olması caiz olmaz.Zira mukader olan bunun tersidir.a teselsül de olmaz,
Belki bazısıdır.Yani bazı tamamı müştereki dir.
Burada müsavi bazı müşterek manalarda nihayet bulur.İşte o zaman baz a Faslı Cins adı verilir.
Yada bazısı (Faslı cins)hassas hayvanın faslı hayvan olduğu gibi(olur)Bu durumda nasıl olur da bazı cüz, cins de müşarik den olan mahiyeti temyiz eder.
Hayvan da olmakta natık ul insan olma bakımından feres den ayrıldığı gibi..
Bu cüz yada Fasıl olur..Buna da Resim diye cumhura göre isimlendirilir.
Eyyu şeyin huve fi cevherihi(Cevherinde bu nedir sorusuna cevap da bir şeye ihtimali olan külli fasıl olur.)
Bu durum da yani fasıl resim olabilidiğine göre iki mütesavi iki emri külliden mürekkeb olur yada
umuru külliyatı mütesaviyat olursa,bunlardan her biri tümünün hakikat manası için Fasıl olur.
Zira Vücud da hakikat mananın müşareketin den hakikat her biri temyiz edilir.
Müşarik manasından nevi için mümeyyiz olan Fasıl ,cinsi garib olur.Eğer cinsi garibin den temyiz olursa İnsan için Natık gibi.
Cinsi baidinden müşareketinden temyiz oursa Faslı baid olur.İnsan için Hassas gibi..
Üçüncüsü:
Cüziyatın mahiyetinden haric olan küllinin infikakı mümteni ise Arazı lazım olur.
Eğer mümteni olmazsa arazı mufarık olur.
Özetle:Mahiyetden haric külli ya arazı lazım olur yada arazı mufarık olur.
Arazı lazım Habeşi için sevad arazı lazımdır.Burada araz vücud için lazımdır.
Bu luzum mahiyet için oursa insanın mahiyeti hakkında teaccub etmek gibi..Zira insanın künhünü bilmek imkansızdır.
Bu ise ya beyyin mübeyyin olur.
Yani melzumun tasavvurunda lazımın tasavvuru gerekir.Bu tasavvur zihin de lazım ve melzum arasında yeterli olur.

Burada AC=AB açıları toplamı 180 derece
-120 derece=60 derece olan açılar da ve çok açılı düz ve dik çizgiler açısında ayrıca da Bürhanı süllemi hendesi üçgenin de
ve Altı açılı üçgende buraya örnek verilmiştir..ltf..bu üçgen şekillerine bakınız.Galeri de bu gösterilmiştir.

Zira da kaim zaviyeye müselles için mefuza selasenin zaviyeleri müsavi olur.
Bu müsellesin mahiyetine lazımdır.Bu burhanı süllemi cüzlerinden olduğu malumdur.Bu her kaim zaviye de
böyledir.Her kaim zaviye de ve müsellesden her birinde Bürhanı süllemi cüzü ile bilinen ise müsellesin mahiyetin de lazımdır.
Burada bilinen şekli evvel netice verir.Mefruza üç açı eğerkaimelerin açılarına aşit olur bu zaten müselesin mahiyetine lazımdır.
Ve bu matlub olandır.Şekli evvel Yani Açıları 180-120=60 derece olan eşkenar açılı üçgen bilinmeden diğerlerini şerh de müretteb bir kyas gerekir.
ANla.Bu şık da kıyası mutearif Bu fen de biraz bilgi ve tecrübesi olana gizli değildir.
Zhinde ouşan lazım ve melzumun arasında olan müsavat Erba(dört sayısının lüzumu gibi bir inkısamdır.
Dördün her parçası müsavi olması zihin de beyyin dir, bilinir.
Bir de ğayrı beyyin olur bu lüzum..
Lazım ve melzum arasında ki lüzumu zihni ile lüzüma ihtiyac duyar.Ama müsavatı ortaya(vasta)dır.
Müsellese kaim olan cizgiler için olan zaviyelerin müsavatı gibi..
Bu konu da da yukardaki üçgenlerin örnekleri geçerlidir.
(Ve denir ki; Bu lazım ve melzum arasındaki lüzum un beyyin olması aralarındaki tasavvurdan dolayıdır.
Birinin tasavvurundan diğerinin tasavvuru luzumu beyyin dir,demek oluyor.
Birincisine yani manası itibarıyla bu luzumun beyyin olanı daha eam yanu umumidir.
Arazı Müfarık ise;
iki kısımdır
1.Seriuzzeval olur.
Dehşet ve hayretden oluşan humra(ızargınlık) gibi..
Korkudan saralmışlık gibi..
Bunlara süratle zail olan sıfatlardır.
2.Bati uzzaval olur.Şeyb ve şebab gibi..İhtiyarlı ve Gençlik gibi
Bu her arazı lazım ve mufarıkların her bireri ya bir efradı hakikate mahsus olur ya da omaz.
Bu ise ya Hasse olur,Eğer Efradi bir hakikate mahsus olur ise.
İnsan için bil kuvvet ve bil fiil dıhk(gülmek)gibi..
Yada Arazı am olur;Efradi bir hakikate mahsus olmazsa..
İnsan ve hayvan için bil kuvve ve bil fiil maşii(yürümek)gibi..
Hassa ise şöyle resmedilir.
Yalınız bir hakikatın tahtında efradına mahsus,
ve mahmul olan magulu küliye dir.
Ve gavli araziyedir.Fasıl ve cins ve nevi gibi değildir.
Arazı Am nedir?
Arazı am:Bir ve daha fazla hakikatlerin efradına mahmul külli bir maguldür(sözdür)
Buda Gavli Arazidir.
KÜLLİYAT BEŞ KISMA AYRILIR.
1.Nevi:
2.Cins:
3.Fasıl:
4.Hassa:
5Arazı am dır.
[b]
El Fasussani(İkinci Fasıl)
Konu: Mebahisi Külliye ve cüziye dir.
Elfaz ve cüziye i faslı salisin beş kısmı vardır.
1.Bahis:
Küllidir ki efradı itibarıyla haric(ayan da) de mümteni ül vücud olur.
Lafızın nefsi itibarıyla mümteni değildir.
Yani mefhumu lafzı külli bazen de zihin de mümteni olur.
Şeriki barinin isimi az ve nadir oldu"şerikil bari ız ismuhu" demek gibi..
2.Bazen de mümkinül vücud olur.,Ancak haric de mevcüd değildir.
Anka (kuşu) gibi..
3.Bazen de sadece bir örneği mevcüd olan vücud olur.kendisin den başkaca varlığı mümtenidir.
Bari teala nın varlığı gibi..
Ya da kendisinden başkasının varlığı mümteni olmaz..Şems (Güneş)gibi..
Külli mevcüdü olan bazen çokca olur.Yada mütenahi olur.Yedi kevkebi(dokuz ) seyyare gibi..
Yada Ğeyrı mütenahi olur.Nefsi natıka gibi.
2.Mebhasi Sani:
Biz hayvana hayvan dediğimiz de külli bir ifade dir.
Üç emir de müteala edilir.
1.Külli bir ifade dir.Külli tabiatından bahsedr.
2.Mürekkeb ifade dir.
birinci de Mahiyeti itibarıyla külli bir ifade etmiş oluruz.
İkinci de de mantık bakımından bir külli ifade dir.
3.Külli ve akli bir ifade dir.
Belki tahakkuku mümkin olmaz.
Külli tabi ise haric de mevcüddur.
Zira külli tabi mevcud hayvanın bir cüzüdür.Zeyid hayvanın bir cüzü Hayvanı natık dır.
külli tabi hariç de mevcuddur.Tabi külli olan da haric de mevcüdun bir cüzüdür.
Mantiki ve akli külliy olanlar ise
Bunların vücudiyetin de hılaf vardır.
Burada nazar mantıkdan haricdir.
Zira bunların vücudiyeti ilahi hikmetler bahsine girer.
3.Kısım olan mütesavi külliyat dır.
diğerinin sadık olduğu efrada küllilerin her bireri de sadık olur.
İnsan ve natık gibi.
Her insan natıkdır ve her natık insan dır.
Küllilerin arasın da umum husus mutlak vardır.
Eğer diğerinin sadık oluğu yerde bunların her bireri de sadık olursa..Ama aksi olmaz.
Hayvan ve insan gibi..
Her insan hayvandır ve her hayvan insan değildir.
Küllilerin arasın da umum husus min vecih vardır.
Eğer yalınız ca diğerinin sadık olduğunun bazısına sadık olan külliler olur ise ...
Hayvan ve ebyaz gibi..Her hayvan ebyaz değildir.bazı hayvan ebyaz ve baı hayvan ebyaz dır.
Mütebayin külliler olur..
Eğer diğerinin sadık olduğu efrada sadık olmaz. sa..
İnsan ve feres demek gibi..
Mütesavi külliyelerin nakizı da mütesavi olur.
Eğer böyle olmazsa külliyeden her birinin kizb olan diğerini doğrular..
Doğrularda diğerinin yalanladığını beriki doğrular.
Bu ise muhaldir.
İnsan ve natı gibi..
Külilerden eammın nakizi mutlakan ahassın nakizından mutlakan daha ehas dır.
Böyle olunca
Eammın nakizi efradın üzerine sadık olan üzerine nakizi külli ehass sadık olur.
Bunun aksi doğru değildir.
Burada Akis den maksad Loğavi dir Mantıkı akis değil zira mantıkı akis caiz olur.
Birincinin doğtu olmasına gelince yan;
Şu sözümüzün sıdkı gibi:
Hayvan olmayan da insan değildir gibi..
Eğer bu sözümüz doğru olmasa,nakizi doğru olur dur.Bazı insan hayvan olmayan da insan değildir,doğru olurdu.
Eğer mezkur olan misal de nakiz olsa,aynı ahas eammın nakizi nin sadık olduğu nun bazısı üzerine doğru olurdu.
Zira nefinin nefyi isbat demektir.
Bu durumda Bazı hayvan olmayan da insan dır..demiş olursunuz.
Bu durum eam olmadan ehassın sıdknı müstelzimdir.Bu ise eammın olmadığı durumda muhaldir.
İkinciye gelince:
Örnek:Her insan olmayan hayvan da olmaz değildir.Sözünün doğruluğu:
Zira
Eğer bu doğru olmazsa,
Ehassın nakizinin üzerine doğruladığı bütün efradının üzerine eammın nakizi doğru olurdu.
Bu ise yani;Her insan olmayan hayvan da olmaz.nın sıdkı..
Eammın sıdkı olan efradına ehassın sıdkını müstelzim olurdu.
kudemaya göre.Aynul eam nakizin aksi ile olur.
Bu ise muhaldir.
Bu külliler tebayünü cüzi ile mütebayin olan küllilerin nakizi our.
Zira bu nakizleri Bir şey üzerineir(La şey vela Vücud gibi bir şeye) asla sadık olan şeyler değildir.
Zira aralarında tebayünü külli vardır.
Bu durum da tebayünü cüzi katan tehakkuk etmez.
Eğer bu nakizler birlikte bir şeye doğru olsaaraların da tebayünü olur.
Mütebayinlerden biri diğerine ancak nakizi olur.İnsan ve Feres gibi.
Tebeyünü cüzi cezmen lazimdır.

Dördüncü Mebhas:
Üçüncü fasıldan nevi muayene ve hasse olan lafızlar Cüzi olur.
Mutlak cüzi mezkur manaya denildiği gibi.
Buna Cüzi Hakiki isimi verilir.
Bu Cüzi mana;
Her eam mın altın da münderic olan cüzlerine itlak olunur.
Birkısmına da Cüzi izafi isimi verilir.
bunu Mertebesi Dörddür.
1.Nevileri umumi olur.Nevi ali de denir
"Cisim" demek gibi.
cismi nami,ve hayvan ve insan dan daha umumidir.
2.Nevi ehas olur.Yani ehassul enva olur.
Bu ise "İnsan "gibi nevi safildir.
Buna Nevül enva de denir.
3.Aliden ehas,safilden eam olur.
Buna Nevi mutevassıt denir.
Hayvan ve cismi nami gibi..
Bunların hepsi insandan daha umumi,cisimden daha hususidir.
4.Bunların hepsine(nevi ali ve sefil)den mübayin olur.
Buna ise müfred nevi denir.
Eğer biz cevherin akıl için cins olduğunu söylersek.
Eğer akıl nevidir dersek Bunun altın da eşhas vardır ki bunlar ukulu aşere dir.
Bu durumda neviden daha eam değildir.

Ecnası(cinslerin)mertebesi de Dört dür.
Lakin cevher gibi meratibi ecnasdandır.Buna da Cinsul ecnas denir.
Cinsi safil denmez.Hayvan gibi.
Cinsi mutevassıta örnek:Cismi nami ve Cisim gibi.
Cinsi Müfede örnek Akıl..
Eğer cevher akıl için bir cins değildir dersek..

Nevi İzafi:
Nevi hakiki Nevi izafi olmadan araların da umum husus min vecih mutlak yokdur.belki her birerleri diğerlerinden daha eam dır.
Hakayıkı basitalar gibi..Akıl,Nefis ve natıka gibi..her birerinin nevi safile sıdkı mevcud dur.
Bunlar envayı hakikatler dir.Enavayı izafiyetlerden değildir.
Mahuve nin cevabın da cüzü magul eğer mutabakat ile mezkur olursa Mahuvenin tarikında vaki olan cüzü magul denir.

İnsan nedir sorusuna cevaben:
Hayvanı natık demek gibi.
Eğer cüzü magul tazammun ile mezkur olursa,buna Tazammun denir..
Cismi nami nedir yada cismi hassas ve müteharrik nedir sorusuna Hayvan demek giibi.
Cinsi Ali;en yüksek cins demektir.
Fasıl olması caizdir.
Fasıl demek müsavi iki emirden mürekkeb olur.
Bu cinsin taksimleri vardır.
Bu sebebepten Cevher ya mürekeb olur yada cevheri mücerred olur.
Mücerred cevher akıl ve nefis gibi..
Yada Nevi safil olur.
Ondan daha aşağıda bir varlık yoktur. Nevi insan gibi..
Nevi safilin faslı olur.Natık insan gibi..
Yada faslı olmaz.
Nevi safil fasıl olur.Zira ondan onun tahtında nevi değil şahıslar vardır.
Bu sebepten taksim edilmezler..
Ecnas ve enva bakımından mUtevassıtlar
Hem taksim olunanhem de temyiz eden fasılları vardır.
Her bir fasıl ki aliye kaim dir saifile de kaimdir.
Ama aksi olmaz.Yani saifile kayım olan alisi de olmaz.
Her bir safile taksim olan aliye de taksim olur.Aksi küllisi geçerli olmaz.Nahik sahil ve insan örneği gibi
Faslı Rabi(Dördüncü Fasıl)
Tarifat(tariflerin)beyanatı hakkın da dır.
Kavli Şarih olan (Muarraf)yani bir şeye muarraf olan demek
malum umurun tertibiolan fikirler ya da mechulun elde edilmesin de tahsil olan emirler ve fikirlerdir.
(O şeyin tasavvurunu istilzam eder. Yada O şeyi diğerlerinden temyiz eder.Buna Tarif dnir.
(tarif edilen şeyi nefsi tarif olması caiz değildir.
Zira bu durumda tarif den önce bilinen ile tarif etmiş olunur.
Bir şey kendisinden önce bilinemez.
Tarif muraf dan daha umum olamaz.Daha umu bir tarifle anlatılamaz.
Zira ifadeyi tarif de eammın kusuru vardır.
Tarifin murafdan daha ehas olması da caiz olmaz.
Zira tarif edilenden daha gizli olmuş olur.
Tarif edilen muraf umum ve husus da murafın mahiyeti için müsavidir.
Bu tarife Haddi tam denir.
Haddi Tam:Cinsi garib ve faslı garibinden oluşur.
Faslı garibinden oluşan yada faslı garib ve cinsi baidindn Tarifi ise Haddi Nakıs dır.
Resmi Tam:
Tarif cinsi garibinden ve hassa sından olursa resmi tam dır.
Resmi Nakıs:
Bu tarif sadece hassasından olursa..
Yada cinsi baidi ve hassasından tarif edilir.Cinsi baid,Cismi natık ile insanı tarif gibi..
Bu tarifler de bilinen e denk bir tarif den kaçınmak gerek.
Hareket ti sükün olmayan diye tarif gibi.
Zevc ferd değildir demek gibi..
Tarifde bilinmeyen ile tarif den de kaçınmak gerek.
Devir gerektirdiği için bir şey kendisiyle de tarif edilmez.
Devir iki kısımdır:
1.Devri Tekaddumi.
Devri Maiyet.
Devri Maiyet caiz dir.
Husulünden önce husulu ile olur ki bu batıldır.Zamaniye bakımından maiyyet den ibaret
olan kısım ise caizdir.Batıl değildir.
Bu devir ister bir mertebe de isterse birden çok mertebede ittifak ile olsun.farketmez.
Devir olanlar arasın da müşabehet ve ittifak vardır.Heyeti şecat de racül ile esed arasında ki müşabehet gibi..

Birden fazla mertebe d müşabehet de devir'e örnek:
Bir bakıma gizli bir devir oluyor demektir.
İkiyi tarif ederken;İki bir çift (zevc)dir.Zevc ise mütesavi olan iki demektir.
Mütesaviler ise biri diğerine eşit demektir.Sonra da "mütesavi iki şeye "isnan" denir,demek gibi..
Yani İsneyni bilmek için Zevc nedemek bilmek gerekti.Zevc i bilmek için mütesaviyi bilmek gerekti.
Mütesaviyi bilmek te bir şey nedir bilmek gerekti..Onun da bilinmesine ikiyi bilmek gerek..
Burada manası bilinmeyen ve ğarib elfazı kullanmamak gerekir.Yoksa kıyasda anlam ve delalet omaz.
Sami için bilinmeyen bir tarif ağarazı bakımından bir anlamı yoktur.

El Magaletüssaniye(İkinci Makale)
Kazıyeler ve hükümlerin ahvalini beyan hakın da..
Bu bölüm bir
Mükaddime ve
üç fasıl dan ibaretdir.
Mükaddime de bazı tarifler ve ahkam ile ilgili bilgiler vardır.
Kazıye nedir?
Ve aksamı..
Kazıye:Bu bir kavil dir ki söyleyene kavli sadık veya kazib demek mümkün olur.
Kazıye yi Hamliye :
Hamliye bir kazıyedir ki iki bil fiil ve bil kuvveh müfred tarafları olur.
Zeydün huve alimn Ve zeydun huve leyse bi alimin.gibi..
Kazıyeyi Şartiye olur.
İki farklı müfred olmaz birbirlerine bağımlı olur..
Bu ise Şartıyeyi muttasile yada Munfasile olur.
Ş.Muttasile:
Bir kazıyenin sıdkı diğer bişr kazıyenin sıdkına bağlıdır.
Eğer bu insan ise bu da hayvandır..demek gibi..
Yada Eğer bu insan değilse bu cemad dır..demek gibi..
Ş.Munfasıla ise:
Kizib ve sıdık da beraberce yada yalınız birin de binefsihi kazıyeler arasın da tenafi vardır.
Bu aded ya tekdir yada cift dir sözümüz gibi.
Bu insan hem katib hem de esved olur olmaz. gibi..

Faslı Evvel:
1.Hamliye:
Burada Dört Bahis vardır.
1.Bahis
Burada bahis Eczayı Hamliyedir.
Ve Envayı Hamliyenin kısımlarıdır.
Hamliye kazıyesi üç cüzden mürekkebdir.
1.Mahkumu aleyh
Buna Mavzu da denir.
2.Mahkumu bih:buna Mahmul denir.
3.Bu ikisi arasındaki rabıta olan lafızlar dır.
Buna vazı da denir.
"Zeydun huve alimun gibi.."
Bunlaraın hepsi aynı zamanda bir kazıyye de denir.
Bu Kazıyye 3 dür..
mevzu olan lafız..mahmul olan lafız,ve rabıta olan lafız diye..
Bazı lüğat de bu rabıta hazif olur.öyle kullanılır.
Zira manasını saimin(dinleyicinin) şuuru .vardır..gerek görmez..
Kazıyeyi Mucibe:
Bu araların daki nisbet eğer mevzu mahmuldür demek sahih olursa bu kazıye kazıyeyi mucibedir.
El insanu Hayvanu demek gibi.
Kaıyeyi Salibe:
Eğer aralarındaki nisbet ile mevzu mahmul değildir demek sahih olursa..buna kazıyeyi salibe denir.
El insanu Leyse bi hacer demek gibi..
Kazıyeyi Hamliye mahsuse olru
Kazıyenin mahmülü şahsı muayyene ,yani mavzu hamliye cüzi hakiki olursa buna mahsuseyi şahsiye denir.
"Zeydun Katibun" demek gibi..
Eğer mevzuyu hamliye külli olursa,buna delalet eden lafza SUR denir.Zira aralarında üzerine hüküm sadık olan
mevzu ve cüzlerinin efradının kemmiti vardır.
Bu durum da hamliyeye mahsura yı musevvere denir.
Hamliyeyi mahsure dört kısımdır.
1.Külli olur,eğer hüküm efradı hamliyenin tümüne şamil olursa..Buna sureyi mucebeyi hamliye denir.
Bunun kelimesi"Küllün"dür.
Küllü narin hareh demek gibi..yani her ateş yakıcıdır..demek gibi..
Yada Salibe ve sureyi mucibeyi külliyeyi hamliye olur:
Kelimeleri;"Laşeye vela Vahid" dir.

Laşeye vela vahidun minel insani bi hımarin..yani insandan hiçbiri ve hiçbir şeyi taş değildir demek gibi.
Burada hüküm bazı efrad üzerinedir.Buna Cüziye denir.
Bu cüziye ise ya mücibe ve süre olur..Sureleri de "Baz ve vahid" kelimeleri olur.
"bazul hayvani insanun yada vahun minel hayvani insanun demek gibi."Zira burada bazı insanı hasir ile
buna tahsir etmek ğayrı muteberdir.aksi ise bazı insan
hayvan değildir demek olur.
Bahsi Sani(Mahsuratın Tahkiki konusun da dır.)
Küllü C B dir demek gibi..
Bu bazen bi "hasebil hakikat" olarak kullanılır.
Bu sözün manası mucibeyi külliyeyi hakikatı;
her nezaman C varlığını düşünsek,yani C nin efradı mümkine den olduğu halde
Be de var olduğu müddetce efradı mümkineden olacaktır.
(Yani "C" melzum olduğu müddetce "o" be için de melzumdur.
Ve Her C Be dir..sözümüz,Bazen de bi hasebil haric kullanılır.
Hissi müşterek (havası hamse)ve hayal ve vehimler gibi..
Allame Taftezani;ye göre Hariç demek beş duyu ile idrakı mümkün olanlar demektir.
Mucibeyi külliye yi haricenin tarifin de:
Haric de her "c"ister hükümün öncesi ve sonrası ve şimdiki haliyle olsun,"b" dir.

MEBDE-ÜL CÜDÜL..................MEBDE-ÜL CÜDÜL
1.Mücibeyi küliyeyi hakikah...Salibeyi külliyeyi hakikah...Mücibeyi cüziyeyi hakika...Salibeyi cüziyeyi hakika..
.Mücibeyi külliyeyi hariciye...Salibeyi külliyeyi hariciye..Mücibeyi cüziyeyi hariciye..

2.Salibeyi külliyeyi hakikah....Mücibeyi cüziyeyi hakika...Salibeyi cüziye yi hakika..Mücibeyi külliye yi hariciye.
.Salibeyi külliyeyi hariciye....Mücibeyi cüziyeyi Hariciyeye.. Salibeyi cüziyeyi hariciye..

3.Mücibeyi cüziyeyi hakika.....Salibeyi cüziyeyi hakika..Mücibeyi külliyeyi hariciye...Salibeyi külliyeyi haricye
Mücibeyi cüziye haricye...

4.Salibeyi cüziyeyi hakika......Mücibeyi külliyeyi haricye..Salibeyi külliye Haricye..Mücibeyi cüziyeyi hariciye

Salibeyi cüziye yi Haricye
5.Mücibeyi külliyeyi hariciye..Salibeyi külliyeyi haricye..Mücibeyi Cüziye Hariciye...Salibeyi Cüziye

6.Salibeyi Külliye yi Haricye....Mücibeyi cüziyeyyi Haricye...Salibeyi Cüziye yi Haricye

Müntehal Cüdul.....

El Bahsuüssalisü(Üçüncü Bahis)
Kazıyeyi Madule Nedir..?
Tahsil ve Udul un Beyanı hakkın da dır.
Bu ise madule ve muhassala de dir.
a.Eğer harfi selb mavzu dan bir cüz olursa..Ellahi cemaden gibi..
b.Mahmul den bir cüz olursa..El cemadu la alem..gibi..
c.Hem mavzu hem de mahmulden bir cüz olursa....Ellahi la alem..
Bu durumda kazıyeyi madule denir..mücibe olsun gerek salibe olsun..
Eğer harfi selb bunlardan hiçbirinin cüzü olmazsa bu kazıyeyi hamliyeye muhassale denir.
İster mücibe ve ister salibe oldun..
İtibar kazıyenin icabı ve selbiyesine dir.Mücibe de nisbeti sübutiye ve selbiye ile mümkindir.
Kazıyee farketmez.
Her hay olmayan bir şey alemde değildir.. mücib dir her iki tarafları admiyan olmasına rağmen...
Müteharrikolan hiç bir şey sakin değildir sözümüz her iki tarafi vücudi olmasına rağmen kazıye salibedir.
Zira burada selb sakin olmakla ilgili..

Mebde ül Cüdül
1.Mücibeyi maduleyi mevzu......Salibeyi maduleyi mevzu...mücibeyi maduleyi mahmul...Salibeyi maduleyi mahmule.
.Mucibeyi maduleyi Tarafeyn..Salibeyi maduleyi Tarafeyn...Muhassaleyi mücibe..Salibeyi Basite..

2.Salibeyi maduleyi mavzu......Mücibeyi maduleyi mahmul....Salibeyi maduleyi mahmule..Mücibeyi madule yi Tarafeyn..
Salibeyi madule Tarafeyn......Muhassaleyi mucibe...Salibeyi Basite..

3.Mücibeyi Maduleyi Mahmule....Salibeyi maduleyi Mahmule...Mücibeyi maduleyi Tarafeyn...Salibeyi Maduleyi Tarafeyn..
Muhassalayı mücibe...Salibeyi Basite..
4.Salibeyi Maduleyi Mahmul...Mucibeyi Maduleyi Tarafeyn...Salibeyi Maduleyi Tarafeyn...Muhassaleyi mücibe..Salibeyi Basite..

5.Mucibeyi maduleyi Tarafeyn...Salibeyi Maduleyi Tarafeyn...Mucibeyi Muhassale...Salibeyi Basite..
6.Salibeyi Maduleyi Tarafeyn....Muhassaleyi Mucibe....Salibeyi Basite...
7.Muahassaleyi Mucibe....Salibeyi Basite...Müntehel Cüdul...Bitti..

Ve Salibeyi Basite :Selb edati mahmul ve mavzu dan bir cüz olmazssa demektir.
Salibeyi Basite Mücibeyi maduleyi mahmul den selbin sıdkı(tehakkuku) içun daha umumidir.
Bu ise mevzunun ademi anında mahmul vasfının icabın da değil.Şerikul bari leyse bi basir sözüöüz gibi.
Zira Mahmulun icabı ancak muhakkak var olan bir şeye sahih olur.
Kazıyeyi hamliyeyi hariciye de yada mukadderede ve mevzunun hakikatında olduğu gibi.Yani Kazıyyeyi hakikat de olduğu gibi.
Salibeyi basite nin mevzu mevcud olurlarsa,bu durumda selibeyi basite ve mucibeyi madule yi mahmule mütelazim olur.
Zeydun leyse bi katibun gibi..
Salibeyi basite ve mucibeyi maduleyi mahmul arasındaki lafızdaki fark:
a.kaziyeyi hamliyeyi sülasiye de aralarındaki lafzi fark:
b.Kazıyeyi hamliye mücibe olur.Eğer harfi selb üzerine rabıta mukaddem olursa..
"Zeydun huve leyse bi katib..ev la katib..yada ev ğayru katib.gibi
c.Salibe olur.Eğer harfi selb edatı rabıtadan tehir ederse.
Bu durumda kazıyed aralarındaki fark;
a.Niyyet ile olur.
b.İstilah ile olur.Yani adeti kavimin ne olduğuna bağlı kullanılır.
(Yani ğayır lafzınıntahsisi üzerine racidir.
Yoksa icabı madule ile değildir.
"Leyse"kelimesi selbi basit ve aksine tahsis dir.
Şöyleki bu istilahın aksi;"Leyse" kelimesi çoğu kere salibe de kullanılır.La ve ğayır ve dune edatları icabı madulede müstameldir.

El Bahsürrabi(Dördüncü Bahis)
Kazayayı müvecciheler hakkındadır.
Arlarında yani mahmulatden mavzuate İcab veya selbiye keyfiyetinden oluşan bir Nisbet lazımdır.
Daruret"la daruret"Devam "la devam gibi..
Buna da Maddeyi kazıye denir.
Buna delalet eden lafza da "Cihetül kazıye" denir.
Bu konuda yani Kazayayı müvecihe ve ahkamın da bir çok adet vardır.
Bu konuda Onüç Kazıye vardır.
1.Ena cüzü olan manasın da Kazıyeyi Basite dir.
Bu kazıye yalınız ca Mücibeyi hamliye yada salibeyi hamliye olur.
Küllü insanin hayvanun biddarureh demek gibi..
Salibeye örnek:La şeye minel insani bi hacer biddarureh..gibi

Kazıyeyi hamliyeyi murekkebe..
Bu kaziye hem selbiye hemde mücibe olur.
Her insan Dahik dir..daima gülmez ama itlak ame göre gülücüdür.
Basite altı kısımdır.
1.Darureti Mutlaka..Mahmulun mevzuya sübutuna biddarure hüküm olunur.
a.Mahmulun selbi ile olur, mevzu mevcüd olduğu müddetce ..bununla meşruteyi ammeden ihtiraz vardır.
Küllü insanuin hayvanun biddarurere
Selbine örnek:la şeye minel insani bi hacer.gibi..

2.Daimeyi Mutlaka;
a.Bu bir hamliyeyi müveciheyi basite dir ki mahmulun mevzuya sübutunun devamı ına hüküm olunur.
b.Mahmulun selbi nin devamı ile hüküm olunur,zatı mevzu mevcüd olduğu müddetce..
Bunlara dair icab ve selb bakımından örnekler önceden geçti..

3.Meşrutayı amme:
a.Bu bir hamliyeyi Mucibeyi basite dir ki;Bir şart ile mahmulun mevzuya sübutunun darureti ile hüküm olunur.
Bu şart zatı mevzunun mevzunun vasfından olmasıdır.
"biddarure küllü katibin müteharrikul esabi ma dame katiben"
b.Selbiye örnek:Bid darure La Şeye minel katibi bi sakinil esabi ma dame katiben"..

4.Örfiyeyi Amme:
Bu bir örfiyeyi ammedir ki bunda Hamliyeyi mücibeyi basite mahmlun mevzuya icab ve selb de mevzuya sübutu bir şart ile
hüküm olunur.Bu şart Zatı mevzunun mevzunun vasfında olmasıdır.
5.Mutlakayı Amme..
Bu tür hamliyeyi mücibeyi yada selbiye de basite de mahmulun mevzuya sübutu bil fiil hukum olunur.
İtalakı amme ile Küllü insan müteneffisunn..itlakı amme ile la şeye minel insani bi müteneffisin..gibi

6.Mümkineyi Amme dir.
Bu bir mümkineyi amme dir ki,mutlaka biddarure muhalifin tarafından irtifası ile hüküm olunur.
İmkanı Amme ile;küllü narun harre gibi..
İmkanı amme ile
La şeye minel harri bi baridin..
gibi..

Mürekkebet;
Yedi şekildir.
1.Meşrutayı Hassa:
Bu tür de mevzunun vasfı "la daimen"de olduğu gibi bi hasebizzat lam ve daime ile vasıflanmış olmasıdır.
a.Burada meşrutayı hassa eğer mucibe olursa;
"biddarure küllü katibun müteharrikulesabi madame katiben la daimen"
Bu mücbeyi meşrutanın terkibi;
mucibeyi meşrutayı amme ve salibeyi mutlakayı ammeden dir.
b.Mücibeyi hassa olursa;
Biddarure la şeye minel kitabi bi sakinil esabi ma dame katiben la daimen "
Bunun terkibi:Meşrutayı ammeyi salibe ve mücibemutlakayaı ammeden olur.
2.Urfiyeyi Hassa:
Bu "bi hasebizzat la devem kaydıyla mevzu masıflanmıştır.
Eğer mücibe olursa terkibi ;Micebeyi urfiyeyi amme ve salibeyi mutlaka dan olur.
Eğer salibeyi yi urfiyeyi hassa olursa Terkibi;
Salibeyi urfiyeyi amme ve mücibeyi mutlakayı ammeden olur.
Mücibeyi ammeyi hassanın icab ve selbiye olarak önceden geçti..
3.Vücudiyeyi La darure..
Bu mutlakayaı amme ve bi hasebizzat la darure kaydı ile muttasıfdır.
ia.Vücudiyeyi la darure mücibe olur:
"küllü insanin dahikun bil fiil la biddarure.gibi..
Bunun Terkibi;Mücibeyi mutlakayı amme ve salibeyi mümkineyi amme den oluşur.
Eğer vücudeyi la darure salibe olursa;
"La şeye minel insani bi dahikin bil fiil la biddarure "gibi..
Terkibi:
Salibeyi vücudiyeyi la darurenin terkibi Salibeyi mutlakayı amme ve mucibeyi mümkineyi ammeden olur.
4.Vücudiyeyi La daime:
a.Bi hasebizzat La devam kaydıyla kazıyeyi basite(mutlakayı amme)dir.
Burada İster mücibe ister salibe olsun farketmez..
Terkibi:İki mutlakayı ammeden oluşur.Yada her birinden yani mutalakayı ammenin biri mücibe diğer selbiyeden oluşur.
buna dair icab ve selbiye bakımından örnek geçti..
Mebde ul Cüdul
.......................................
1.Darureyi Mutlaka...Daimeyi Mutlaka...Meşrutayı amme bil manal evvel...Meşrutayı amme bil manasani...Urfiyeyi amme ...Mutlakayı amme
Mümkineyi amme...Meşrutayı hasse...urfiyeyi hasse...Vücudeyi La darure..Vücudeyi la daime...Vaktiye....Münteşire....Mümkineyi hasse...

2.Daimeyi Mutlaka...Meşrutayı amme bil manalevvel...Meşrutayı amme bil manassani...Urfiyeyi amme..Mutalakayı amme...Mümkineyi amme...
Meşrutayi amme ...Mutlakayı amme...Mümkineyi amme...Meşrutayı hasse...Urfiyeyi hasse....Vücudeyi la darure...Vücudeyi la daime...Vaktiye...Münteşire
...Mümkineyi hassa...
3.Meşrutayı amme bil manal evvel...Meşrutayı amme bilmanassani...Urfiyeyi amme...Mutlakayı amme...Mümkineyi amme...Meşrutayı hasse...Urfiyeyi Hassa...
Vücudiyeyi la darure...Vücudiyeyi la daime...Vaktiye...Münteşire...Mümkineyi hassa...
4.Meşrutayı amme bil manassani....Urfiyeyi amme....Mutlakayı amme....Mümkineyi amme..Meşrutayı hassa....Urfiyeyi Hassa....Vücudeyi la daruriye....Vücudeiyeyi la daime...Vaktiye...Münteşire...Mümkineyi hassa..
5.Urfiyeyi amme....Mutlakayı amme...Mümkineyi amme...Meşruteyi Hassa...Urfiyeyi Hassa....Vücudeyi la daruriye....Vücudiyeyi La daime....Vaktiye..münteşire
Mümkineyi hassa...
6.Mutlakayı amme....Mümkine amme...meşrutayı hasse....urfiyeyi hassa...Vücudiyeyi La darure...Vücudiyeyi La daime...Vaktiye....Münteşire....Mümkineyi hassa...
7.Mümkineyi amme....Meşrutayı hassa....Urfiyeyi hassa....Vücudiyeyi la darure...Vücudiyeyi la daime....Vaktiye....Münteşire....Mümkineyi hassa.
8:Meşrutayı Hassa....Urfiyeyi hassa....Vücudeyi la daure...Vücudeyi La daime...Vaktiye...Münteşire...Mümkineyi hassa..
9.Urfiyeyi hassa...Vücudiyeyi la darure..Vücudiyeyi La daime...Vaktiye ...Münteşire...Mümkineyi Hassa...
10.Vücudiyeyi la darure.....Vücudiyeyi la dime....Vaktiye...Münteşire...Mümkineyi hassa..
11.Vücudiyeyi La daime...Vaktiye...Münteşire....Mümkineyi hassa..
12.Vaktiye....Münteşire...Mümkineyi hassa...
13.Münteşire....Mümkineyi hassa..

5.Vaktiye dir.
Bu bir Hamliyeyi müvecciheyi mürekkebedir ki ;
a.Mahmulun mevzuya tesbiti yada ondan selbi ile olur.
b.Bi hasebizzat la devam ile mukayyed ,mevzunun vücudu vakitlerinden muayyen bir vakit de olur..
Eğer mücibe olursa,:"Biddarure küllü kamerin munhasifin vakte hululiyetil erdı beyne ve beyneşşemsi la daimen"örneği.
c.Mücibeyi vaktiyenin Terkibi:
Mücibeyi vaktiyeyi mutlaka ve salibeyi mutlakayı ammeden dir.

Eğer salibe olursa,"Biddarure la şeye minel kameri munhasifun vaktetterbi la daimen" gibi
Salibeyi vaktiyenin terkibi
Salibeyi vaktiyeyi mutlaka ve mücibeyi mutlakayı ammeden olur.
6.Münteşireyi Mürekkebe olur.
Bidarure ile mevzuya mahmulun sübutu ve selbi ile hükum olunur.
Bi ahasebizzat "la devam" ile mukayyed,vücudu mevzu evkatından ğayrı mukayyed bir vakit de olur.
Biddarure küllü insanin müteneffisun fi vaktin ma la daimen"..gibi mücibeyi münteşire olur.
Bunun Terkibi;
Mücibeyi münteşire mutlaka dır..
Ve salibeyi mutlakayı amme dir.
Salibe olur;
"La şeye minel insani bi müteneffisin fi vaktin ma la daimen "
Terkibi;Salibeyi münteşire mutlaka ve mücibeyi mutlaka amme dir.
7.Mümkineyi hassa dır."darureyi mutlaka irtifa"selbi ile hüküm olunur.
Hem adem hemde vücud canibinden selbiyle hüküm olunur.
Bu Mümkineyi hassa ister mücibe isterse salibe olsun terkibi şöyledir;
iki mümkineyi amme den birisi mücibe diğeri de salibe den olur.
Mücibe;"bil imkanil hassı küllü insanin katibun"
Salibe;bil imkanil hassı la şeye minel insani bi katib" gibi..
Mürekkeb kazıyelerin terkibinin marifetind kaide şudur;
"La devam" mutlakayı ammeye,
"La darure"mümkineyi ammeye işaret dir.
İcab ve selb keyfitetinde kadıyeyi ulaya muhalifdir.
Külliye ve cüziye bakımından aralarında müvafakat vardır.
"La devam ve la darure "ile mukayyed dir.

El Faslussani(İkinci Fasıl)
Şartıyeynin Aksamı hakkındad..
1.Şartiye
Birinci cüzüne Mükaddime ikinci cüzüne Tali denir.
Müttasileyi lüzumiye olur.
Tedayuf :
Aralarındaki bir alakadan dolayı mükaddemin sıdkı üzerine talinin sıdkı tahakkuk eder.
Bu alaka İlliyet ve tedayufİbirinin tasavvuru diğerinin tasavvuruna bağlıdır.

Müttasileyi İttifakiye de olur..
Aralarındaki bir alaka dan dolayı değilde mutlaf bir ittifakdır.
"İnkanel insanu natıkan fel hımaru nahikan"gibi..

Münfasileyi Hakika olur..
Mükaddem ve tali cüzleri araların da sıdı ve kizib de birlikde Tenafiyet vardır.
"emma en yekuneladedu zevcen ev ferden"

Yada mücibeyi maniatul cem olur.
Yalınız Sıdık da Mükaddime ve tali cüzleri arasın da Tenafiyet ile hüküm olunur.
"emma en yekune hazaeşşeyu haceren ev şeceren"

Yada maniatul huluv olur.
Yalınız kizib de cüzler arasında tenafi ile hüküm olunan mücibeyi munfasiledir.

Zeyden amma en yekunel fil bahri ve amma en yekune la yuğrak" gibi..
Bu üç taksimatın her bireri ya inadiye olur:
Bu tenafi zati cüzeyn de olur.
Yukar da geçen örneklerde olduğu gibi..

Ya da İttifakiye our.
Ararlarındaki tenafiye mücerred ittifak ile hüküm olunur.
Esvedi la katib için şu sözümüz gibi:
emma en yekune haza esveden ev katiben" gibi..

Yahut Hakikaten mücibe olur..
"emma en yekune hazaeşşey La esveden ev katiben"
bu hal d maniatul cem olur."esveden ev la katiben"gibi
Maniatul hülüv ve salibe olur..bu sekiz kazıyelerin cümlei...
salibeyi kazaya salibeyi lüzumiye olur.
Bu şartiyelerde bulunan lüzumi inadiye ve ittifak kaldırlır.yerine mücibe olurlar.
bu sebebden salibeyi lüzumiye yani salibeyi lüzumiye denir.
ve yine salibeyi inadiye denir.Yada salibeyi ittifakiye de denir.
Ve bazı mücibeyi lüzumiye sadık ve kazib iki cüzlerden sadık olur.
Ve bazıları da sıdık ve kizibliği mechul mükaddeme ve taliden mürekkeb olur.
Mükaddemi kazib ve tali sadık olur ama tersi olmaz.Yani mükaddemi sadık ve kazibi taliden oluşmaz.İnkane zeydun
insanen fehuve hacerun.."
Yada kazib cüzlerden olur..
yada kazib mükaddem ve sadık tali den mürekkeb olur."İn kane zeydun haceran feuhve hayvanun"
iki sadık cüzlerden bazı müttasileyi mücibeyi lüzumiye yalan olur.
bu tür kazıye Eğer mücibeyi muttasıle lüzumiyeden mürekeb olur..Eğer ittifakiye olursa
Bunun kizbi iki sadık cüzlerden oluşması muhaldir.
Munfasileyi mücibeyi hakikat ise hem sadık hem de kazib cüzlerden mürekkeb olur.
ve iki sadık ve kazib cüzlerden kazib netice verir.
Mucibeyi maniatul cemi iki kizbden yada bir sadık bir kazib den mürekkeb olarak sadık olur.
yada iki sadık cüzlerden mürekkeb olur ama kazib kazıye olur.
Mücibeyi maniatul huluv iki sadık cüzlerdn mürekkeb olan sadık kazıye olur.
Ya da bir cüz sadık bir cüzü kazib olan sadık kazıye our.
Kazib kaziyeler de iki kazib cüzlerden mürekkeb maniatul huluv ve mücibe olur..
Ama salibe gerek muttasile ve gerekse münfasıle olsun salibe kazıyelerin sevalibin de
mücibeyi takzibeder bazen de tasdik eden örneklerden olur..ve tasdik eder.
Ve Külliyeyi Şartiye;
Dört kısımdır.
1.Tali gerek lazım muttasile ve gerekse muanid münfasile olsun
mükaddeme hüsulu cemi evda(ahval) da mümkün olur.
Bu öyle bir ahval dir ki;
mükaddemin ahvale ictimaı mümkin olan bir umurun iktiranı sebebiyle bu ahval hasıl olur.
"Küllema kane zeydun insanen kane hayvanen" gibi
İZeyidin insaniyetine hayavaniyetin lüzumunu sabittir.

Cüziyeyi şartiye:
Bazı evza ve ahval de aynen külliye gibidir.
İnkane hazeşşeyhu insanen fehuve zenciyyun"gibi
(Mahsuse ise)yani şahsiyeyi şartiye vazı muayyen ve zamanı muayyen gibi ahvalde külliye gibidir.Yani
Tali mukaddeme müanid ve ya lazım olmakta aynen böyledir.

Muttasile de mücibeyi külliyenin sürları;
Küllema ve mehma, ve meta dır.

Munfasile de mücibeyi külliyenin süru "daimen" kelimesidir.
Gerek muttasile v egerekse munfasile de salibeyi külliyenin sürları
:Leyse elbetetetn dir.Bu her ikisin dede mücibeyi cüziyenin baen sürlar olur.
Bazen de olmaz.
"İaza kane hazeşşeyhu hayvanen fehuve insanun,izakane hazeşşeyhu hayvanen fehuve emma bağalun,ve amma bagarun"gibi
baen de olmaz.;iza kaneşeyhu hayvanen fehuve amma feresun ve amma hımarun"gibi
Ve bazen de harfi selbin icabı küllinin sürleri üzerine idhali ile olur.
"Leyse külleme,ve leyse mehma,veleyse meta,g,b,..
münfasilede ise"veleyse daimen"edatları ile gelir.
Mühmele ise müttasile de "lev in ve iza" edatları ile gelir.
Münfasile de ise "vav" edatı ile gelir.
Şartiye ya iki hamliyeden ya iki muttasileden,ve iki münfasileden olur.
Hamliye:in kane hazeşşeyhu insanen feuhve hayvanun ,vel adedu emma zevcum ve emma ferdun"gibi
"Küllema kanet hazaşşemsu taliaten kanenneharu mevcuden fe kullema kanetil erdu mudieten fel alemu ğayru muzlim" gibi..
İki munfasile;
Küllema kane hazel adedu zevcen ev ferden femma en yekune munkasimen bi mütesaviyeyn ev ğayre mütesaviyeyn
Ve bir hamliye ve muttasileden terekkub eder.
Küllema kanetişemsü taliaten kanenneharu mevcüden fevücudunnehar lazimun li tuluişşemsi"

Bu Şartiye bazen de hamliye ve münfasileden oluşur.
İn kane haz zevcen ev ferden kane haza adeden"
Bunların hepsi iki kısma ayrılır:
Münfasıle haric..
Zira mefhum hasebiyle mükaddem tali den daha fazla imtiyaza sahibdir.
Münfasile de is eyalınız ca vazı itibariyle mümtazdır.
Aksamı Müttasilaat Dokuzdur.
Münfasilat ise altıdır..
Burada emsile 15 e baliğ oldu..
bu örnekleri istihrac etmek sana kaldı..

El Faslüssalisu
Kazayanın8kaziyelerin)ahkamı hakkın da dır.
Burada Dört bahis vardır:<
1.Bahis
Tenakuzun tarifini beyan eder.
İcab ve selb de kazıyelerin ihtilafı bi hasebizat olur.
Yani vasıta sız demektir.
Kaziye den biri sadık diğeri ise kazibe olur.
Tenakuz mahsus ve şahsileşmez,her yerde olur.
Ancak mevzuların ittihadı anında tehakkuk eder.
Mevzu un ittihadın da vahdeti art ve vahdeti cüz ve kül derc olunur.
Bu tenakuz ittihadi mahmul anın da tehakkuk eder.
Buna vahdeti zaman ve mekan derc olunur.
Buna vahdeti izafet ve vahdeti kuvvet ve fiil de derc olunur.
Eğer bu tenakuz mahsur ler de olursa,muhtelif kazıyelerin ittihadine rağmen
kemmiyet de ihtilaf gerekir.
Zira iki cüzlerii de sadık ve külliyelerin kizibi vardır.
Her kazıyenin maddesin de mevzu mahmul den eam olur.
Eğer Tenakuz müvecciheler de olursa kazıyelerin icab ve selb de ihtilaf etmeleri lazımdır.
Bütün cihetiyle bu ihtilaf lazımdır zira cihet de ittihad olsa tenakuz olmaz.
mücibeyi mümkineyi amme nin hükümü ve salibeyi mümkian bir mutabakat vardır
Mümkinelrin imkan maddesin de sıdkı ve darurelerin kizibi için ihtilaf lazımdır.
"Küllü insanin katibunbiddarure veleyse insanin katiben biddarure "
Darureyi mutlaka nın nakizi mümkineyi amme dir.
Mümkineyi ammenin nakizi darureyi mutlakadır.
ure veleyse küllü insanin Zira daruretin selbidarureti ztiye ile beraber cezmen tenakuzelerden dir.
"Küllü insanin hayvanun biddarure iddarure bel bazul insanı leyse bi hayvanin"
Daimeyi mutlakanın nakizi mutlakayı amme dir.
Zira bazı zamanlar da mahmulun mevzuya selbi ine icabı münafi dir.Aksi de böyledir.
Meşrutayı amenin nakizi hıyniyeyi mümkine dir.
Bundan kasdımız;
Bu bir hamliyeyi müveccihe basite dir ki muhalif canibinden vasıf canibiyel olan "darurert"in rafı ile hüküm oundu..
"Küllü men bi zatul cenbi yumkinu en yesale fi bazı evgati kevnihi mecnuben" gibi..
Kendine sahib olan biri bazen öksürebilir.

Urfiyeyi ammenin nakizi de Hıyniyeyi mutlaka dır.

MEKKİ VE MEDENİ SÛRELER

Mekki ve Medeni sûrelerin bu şekilde
taksimatında üc farklı görüş ileri sürülmüştür.
1.Vahyin nazıl olduğu mekan dikkate alınmış,buna göre sadece Mekke'de nazil olanlar Mekki,
Medine'de nazil olanlar ise Medeni'dir.
İki şehrin civarında inenler,yakın olduğu şehrin ismini alarak Mekki veya Medeni kabul edilmiştir.

2.Muhattaplar dikkate alınmıştır.Bu görüşe göre Mekkelilere hitap eden ayetler Mekki,
Medinelilere hitap eden ayetler Medenidir.
Başka bir ifade ile ''Ey iman edenler''hitabı ile başlayan ayetler Medeni,
''Ey insanlar'' hitabı ile başlayan ayetler Mekkidir.

3.Hicret esas alınmıştır.Buna göre hicretten önce nazil olanlar Mekki,
hicretten sonrakiler ise Medenidir.(Meşhur olan görüş de budur.)

Mekki Surelerin Alametleri
1.Kuran da ''Kella(''كلاَّ) lafzının geçtiği sureler Mekkidir,bu lafız 15 surede
33 defa geçmektedir.

2.İçinde secde ayeti bulunan her sure Mekkidir.

3.Bakara ve Al-i İmran dışında başında hece harfi( Huruf-u Mukatta )
bulunan her sure Mekkidir.Sadece (Rad Suresi İhtilaflıdır)

4.Bakara suresi hariç,içinde Nebi ve Rasullerin ,geçmiş milletlerin,
Hz.Adem ve İblisin kıssasına ihtiva eden her sure Mekkidir.

5.İstisnası bulunmasına rağmen çoğunlukla ''Ey insanlar'' (يا أيّها الناس)ibaresi bulunan her sure Mekkidir.

Mekki Surelerin Özellikleri

1.Mekki sureler kısa fakat anlam bakımından vecizdirler/zengindirler.

2. Ezberlenmeleri kolaydır.

3.Sure başlarına kasemler(yeminler) sık sık kullanılmıştır.

4.Allah'a iman,ahiret ve peygamberlik konuları işlenmiş,doğru amellerin neler olduğu belirtilmiştir.

5.Geçmiş ümmetlerin tevhid mücadelesi anlatılarak,müminlerden müşriklerin eziyetlerine
sabretmeleri istenilmiş

6.Geçmiş milletlerden ve peygamberlerden örnekler verme yöntemiyle tedrici olarak ıslah yolu seçilmiş,
şirk ve putperestlik akidesi yerilmiştir.

Medeni Surelerin Alametleri
1.Şeri cezalar (Hudûd)ve miras paylarını(feraiz)ihtiva eden sureler Medenidir.

2.Cihad ve hükümlerini ihtiva eden sureler Medenidir.

3.Ankebut suresi hariç münafıklardan bahseden her sure Medenidir.(Tefsir Alimlerine göre
ankebut suresi Mekki bir sure olup münafıklardan bahseden ilk 11 ayeti Medenidir.)

Medeni Surelerin Özellikleri

1.Ayetler genelde ''ey iman edenler'' (ياايها الذين أمنو)ve ''ey ehli kitap''(يا أهل الكتاب) hitapları ile başlar.
(Sadece ey iman edenler hitabının bulunduğu Hac Suresinin 77.ayeti konusunda
ihtilaf vardır.)

2.Şeriatın konulması ve uygulanmasına ilişkin esaslar içerir.

3.Mekkede ki ayetlere göre daha uzundur.

4.Münafıklardan söz eder.

5.İbadetlerden ve Müslümanların hukuki meselelerinden (muamelat ve genel ahkam konularından)
ve cemiyet ilişkilerinden bahseder.

6.Ehli kitabın yani Yahudi ve Hristayanların inançlarında ki sapkınlıkları,kitaplarını
tahrif etmeleri gibi hallerinden bahseder.

7.Bu surelerde müşriklerle savaşa izin verilmiştir.

Tafsilat : Kuranda ki sureler genelin kabuluyle 86 tanesi Mekki,28 tanesi de Medenidir.
Ubey bin Kab'a göre 87 tanesi Mekki 27 tanesi Medenidir.

Medeni Sureler Şunlardır : Bakara,Al-i İmran,Nisa Maide,Enfal,Tevbe,Hac,Nur,Ahzap,Muhammed,Fetih
Hucurat,Hadid,Mücadele,Haşr,Mümtehine,Saff,Cuma,Münafikun,Tegabün,Talak,Tahrim,İnsan,Beyyine,
Zilzal,Nasr,Felak,Nas

İmamı Rbbini Hz.lerine göre:
Fenaya,bekaya,sülüke,cezbeye bağlı bulunan ilahi yakınlık;
Bu ümmetin evliyasının müşerref olduğu yakınlıktır.
Hayrul enam Rasülüllaha .s efendimizin sohbeti sonun da ashabı kirama muyesser olan yakınlık ise ..Kurbu nubuvvet (nubuvvet yakınlığı)
olup tebeiyyet ve veraset yolu ile hasıl olmuştur.bu yaknlıkta ne fena vardır;ne beka ..nede sülük..İşbu yakınlık veleyet yakınlığından daha faziletli ve
daha üstündür.Hem de nice mertebeler..Zira bu yakınlık,asıl yakınlıktır.O yakınlık ise zılal yakınlığıdır.İkisi arasında o kadar fark var ki..lakin ,herkesin fehmi bu zevki tadamaz.Neredeyse havas zümreye dahil olanlar bile ..bu anlamamak durumunda ,avam ile beraber olacaktır.

Evet..
Nübüvvet kemalataının zirvesine çıkış ,velayet yolundan olursa ..o zaman fena ,beka ,cezbe ve sülük gerekli olur.
Bunlar o yakınlığın başlangıcı ve hazırlığıdır.Amma seyir bu yoldan olmaz da,nübüvvet yakınlığı için tercih sultani yola düşer ise ..o zaman ,Fena ,beka,cezbe ve
sülüke hacet kalmaz. Ashabi kiramın yolu dahi sultani olan nübüvvet yakınlığı yolundan olmuştur.
Mevlana Cami Nefehat da şöyle anlattı;
-Fena dan ve beka dan ilk söz eden Ebu Said Harrazdır.Allah sırrının kudsiyetini artırsın.
Ayrıca Ashabı kiramın cezbe ve sülük ilmine karşı hal ve makam olarak bilgileri varmıydı ?
Eğer varidiyse,buna ne gibi bir isim vermişlerdi? Şayet onlar için bir cezbe ve sülük yok idiyse onun için "Bİdati hasene" dememiz mümkindir.

Tarikatı nakşiye de Riyazat yasaklanmamıştır aksine Sünneti seniyyeye tabi olmaya devam vardır.
Hali gizlemeye çalışmak orta halli olmak yemek içmekte ve diğer işler de itidal sınırını aşmamak vardır.Bütün bunlar zor riyazet ve şiddetli
mücahede olarak bilinir.Avam insanlara göre bu anlatılanlar riyazaetden değildir.Onlara göre riyazat aç kalmaktan ibaretdir.
Sünneti seniyeye tabi olmak da riyazet yoktur sanırlar.Oysa halkın kabülüne mazhar olan işler ,büyük afetler arasında sayırlır.
Bu mana da Rasülüllah a.s buyurur ki;
-Allahın koruduğu hariç,bir kimseye günah olarak yeter ki,kendisini din ve dünya işin de insanlar parmakla göstereler.
Fakire göre itidal ve istikamet çokca aç kalmaktan daha faziletlidir.
Gerçek olan şu dur ki;
Yemek ve giymek işlerin de ,hatta bütün işlerde orta hal üzere bulunmak iyidir.Cidden güzeldir.
Şiir
Olmaya,yiyesin ağırlık vere sana;
Aç kalasın da,zaaf gele vücuduna..

Hz.Sıddık Efendimiz şöyle anlatıldı:

-Ben,her hangi birinize benzemem,Rabbimin katında olurum.bana yedirir ve içirir.

-Onlardan sabırlı olan yirmi kişi,iki yüz düşmana bedeldir.Onlardan yüz kişi dahi bin kişiye bedeldir.

Çokca açlık mutlaka kimilerine safadır.Bir taife bundan kalb safası alırken,bir başka taife ise nefis safası alır.

Kalb safası hidayet ve nur getirirken,Nefis safası ise dalalete atıp zülümeti artırır.

Ahmak Eflataun nefsinin safasına dayanarak ,hayale ve keşfe dayalı süretleri kendisine mukteda eylemiştir.
Kendisini beğenip İsa a.s mın peyğamberliğini beğenmemiş ve kabül etmemiştir.
Halbuki İsa a.s onun zamanın da gelen bir peyğamber idi.
Bunun için de şöyle dedi.
-Biz,hidayet bulmuş kimseleriz.Bize hideyet edecek kimseye ihtiyacımız yoktur.

Eflatun ise Nefsi emmaresine tealluk eden safayı isa a.s ma nisbet edilen kalb safası sandı.
Bu sebepten İsa a.s ma tabi oma devletinden mahrum kaldı.
Akıllılar arasın da kabül edilir ki;az zarar ihtimali olsa dahi çokca menfaatler terk edilir.
Bir iş bidat ile sünnet arasın da daire çizerse en faziletlisi onu terk etmektir.
Zira bidat olma ihtimali terki gerektirir.
İmamı Caferi sadık r.a hem Hz Ali hem de Hz Ebu Bekir ra. na nisbeti olduğundan her iki yolu da devam ettirmiştir.
İmamı Rabbani Bunu şöyle anlatıyor:
Bir ara Benaris beldesine bir iş dolayısıyla gitmiştim.
Orada bir gölde ,Künk ırmağı ile, ile Çemen ırmağı toplanıyordu.Bu toplanma durumunda iki ırmak birbirine karışmıyordu.
Araları ayır edilmiş gibiydi.Bu yüzden künk ırmağı tarafından olanlar,künk den,Çemen ırmağı tarafında olanlar da
çemen den içiyorlardı.Bu sebebden her iki kanalın nisbeti ve suyu da korunmuş olur.
Nisbet bakımından bir fark olmasada özellikleri farklı olduğundan farklı tarikatler denmiştir.

İmamı Rabbani Hz. bir soruya verdiği cevab da:
Bu tarikat de Teveccüh ancak sırf ahadiyetedir.Bundan lazim gelir ki:Bu Teveccüh ile Tevhid bir arada olmaya.
(Yani kelimeyi tevhid zikiri Teveccüh anında uygun değildir.Zira Tevhid ğayrı nefidendir. Teveccüh de sadece Allahın ahadiyetine olur.
Bu soruya verdiği cevapda İmamı Rabbani Hz.der ki;Ğayre Teveccüh ancak ahadiyete tevecühün takviyesi ve geliştirilmesi içindir.
Ğayırın nefyinden maksad ise bu teveccühün devamıdır.Hem de ağyarı araya sokmadan ...
Ğayırın nefyine teveccüh ,ahadiyete teveccüh işine menfi yönden tesir etmez.Bu duruma menfi yönden tesir edecek
olan ğayra olan teveccühdür;ğayırı nefyine olan teveccüh değildir.Bu iki mana arasında dahi çok fark vardır.

Gizli zikir deki "La ilahe illallah" zikiri aynı tondan ve şekilde yapılması gerekmez.Zira Manası ve ruhu itibarıyla yapılır..Ses ve şekilden nasibi yokdur.
Bu yüzden nasıl ve ne şekilde yapıldığından ziyade manası ve ruhu mühimdir.
Ayrıca Müridin nazarında,şeyhin duruşu ve hareketi hoş bulunmadıkca ;onun kemalatından bir şeye nail olmaz.
Şayet müridin kalbine ,şeyhin fiillerinden herhangi biri için bir şüphe debunu atamazsa ..o zaman:İtiraz şeibesinden temiz,inkar zamanındanuzak olarak,açıklamasını kendinden istesin.
Bu zamandan,hak ile batıl birbirine karışmış durumdadır.Birbirine ayırd edilmez durumdadır.Eğer şeriate uygun olmayan bir iş zuhur ederse bu işde kendisine uymayalar.Belki onu hüsnü zan ile yorumlayalar. Eğer hüsnü zan ile yorum mümkin olmaz ise bu ibtilanın ondan gitmesi için dua edeler.Bir müride ,şeyhinin mubah bir iş yapmasından dolayı şüphe düşerse bu şüpheye itibar edilip önem verilmez.Hak tealanın yasaklamadığı mubah işlere başkasının yasaklama hakkı yokdur.
Bir hadisi şerif de
"Allahu teala azimetli işler ile amel etmeyi sevdiği gibi,ruhsatla yapılan işleri dahi sever.."buyurdu.

Hak Teala Hz.leri buyurdu ki ol günah budur ana baba oğlunu çağırınca "lebbeyk"demeye.Eğer dilersen Hak teala hz.leri..sana ğazab etmeye anan babana çağırınca "Lebbeyk" ile cevab veresin.Eğer tarulursa sen ona hiç karşu söyleme.Dediği yer de ol.Nice kim satun alınmış kul bir yavuz ağaya düşer dahi döner öyle korkudur ki
ağası çağıracak işi bırağub nice"lebbeyk"derse dahi atan anan çağırdıkta ondan dahi ziyade devmek gerektir.
Eğer ana aba duası alasın.Sana bir iş buyurdukta dilersen ana babana sayeyle.Tizce bitur.Taki sana darulub beddua etmeye..Ve sana darulur ise Fududlluk etme..
Elini öp ğazabını teselli eyle.Dahi ananın babanın gönlüne geleni gözet berhudarlık ondadır.Eğer baban anan ihtiyar olursa onlara yardım et.
Küçüklüğün bittiği mertebedir.Zira Sen küçük iken onlar her bir zahmeti çekerdi.
Ahir bir gün olurki duasını alasun.Eğer incinub beddua edecek olursa dünya ve ahiretin yıkulur.
Atılan ok geru ye gelmez.Sakınmak gerektir.Ana baba rızası Allahu tealanın rızasıdır.Ve hışmı Allahu talanın hışmıdır.
Ve bir hadisi şerif de ol iki cihanın serveri a.s buyurdu ki;
"El cennetu Tahte akdamil ümmihat"
Yani cennet ananın atanın ayağı altın da dır.Yani ananın atanın rızasında dır.demek olur.
Hak teala hz.leri buyurdu ki Ya Musa her kim ki anasına babasına eyuluk edub rızasın da bulunsa bana asi olsa ben ol kimseyi asilerden yazarım.
Ey Oğul
Rasülüllah a.s buyurdu ki anaya babaya eyilik etmek namazdan ve oruc dan ,hac dan ve ğazadan ziyade efdaldir.Ve yine buyurdu ki bir kimse anaya babaya itaat etse
ömrü bereketli olub uzun olur.Her kim ki anası babasını incitirse ömrü bereketsiz olub kısa ola.Yarın kıyamet günün de azab ola.Anasına babasına asi olan melundur.
Hikaye olunur:
Hasanı Basri hz. bir kişiyi Mekke yi Mükerreme de tavaf ederken gördü.Ama arkasında bir yeşil zenbil var.Hasanı Basri hz.leri buyurdu ki
Ey kişi arkandaki zenbili koyup tavaf etsene dedi.
Ol kişi etti;Benim arkam daki zenbil de yük değildir.O Benim atamdır.Şam iklimindn yedi kere dir arkamda Kabeyi mükerremeye getürürem ,dedi.
Hasanı Basri r.a hzleri buyurdu ki "Ey kişi kıyamete kadar böyle arkanda Kabeyi Mükerreme ye götürsen bir kere validenin rızasının ıvazı değildir.
Yani valideyinin rızaların da olmak efdaldir.
Ey Oğul
Hz.Peyğamber a.s ma bir kişi gelub etti;
Ne işleyim ki onlara eyilik ola.ol vakit Rasülüllah buyurdu ki;
Dua dan unutma.Dahi Kuran okuyub istiğfar ediniz..dedi..
Ashabdan bir kişi gelub etti;
Ya Rasülüllah bundan daha iyilik efdal olanı varmıdır?
Hz.Rasülüllah a.s buyrudu ki Onlar içun sadaka verin.Ve Hac edin.Onlar içun haç etsen bir haç onlara yazılır.
Yedi haç size yazılır.Sadaka dahi böyledir.Buyurdu;Bir kişi gelub etti.Ya RAsülüllaha Anam babam şefkatsizdir.Onlara nasıl itaat edeyim
Rasülüllah a.s buyurdu:
Dokuz ay seni karnın da götürdü.İki sene emzirdi.Baban dahi büyünceye dahi çaluşub koyununda sakladı.
Ve kuçağın da gezdirdi.Ve baban dahi büyüyünceye kadar çalışub senin bunca zahmetini çekub besledi.şimdi şefkatsiz oldu.Buyurdu.
Ey Oğul
Anaya babaya eyilik etmek hakkında hikaye olunur ki
Bir kiş anasına atasına eyilik etse gör ki Hak teala hazretleri ona ne muamele işler.Bir gün Musa a.s Turu sina da mükaleme ederken
etti;
Ya Rabbi Ahiret de benim komşum kimdir?
Hak teala Hz.leri buyurdu;
Ya Musa senin komşun felan yer de felan kasaba da bir kasab dır.
Musa a.s kalkub ol şehir deki kasabayı bulub ol kasabı buldu ve gördüki ol kasab alub satmaktadır.Biraz sonra kasab işini biturdu.
Musa .as gelub kasaba selam verdi.Ey kişi beni konukluğa kabül edermisin.Dedi.
Kasab etti,hoş geldin safa geldin.deyub alub evine getürdü.
İkram edub evinde taam getürüb Siz buyurun.Bana bakmayız deyub Siz buyurun.Bana bakmayınız deub içeriye girdi.
Ve bir parça et pişurdu.Oda da bir zenbil asılmış durur.Onu indirdi.İçin de bir zayıf yalınız kemik kalmış bir kadın senin gibi sade sesi çıkardı.
Üsul ile zenbilin içinden güzelce çıkarub ol bişurdiği eti lokma lokma yedurub ve su dahi içurdi.Ve altının yaşını kurulayub temizledi.
Ve altına kuru bezler koyub yine ol zenbilin içine vaza edub yerine asdı.
Hz.Musa a.s etti.
Ey kişi bu zenbilin içindeki kişi kimdir?
O kasab etti;
Bu benim anamdır.İhtiyar olub bu hale girdi.İşte bu minval üzere akşam sabah buna böyle bakarım.dedi.
Ama kasab buna taam yedirirken ve hizmet ederken oğluna dua edup ilahi oğlumu cennet de Musa .as ma komşu eyle.derdi.
Hz.Musa a.s etti.Ey Kişi sana beşaret olsun ki Hak teala hz.leri günahını yarlığadı.Ananın duasını kabül eyleyub seni ahiret de Musa ya komşu eyledi dedi.
Ey Oğul
Sakın anan ve babanın hatırını yıkma.
Nagah hatırına dokunursan tizcek elini öp.Suçunu bağışlat.Ey benim atam. Bana suçumu bağışla.Eğer bağışlamassan
Hak teala hz.leri sonra bana hışım edub ebedi cehennem de kalurem.Deyu hatırını ala..Sira senin kurtulman çeresi onlardadır.
Anan dan baban dan ziyade kork.Ahir vakit de duasını al. Evlad üzerine ana baba duası müstecabdır.
Amucan ve halan dahi ana baba gibidir.Onlara dahi aana baba gibi nice hurmet edesin.
Onların dahi öyle hayır dualarını alasın.
Ey Oğul
Hocana dahi tazim ve hurmet eyle.Kişinin hocasi hakkı ana baba hakkından ziyadedir.
Zira ana baba oğlunun dünyasının mamuruna sebebdir.
Ama hoca kişinin ahiretinin mamuruna sebebtir.
Onun dünya da anaya babaya hurmet etmekten efdaldir.
Vaktaki hocayı gördüğün vakit elini öp.Selam ver.Tazim ve ikram eyle.
Dahi tevazu ile hatırını sor.Eğer sana otur der ise diz çöküb öyle otur.Ve kalkub giderken elini öp..
Tazim üzere ol.Ol ardına dönüp gitme.
Kaçan bir hizmeti olsa gör,her ne kadar işin var ise de..
İşini terk edub ona babanın işini gör.Eğer fakir ise elinden geldiği kadar hacetini bitur.
Hayır duasını al..Bedduasını alma..Sonra helak olursun.Hace duası şakird üzerine makbuldür.
Ana baba duası gibidir.
Ey Oğul
Karındaş adabı oldur ki eğer senden küçük ise edeb öğret.
İlim öğret.ve tatlı söz ile nasihat eyle..Yaramaz nesnelerden sakla.
Eğer senden büyük ise tazim eyle.Emrini tut.Ve ahiret karındaşına dahi tazim ve hurmet eyle.
Onunla Allah içun ol.Senin katında bir haceti olsa anı tizce bitur. Zira ana baba bir kardeşden ahiret karındaşı
hayırlıdır.Nitekim Rasülüllah a.s buyurdu ki Bir kişi ahiret için karındaş edinse Hak teala hz.leri ahiret de ona
bir derece ihsan eder ki hiç bir amel ile ol dereceye irişilmez.
Irak yerden kardeş görme adabı Rasülüllah a.s buyurdu ki bir kişinin köyde ahiret kardaşı var idi.
Onu Allah içun görmeye giderdi.Hak teala hz.leri bir feriştehe emir eyledi.Bu kişinin yoluna vardı.
Ey kişi nereye gidersin?
dedi.Ol kişi:
Bir köyde ahiret kardeşim vardır.Onu ziyarete giderim.
Ferişteh dei..Sana ol karındaşından ne fayda olur,ol yeri gidersin?
Ol kişi etti
Hiç bir faidesi yokdur.
Hemen Allah için sevdiğimden giderim.
dedi.
Ol ferişteh dedi..hiç şüphe etme sen,Ol kardaşı nekadar seversen Allahu teala hz.leri dahi seni ol kadar sever.
deyub ğayıb oldu.Pes imdi Allah içun işleyeni Allahu teala hz.leri sever.
Babu Fazileti Sılayı Rahim
Ey Oğul
Bir kişi sılayı rahim eylese ondan efdal amel yokdur.
Hikaye olunur Bir kişi sılayı rhim eylemiş geru gelurdi.Ve bir kişi dahi Hac edup Kabeden gelurdi.
Birbirlerine dost gelub Hacetlerini süalden sonra biri etti.Sen ol sılayı rahimin sevabını bana verende sana hac sevabını vereyim.dedi.
Hak teala hz.leri tarafından bir nida geldi ki sakın verme sen sılayı rahim eyledğin içun biz sana yetmiş haç sevabı verdim.Bu kişi bu nidayı
işidecek vermezem,dedi.Cevab verdi Pes ol kişiye yalınız kaabe ziyaret edup bir hac sevabı verildi.Ama bu kişi sılayı rahim eyleyub gönül ziyaret ettiğiçün yetmiş hac sevabı verildi.
Zira gönül nazargahı ilahidir ve hem arşı kürsi levhi kalem e sığmadım ancak mümin kulumun gönlüne sığdım.deyu buyurdu.Pes gönül ziyareti-
nden efdaldir.
Ey Oğul
Oğluna ve kızına edeb öğret.Pes küçük iken öğret ki Büyüdüğü vakit edeb ilim öğretmek güç olur.
Evladının ve ehlinin suçunu gördükte bağışla.Rasülüllah a.s buyurdular ki Evlatlarınız ve helalinizin ve kulunuzun suçunu bağışlayın.
Bunlar sizlerden korkar ve çekinirler.Küçük olanlar kabahat eder.Büyüklerin şanı afetmektir.
Ve sadaka vermenin efdali ehline ve evladına ve kuluna vermendir.
Hz.Rasülüllah a.s buyurdu ki bir kişi ehline ve evladına gönlü ile gönülleri istediği taam yedirse Hak teala hz.leri ol kişiye
bin sevab ve bin derece verir.Ol kişi cennet de envayı çeşit taamlar ile rızıklanur.
Bir Hadisi Şerif dahi Rasülüllah a.s buyurdu ki Bundan daha ulu ecir ne ola ki bir kişi ehline ve evladına ve kuluna sadaka ihsan ede
Ve hoş tuta.Hak teala hz.leri ol kişiye ulu ecir ıhsan eder.Bunları esirge ki yarın hak teala kıyamet de esirgeye..
Oğluna ve kızına küçükken edeb öğret anaya babaya karşu söylemeye ..oğlunu hatunlar ile ülfet ettirme ve yedi yaşında namaz kılmayı
öğret.Dokuz yaşında oruc tutmayı öğret.Ve na mahreme baktırma.Ve kapudan taşra çıkartma.Meğer ki Hamama vara. Vesair buna mümasil menhiyatı öğret.
Bunların cümlesi hadis ile sabitdir. Eğer bir dince hacet sabit olursa alimlere sor..Şol hevayı hevese tabi olan cahillere sorma.Sonra seni mehlikeye kor.
Neuuzu billahi teala min zalike enfüsena..ve kız evladını anasından ve kız karındaşından ve teyzesinden halasından ğayrı ecenebiler ile görüştürmek
eyu değildir.Ve bunlara karşu dahi söyletme.Ve her bir cihetle hatırlarına riayet eddir.Ve on yaşını geçirme.ara ver zinhar parasına aldanub bilmediğin aslı ye ve ehli işrete kimselere verme.Fasıka ve ğulampare ve tariki salate verme.Aslı bellu aslı ar olsun malı çoktur.deyu herkese verme.Fakir olsun malı Allahu teala hz.leri onlara dahi
verir.Hemen sen kaim ve tevekkül tam üzere ol.Ve kızın cehizi çok vermiş deyu sakın büyüklenme.Ve kendinden büyük kişiyi gözetmesinden aşağı ola ki
senin elin altında ola.Ve ihtiyar adama verme sonra yerinur.Fenaya netice verir.Ve pek cahile verme.Alim olsun yahud namaz ehli olsun.
Ey Oğul
Oğlunu tizce evlendirme ki Ğayret et onbeş onsekiz yaşından geçtikten sonra evlendir ki harama meyil etmeye..Ve ğayret edub kız oğlan kız
alur.Dulu alma. sonra zahmet çekersin.Evde dirlik olmaz.Zira avretin muhabbeti gözünü açub gördüğünde olur.Ve dahi cehizine tama edup
büyük yer gözetme asıl kişi iste ki sonra ettiğin işte pişman olmayasun.
Babu Komşu buyanındadır.
Ey Oğul
Komşunu gördükce selam ver.Ve hatırını sor.Hasta oldukta ziyaretine var.Ama destürsuz yanına girme İzin ile gir.Ve komşunun kızı ve hatunu ile latife etme.
Zira onları senin ehline etseler hoşuna gider mi?
Ve komşunun bir işi oldukta eğer senin elinden gelir iş işle,ödünç bir şey istese var ise ver.
Rasülüllah a.s buyurdu ki Bir kişi bir mümin karındaşının hacetini biturse Hak teala hz.leri ol kişinin yetmiş hacetini biturur.
Otuzu dünya da ve kırkı ahiret de İmdi elinden geldikce hacetini bitur.
Ol Rasül a.s buyurdu ki Komşunun miras gibi hakkı vardır.Müslüman olursa iki hakı vardır.Eğer kafir olursa bir hakkı vardır.
Ve dahi komşu fakir o veyahut kokulu taam yesen olursa sen yiyecek taam ver.Ve bir kokulu tam pişirunce onlara dahi tattır.
Rasülüllah a.s buyurdu ki bir kimsenin komşusu fakir olsa kendin et yersen komşuna taamı tattdırmasa ol kimse cehenemde yerini hazırlasun
deyu buyurdu.İmdi komşu hakkını gözet ve kendi yediğinden ona dahi tattır.komşu hakkı ödenür ve hem hasenat bulub cehennem azabından kurtulursun.
Babu Mahalle Adabı Beyanındadır.
Ey Oğul
Zaruri işin olmadıkca mahalle aralarına varma.Bir hatun veya bir genc kız veya bir genç oğlan gelur.Görürsen ona yakın yürüme.Ve pencerelere bakma.
bakma.Ve oğlancıklar ile oynama.Ve bir kimsenin ehliyle latife etme.Ve bir avret gördükte iki kere bakma.Evvel nazar da günah yazılmaz.
İkinci nazar da günah yazılır. Emiril müminin Hz.Ali efendimiz (kerremallahü veche)ömrüm de bir kere bir avrete şehvet nazarıyla nazar etmedim.
buyurdu.Zira iki kere bir avrete şehvet nazarı ile nazar etmedim.buyurdu.
Zira iki kere bir avrete şehvet nazarı ile bakmak göz zinasıdır. Tizcek istiğfar ile afolunur.Olur olmaz yere yürüme,ya bühtan yahud bir kazaya uğramayasın.Er oldur ki Her bir böyle töhmet olacak yer de yürümeye..
Babu Sohbeti Ulema
Ey Oğul
Daima ulema sohbetine var.Kaçan ulemanın yanına vardığın vakit edeble onlara selam ver.Ve melisin de cümlesinden aşağı otur.Ve diz çök ve başını aşağı
eyle.Ve bir mesele de bir şüphe eylersen ulemaya sor.Ama her bir ulemaya şüphe sormaki seni dalalaetde bırakur.
İlla şol alime sor ki ilimiyle amil ve kavli fiili ile beraber ola.Ve seni dünyadan ahirete kayıra mesela sana diye ki bu dünya fani ,ahiret bakidir.Dünyanın bakası yokdur.Dünyaya muhabbeti terkedin.
Ve bu dünyaya gönül vermeyiniz.Dirse sen o alimin haline nazar eyle eğer dünyaya muhabbeti var ise fiilinden ve hırsından fenalığı malumdur.
Ol vakit yanın da kaç şol birinci canavardan nasıl kaçarsan öyle kaç.Seni dünyaya sayid ede.Bunda tefdil çoktur.Kaçan bir alime rast gelsen ikram eyle.Ve selam ver.Eğer önce giderse ikram eyle..ve selam ver.Eğer önce giderse sakın önüne geçme.İlimini ağırla ve görsen ki karşudan bir alim gelur.Selamına hazır ol.
Eğer bildiğin se ikram ve tevazu eyle.Hatırını sor.Ve eğer bildiğin değilse selam ver.Ve yoluna git.Zira ulemaya her halde riayet ve hurmet lazımdır.
Babu Adabul Cumua
Ey Oğul
Kaçan cuma günü oldukta elbisenin yenisini gey.Ve eğer yenisi yok ise temizcesini gey.Ve tayyib rayiha ile rayihalandır.
Zira feriştehler güzel rayihaları severler.Ve başın sarığını otururken sarma Ayak üzerin de sar.Cuma namazına gider iken zikir ve tesbih ile tesbih et.
Rasülüllah a.s buyurdular ki Her kim cuma namazına varsa her adımına on sevab verilur.Ve ertesi cumaya kadar gündüzü saim gecesi kaim olmuş gibi
ecirler ihsan olunur.Ve bir hadisi şerif de rasülüllah a.s buyurdu ki Bir cuma günü namazı şartıyla edeb ve erkanıyla eda eylese yirmi yıllık sevab verilur.
Yine Rasülüllah a.s buyururki bir kimse cumaya varub hutbe işidulur yere oturup hutbeyi dinlese ve hatib minberden inince ye değin
dünya kelamı söylemese Hak tealanın indin de ol sevabdan efdal sevab olmaz.Ve dahi hutbe okunurken yanın da olan kimseye söz söylese
lağivdir.İki günah yazılur.hutbe işidilmez yer de konuşsa dahi günah yazılır.cuma namazı batıl olur.
Ey Oğul
Muttakiler den birisi etti;
Bana bir lokma taam eyudur,bir kadeh şarab içmekten.Ve bir kadeh şarab içmek eyudur,cuma namazını terketmekten.Ve dahi mescide varıcak
saf aralarında cemaate basub ileru geçmekten.Sakın eğer ileru geçmek dilersen mescide erken var.Yer bulunmadığı halde bir yer bulunur ise orada oturmak gerektir.
Ve bir hadisi şerif de Rasülüllah a.s buyurdu ki Mescid de saf atlayub ileru geçenleri yarın kıyamet günün de ileri geçenleri kıyamet günün de cehennemin üzerine köprü ederler.İmdi bunlardan sakına ki bu zümreden olmayasun.
Ey Oğul
Kaçan sofilerin ziyaretine vardığında meclislerin de otur.Ve sohbetlerinde bulunmaya haris ol.Ve eğer zürrak ve mürailer ise zinhar onların yanına
varma.Daima ihtiraz üzre ol.Zira din haramileridir. Din onlardan bizardır.Zira kimseyi görürsün ki sen onları zürrak ve mürai sanırsın şayed olaki ol gördüğün kimse Hak teala hz.lertinin dostu ola.Ve bir kimseyi görürsün ki sofidir.Olaki ol kimse müraidir.Öyle olan kimselerden ihtiraz eyle.
Zira Hak teala hzleri buyurur ki Dostlarımı ben kullarımın için de gizlerim.Benden ğayri kimse bilmez.Deyu buyurdu.Pes sana lazım olan budur ki Her kişi hızır nebi neylesun.Ve dahi sofiler katına vardıkta bunlara tevazu eyle.Ve bunlardan nasihat al.Ve bunların yanın da diz çöküb edeple otur.Ve hizmetlerin de bulun.Ve bir kelam söyledikte güzel huluk ile güle güle söyleki hayır dua edeler.Ve lakin şeyh o dur ki salih ve mütedeyyin ola.Ve ehli bidat vefasız olmaya.
Zira şeyhlik davasından dem vuran nice şeytanlar ve keziblar vardır ki şeriat den taşra bidat işlerler.Onların yanına varmaktan ihtiraz eyle.
Babu Dervişler Adabı
Ey Oğul kaçan dervişler ile sohbet eyle ki kendi halin de ola.Ve beş vakit namazını kılub şera muhalif işlerde bulunmaya Ve dünya ziynetini terk eyleyenlerdir.
Ve bunlara lokma yedirmek ziyade efdaldir.Ve bunlara tatlı söyle ki senden ürkmesinler.Ve hatırlarını ala.Al ki senin eyu adını söylesunler.Bir kimseye eyu adabın oğuldan hayırlıdır.Pes elinden geldikce eyu ad kazanmaya ve fukaraların gönlünü almaya say ve ğayret eyle. Eyleki dünya ve ahiretin mamur ola.
Babu Pirler Adabı
Ey oğul kaçan bu pirler ile musahib olsan onların yanın da çok sözler söyleme..Ve onların söylediklerini dinle.Ve onlar ile beraber oturma.Ve eğer oturursan da diz çöküb otur.Diz çöküb oturursan da büyük alimlerin üst yanına geçub oturma .Ve eğer onlar sana bir nesne sorarsa bildiğini söyle .Sakın bilmediğini bilgiçlik edub söyleme.Belki onların aklı senden ziyadedir.Yalan sözü bilurler.Sonra yanlarında hor olursun.Ve iki kişi birbirleri ile tekellum ederken Sözleri aralarına girme.Ve sana bir kelam söyledikleri vakit ol kelama mukayyed olmayub dört yana bakma.Ve yanın da bir kişi aksırsa eğer alim ise "yerhamukallah"de.
Eğer cahil ise Hayır ola de.Ve yanlarından gidecek vakit Onlara izzetle ve ikramla selam ver.Ondan sonra git.Ve yolda giderken yolda senden büyük adam dan önce yürüme.Meğer kim sen alim olasın.ol cahil ola.Ve pirlere yolda rast gelursen vakit selamına muntazır ol.Ya selam ver.Veya hatırını sor.Eğer bildinse Elini öp.Ve beraber giderken bi teklif önüne geçme.Meğer bir tacil işin ola.Ol vakit dahi izin ile geç.Mazür tut.sizin desturunuz ile deyu..diyerek öyle git.
Babu Kadılar ve Hakimler babı
Ey Oğul
Eğer Kadılar ile bir işin olsa huzurun da davacın ile çekişme.Zira hz.Rasülüllah a.s buyurdu ki Bir kişinin davası olub ol davasından vazkeçse Hak teala hz.leri ol kimse içun cennet de bir kösk hazır ede.Ve derecatını dahi ali eyleye.Ve kadı huzuruna varıncak gazabla söz söyleme.Bab bab sözle..acele edersen sözünü anlatamazsın.
Sonra ziyade edersin.Ve hasmına şera muhalif söz söyleme.Sana had lazım gelur.Her bir yer de sözünü bil.Öyle söyle sözünü bilmeyerek söylersen sonra ziyade uğrarsın.Başına bela gelur.
Babu Beyler Babı
Ey oğul beyler katına varırsan bi teklif içeriye girme.İzin ile gir.Veyahud huddamlarından veyahud yanına girenlerden bir kimse ile beraber gir.Eğer beyler yanına girmek içun hernekadar bir iş sebebi ise de mümkin olursa ol işden vazgel.Ve eğer zaruri olub varmalu olursan edeble gir.Ve sözünü bir bir dinleyub senden uluya danış
ondan sonra söyle.Sözüm gerçek deyu uma.Az ağır söyle ki sözünü eyuce anlayub işini tizcek buyuralar.
Babu Naibler Adabı
Ey oğul eğer naibler yanına varmalu olursan Bir arlu kişi ile beraber var.Kim işin tizcek görüle.Burada dahi kati söyleme.Eğer ana sulh olun derlerse kail ola.Sulhun en hasenatın da nice bin berekat vardır.Ve daima cehd eyle ki her bir işde onların yanına varmağa muhtac olmayasın.
Babu Sipahiler Babı
Ey oğul
Kaçan sipahiler ile sohbet etmekte bulunursan onlara tekebbürlenme Tatlu söyle..Zira onlarda tekebbürlük sıfatı vardır.Onlara mudar eyle.Güle güle söyle.Ve bir işi olduğu vakit yardım eyle.Ve sana geldikleri vakit önlerine taam getur.Ve ayrıldığın vakit tevazu ile ayrıl ki daima gezdikleri yerde senin eyu adını söylesunler.Ve sana hurmet eylesunler.
Babu Orta Kişiler Adabı
Ey Oğul
Kaçan orta kişiler ile musahib olsan onlara hurmet eyle.Ve onların sözlerini dinle.Dahi onların dedikleri sözü karşulama ve yanlarında edeble otur.
Ve senden bir hacetleri olsa bitur.Ve senin onların yanın da bir hacetin olsa güzel huluk ile gülerek söyle.Ve onlardan ayrıldığın vakit ikram eyle.Eyleki sana hayır dua edeler.
Babu Yiğitler Adabı
Ey oğul
Kaçan kim yiğitler ile musahib olursan onlar ile oturub latife etme.Ve sevinme.Onlar sana söz söylerse yabana atma.Sözlerini dinle.Ayıbdır.Ve onları isimleri ile çağırma
Çağırmaki yanlarında hurmetin ziyade ola.Evlad diye çağır..Zira kişinin hurmeti kendi elin de dir.Hurmet ederse hurmet bulur.Ve illa hurmet etmediği halde mahrum kalur.Kimse itibar etmez.
Babu Sohbeti Avam
Ey Oğul
Kaçan kavmi avam ile musahib olursan bunlar edeb erkan hurmet bilmezler.Bunlara çok söz söyleme.Ve latife etme.Ve içlerine karışma.Ve bunlar ile çok yoldaş olma.Ve meclislerine münasib söz söyle.Ve çok ülfet ve ünsiyet edub hurmetini onların ellerine verme.Cehillerinden gönül yıkarlar.Bunlar heva kuşu gibidirler.Bunların işlerine karışma.Abdullah ibni Ömer r.a hzl.eri rivayet eder.Bir gün evinin önün de dururken bir gökcek oğlan geçti.Anı görücek yüzünü döndürüb içeriye girdi.
Yanın da olanlar sordular ki niçun böyle ettin.dediklerin de etti;Ben rasülü ekrem .as dan den işittim.Buyurdu ki Genç oğlanlarda şehvet vardır.Kızlar gibi.Ve bunlara bakmak haramdır.Her kimki oğlana cima etse melundur.
Her kim ki bir oğlanı öpse anasıyla yetmiş kere zina etmiş gibidir.Anasıyla bir kere zina etmek Yetmiş kız oğlan kız ile zina etmiş gibidir.
Her kim ki na mahrem kızoğlan kız ile zina etmiş olsa kendi avreti ile zina etmiş gibi günah yaılır.Bir kere oğlanı öpmek ile yine Bir gün Süfyanı Sevri r.a bir gün hamama girdi.Bir oğlan bile dahi girdi.Ol vakit dahi buyurdu.ir avret ile bir şeytan vardır.Ama bir oğlan ile on şeytan vardır.
Dahi cahd eyle.Bunlardan ırak ol.Nagah gözüne düş olursa Şehvet ile nazar etme.ibret ile nazar et.Et ki bir katre meniden Hak teala hz.leri neler yaradur.Deyu ibret almakdır.
Babu Dost Adabı
Ey Oğul
Kaçan dost olan kişiye vardıkta erkence var.Ve gideceğini ana bildir.Habersiz varma.Ama ırak yerde olursa ğamdeğildir.Ama yakında olursa bildir.
Ve kapuya varınca bila teklif içeriye girme.Hane sahibi içeriye girmeyince.Oturduğun vakit dört yanına bakma.Ve taam yerken hane sahibi el sunmayınca
sen sunma.Ve önünden ye.Ve sahanın orta yerine el sunma.Ve tiz tiz yeme.Ve çok yeme.Ve çok söyleme.Ve çok oturma.Ve ev sahibinin ehline dik dik bakma.
Ve kalkub giderken tevzau ile git.Ve eğer kendi hanene müsafir gelirse tatlı taam pişur.Ve müsafir geleceği vakit kapuya çıkup karşula.
Ve selam verdikte selamını al.İzzeti ikram ile sefa deldiniz,hoş geldiniz diyerek önlerine düş.Odanın baş sadrına davet et.Ve sen aşağı otur.
Ve taam yerken diz çök.Lütfuyle de"Bismilahirrahmanirrahim"diyerek taama başlayub "buyurun"diyerek el sun.Ve önlerine lokma koparub teklif et.
Ve kalkub giderken Rahatsız oldunuz diyerek özürler dile.Ve boşlarını önlerine çevir.Ve kapuya önlerince çık.Hak teala hz.leri selamet versun.Deyu Dua et.
Babu Konuk Adabı
Ey oğul
Evine tanr ı müsafiri gelurse evin baş sadrına geçur.Hatırını sor.Önüne taam getur.Ve çok oturma.Belki yorğundur.Ve bir halvet yere döşeğini yap.
Ve yanına su bırak.Ve ayak yolunu göster.Ve yatağa yatırub öyle git.Ve sabah olucak tezcek taamlandır.Eğer oturucu eğer müsafir gidinceye dek hoş tut.Ve gideceği
vakit yemek yedirmeyince saluverme.Ve giderken biraz beraberce git.Hayır dua eyle.
Babu Makam Adabı
Ey Oğul kaçan bir yere vardığın vakit kendi makamını bil.Önden öyle geç otur.Eğer fukaralar var ise sen dahi onların arasında otur.Aksakallıların yanına geçup oturma .Ve ehli ilimin ilmine hurmet eyle.
Babu Taam Yemenin Adabı Ey Oğul taam yerken sünnet oldur ki;Sağ dizini dikub sol dizin üzerine otur.Rasülüllah a.s kaçan taam yedikte sağ dizini dikub sol dizi üzerine otururlardı.Taam dan evvel besmele ile sağ elin sun.Ashabı kiram süal ettiler ki Ya Rasülallah Taam yemenin adabını bize dediklerin de;Hz.Rasülullah buyurdu ki
Biz kuluz kul gibi edeb ve adaba riayet etmeliyiz.Ve dahi yemek yerken önünden ye.Ve lokmayı küçük neyle.Ve taamın ortasından yeme.Zira bereket taamın ortasındadır.
Sağına soluna eğilub yanındakileri incitme.Ve ağızında lokma var iken söz söyleme.Ve kimsenin yediği lokmayı gözetme.Ve çok etrafına bakma.Ve etmeği isırub taama baturma.Ve çok gülme.Az ye.Ve az iç dilersen bedenin rahat ola.Ve taam yerken ve mescid de ve cemaat için de sümkürme.Ve tükürme.Ve taamdan evvel Ve sonra elini yıkaya..Ve sil.Bu dahi sünendir.
Babu Su İçmek Adabı
Ey Oğul
Kaçan su içtiğin vakit tiz tiz içme.Vücuduna zarar verir.Dinlene dinlene su içme.Bunlar yüreğe vücuduna maraz olur.Ve eğer nacar içmelii olursan evvel ağızını yıkaya.Ondan sonra az iç.
Babu Yaşmak döndürmek Adabı
Ey Oğul
Kaçan mescid de ve tekkiye de vesair mahal de yaşmak döndersen sol elinle dönder.Ve başmakları birbirine karıştırma atan ve amucan ve hacen bir meclisde olsalar bunların başmakların sakla.Ve gidecekleri vakit önlerine çevir.Dualarını al.
Babu Müsafir Davet Etmek Adabı
Ey Oğul
Kaçan müsafir çağırmaya gönderseler tiz var sana mntazır olmasunlar.Ve vardığın kimsenin kapusuna çalıcak destursuz içeriye girme.Selam ver.
Size selam ederler.Ve sizi çağırırlar,deyub Paşmaklarını önüne çevir.Ve giderken önce yürü.Ve geldiğiniz gibi paşmaklarını sakla.Ve gideceği vakit yine paşmaklarını çevir.Kapuya kadar beraber çık.Dua Eyle.
Babu Teferruce varmak Babı
Ey oğul
Kaçan düğüne ve teferrüce varsan fesad ehliyle ve fasıklar ile bir yere oturma.Ve vardığın yer de baş sadre geçme.Ve iktiza eylediği halde hizmet eyle.
Ve izinsiz taama el sünme.Vardığın vakit ve kalkub giderken selam ver.
Ey oğul
Kaçan bir meclisde su isteseler.adabı oldur ki Evvel baş sadır da olanlara ver.Ve sağdan dolaşdır.Tamam herkes içdikten sonra bardağı yerine kor.Rasülüllah a.s hz.leri buyurdu ki bir kimse su bulunmadığı yerde suyu olubda bir adama su verse Hak teala hz.leri cünle halkı diriltmiş kadar sevab verir.Ve dahi hz.rasülüllah
a.s buyurdu ki Ey benim ümmeti ashabım sizler ayak üzere su içmeyin.Vucudunuza ziyan getürür.Meğer ki abdest aldıktan sonra baki kalan suyu veya zemzemi erif içmek
ayak üzerinde ziyan etmez.Ey oğul pazara vardıkta bu duayı oku.Rasülüllah a.s buyurdu ki her kim pazara gidecek bu udayı okusa bin günahı afola.ve bin derece verilur.Ol Dua budur."La ilahe illallahu vahdehu la şerike leh lehul mulku vele hul hamdüyuhyi ve yumit ve huve hayyun la yumut bi yedikel hayır. Ve huve ala kulli şeyin kadir"ş ve yenur nesne alurken sakın sahibinden izinsiz alub satma.Kendi rızasıyla al.
Ve pazar da yürürken kimseyi omuzlayub incitme.Ve bir kimseyi masğaralığa alma. Ve meydana sümkürme.ve tükürme.Ve halka karşu yeme.Ve hiç bir kimse ile çekişub ğavğa etme.V e sattığın nesneyi geru getirseler al,zarar etmez.Faide eder.Ve yalan söyleme.Kimseyi aldatma ve dükkana geç var.Varken kapa.Var git halkla tatlu söyle.Yenur nesne aldığın vakit evien örtülü götür.Ol nedir diyene tattır.Ve hane ki geldikte ehil ve evladını sevindir.Her kim bir kimseyi sevindirse ol kimse dahi bir ferahlık vere.Cümle mahşer halkı teaccubde kalalar.
Ey Oğul
Bir kimse ile yoldaş olursan onun ayağınca yürü.Dört yana ayrılma.Ve bir tarafa savuşma.Veya bir yer de meşğul olub anı muntaır eyleme.Bunlar munafık alametidir.
İmdi elinden geldikce yoldaş hakkını gözet.Ta kim senden razı ola.Ve ayrılacak ol kişi ile helallaşarak öyle ayrıl.Ve bir yere müsafir olduğun vakit her ne götürürlerse
ye.Ev sahiblerine ve geçmişlerine dua eyle.Ve gideceğin vakit hane sahibinden izinsiz veya habersiz gitme.
Ey Oğul
Kaçan hasta hatırını sormaya varırsan kapudan taşra tekellum ederek ve öksürerek öyle gir.İçeruye senin geldiğini duysunlar.Ve kim oduğunu bilsunler.
Ve Besmele ile gir.Ev sahibine selam ver.Ve hastanın sağ yanına otur.Ve elini tut.Ve parmaklarını sığa.Şehadet telkin eyle. Elbetde bu sana laszımdır.
Ve hafiflikdir de.Ve hastalığın nedir diye ona sor.Ol derdin ilacını bilursen tarif eyle.Eğer bilmezsen teselliyi hatır eyle.İnşallahu teala an karibin şifayab olursun turma.de.
Ve hastanın yanın da çok oturma.Eğer hasta akraban ve ya komşun ise hacetlerini bitur.
Ey Oğul
Kaçan cenazeye varırsan yalınız varma.Meğer çare olasun.Cenaze sahibine selam verub "El hukmu lillah" de.Allahu teala sizlere ömür versun dyu teselli hatır eyle.
Ve nasihat ver.Ve dahi techizi tekfinine ve mezarına yardım eyle.Cenazeye varıncak yayan var.At ile varma.Rasülüllah a.s bir cenazeye yayan vardı.sonra hayvana binub geldi.Ashabı kiram süal ettiler ki niçun yayan gidub sonra hayvana bindunuz?
Dediklerin de.Hz. rasülüllah a.s buyurdu ki Cenaze ile feriştehler giderler idi.Onlara muvafakat içun hayvana binmedim.Sonra feriştehler orada kaldılar.
Onun içun sonra hayvana bindim.Deyu buyurdu.
Babu Hatunlar ile muvafakat Etmenin Adabı
Ey Oğul
zinhar hatununa sırrını açma.Ve onlardan vefa umma.Her nekadar zahid dahi olsalar Bir cüzi şeyden senin sırrını faş ederler.
Sonra yüzüne nice bakarım demez.Avretden sırrını sakla.Ve bana dostdur ,deme.Halleri daima kendilerine mudar weylediler.
Vi hatim et.e yanın da çok söyleme.Ve usul ile evdan daşra çıkub git.ve darlığın vakit dönüp seni boşarım deyu talak etme.Alicak nikahını bağışlatma Ve avretine şera muhalif
söz söyleme.Sonra sen de hakkı kalur.Ve kahpe dahi deme.Ve ağzına ve gözüne sövme.Kafir olursun.Bu sözlerde talak vaki olur.Ve lanet dahi deme.Ol lanetin cümlesi sonra sana gelur.Ve dahi dünya cihetinden avretinden utançpare olub harcetme.Bir gün olurki başına kakar.Ve evden daşra avretine izin verme.Ve hiç bir kimse ile kardaşettirme.Ve komşu evine çok gönsderme.Ve işini avret evine danuşub.Bazı sözlerini alub yine sen bildiğini işle.Ve avretine kudretin yettiği kadar
stüne başına elbise yap.Ve dahi zainiye avreti tutma.Ve yabancı avreti tutma.Ve koca avreti evine koma.Ehlini onlar ile görüştürme.Sonra avretini azdırırlar.Ve komşu
kadınların büyüklerin ana ve orta yaşında olanalrın kardaş ve küçüklerini kızın bil ki göz zinasından kurtulasun.
Babu Haneye Girmenin Adabı
Ey Oğul
Kaçan taşreden eve girmek dilediğin de ıhlası şerifi oku.Rasülüllah a.s Hz.Buyurdu ki Her kim evine girdiği vakit ıhlası şerif okusa ol kimse yoksulluk görmeye.
Süheyil bin Said yoksulluktan şikayet eyledi.Rasülüllah a.s buyurdu ki Ya Süheyil daşreden evine girdikte selam ver.Ondan sonra bir kere "kuluhavallahu ehad"süresini
tekmil oku.Süheyil bin said hz.ol amel ile meşğul oldularaz vakit için de çok nimet buldu.Ve çok kişiler sayesinde geçinurdü.Evvel bismilahirramnairrahim dyub sağ ayağını içeru bas.Selam ver.Eğer evde kimse yok ise böyle selam ver."Eseelamu aleyna ve ala inabdillahissalihin"Ve bir kere "Kulhuvallahu ahad "süresini oku.Ve bir kere Ayetel Kürsi oku.Seninle şeytanlar eve giremez.Ve geçub yerine otur.Ve neye başlarsan besmele ile başla.Ve tam yeyecek vakit evde olanlar tamam oturmayınca yemeye başlama."Bismillah" deyub sağ elinle başla.ve sağ yanınla çiğne.yemek tamam olduktan sonra Ve bir kere "Kulhuvallahu"üreisni oku .Ardınca bu duayı oku:elhamdulillahillezi hazattamie ve rezakani min ğayri havlin minni vela kuvvete zi kuvvetei nimetike "de.şükrünü yerine geturmiş olursun.Ve bir saat kadar geçme Nice su içme bedenine ziyan olur.
Babu Döşeğe Girmenin Adabı
Ey Oğul
Kaçan döşeğe girmek dilesen Tebareke süresini okumayınca yatma.Rasülüllah a.s hz.leri Tebareke süresini okumayınca yatağa girip uyumazd.
Ve buyurdu ki Yatacağı vakit Tebareke süresini bir kere okuyan kişi kabre kondukta on ayeti başında ve on ayeti göğsün de Ve on ayeti yanlarında dura.Munker ve nekir hazretlerine bu ayetler cevab vere.Bununla işiniz yokdur.Bu dünyadayken Tebareke süresini okuyucu idi.Bu kulun cevabı biz de dir diyeler.
Ve dahi bir kişi yatacak vakit Tebareke süresini okusa Kadir gecesini ihya etmiş gibi sevab verilur.Ve Hz.Ayşe r.a validemiz rivayet ederki Bir gece Sültanı kainat
aleyhi ekmeluttahiyyatefendimiz buyurdu ki Ya Ayşe Kuranı kerimi hatim et.Ve hak taalayı senden razı et.Cemi peyğamberlei kendine şefaatcı eyle.Ve cümle müminleri kendinden hoşnud ve razi eyle.Ondan sonra döşeğe yatub uyu buyurdu.Namaza durdu.Ben ettim Ya Rasülallah atam ve anam ve canım yoluna feda olsun.Bu kadar nesneyi bir saat için de nice edeyim.Dedim.
Bir hz. rasülü a.s namazdan fariğ olucak etti.Ya Ayşe üç kere "Gul huvallahu ahad"süresini oku.Bir hatim etmiş gibi olursun.Ve bir kere "Subhanallahi velhamdulillahi vela ilahe illallahu vallahu ekber vela havle vela kuvete illabillahil aliyyil azim"de.Hak teala hz. leri senden razi ola.
Ve bir kere Allahumme salli ala Muhammedin ve ala cemi ıl enbiyai vel murselin" de.Cmi peyğamberler sana şefatcı ola.Ve bir kerre "Allahummeağfirli ve lilmuminine vel muminat vel müslimine vel müslimat "de.Cemi müminler senden hoşnud olalar.
Babu Havvas
Ey Oğul
Gece ve gündüz bu süreleri oku.Rasülüllah s.a hazretleri buyurdu ki Her kim bu üç süre yi akşam ve
sabah üçkere okusa Hak Teala hzleri ol kimsenin canını ve malını ve ehli ıyalini ve evladlarını cümle belalardan saklaya.Bir ihlası şerif Ve bir Muavvezeteyn Ve biri Fatihayı şeirf ashabi kiram hz.lerinden biri Ya Rasülallah bize bir nesne öğretki Hak tela hz.bizi günahdan saklasun.
Hz.Rasülülah etti."Gul ya eyyuhel kafirun"süresini oku ki Hak teala hz.seni şirkten saklaya.Ve dahi yine hz.rasülüllah a.s buyurdu ki her kim bu ayeti döşeğe girecek vakit
okusa Ta kaabeyi şerife değin nur ile dopdolu ve yüzbin ferişteh ol kimse için sabaha değin istiğfar ve ibadat edup sevabını ol kimse bahşederler."Yercu liga e rabbihi felyamel amelen salihan vela yuşrik bi ibadeti rabbihi ehada"Ve dahi döşeğe yatarken ve kalkarken akşamda sabahda bu dua okuya.Sihirden ve zlimler şerrinden emin olasın.Ol dua budur.
"Bismillahirrahmanirrahim ellezi la yeurru measmihi şeyun fil erdı vela fissemai vehuvessemi ul alim"Rasülüllah a.s hz.buyurdu ki Hak teala hz.lerinin üç isimi vardır.Dil de hafif Terazi d ağırdır.Herkim günd yüz kere bu isimleri okusa.Her bir isimine yüz sevab verile .Ol isimler bunlardır."Subhanallahi vel hamdulillahi Vela ilahe illallahu vellahu ekber Vela Havle vela kuvvete illabilahil aliyyil azim"Yine Hz.rasülüllah buyurur bir kimse döşeğe girecek.Bu dua okusa.Hak teala hz.ol kimseninnin cemi günahlarını yarlığaya .Ol Dua budur."Ve estağfirullahel azim ellezi la ilahe illa huvel hayyul kayyum ve etubu ileyh"..Ey Oğul Hak teala hz.çok zikir eyle.Hz.Rasül a.s buyurdu ki
Ya Eba Hureyre bir kimse yattığı vakit Allahu teala hazretlerini zikir ederek.uyusa.Hak teala Hak teala hz.bir feriştehe emir eder..Ol kul için ta sabaha değin ol ferişteh namaz kılub ibadet eder. Ve sevabını ol kimsenin defteri amalına yazılur.Ve dahi yine rasülü ekrem .as buyurdu ki Ya Eba Hureyre döşeğinden kalkıcak ertesi geesi niyet edub yine böyle etmeye hazır ol.Ta ki sevabdan mahrum kalmayasın Ve yine Rasülü ekrem a.s buyurdu ki Ya Eba Hureyre döşeğe girecek ol sağ yanına yat.Bismillahirrahmanirrahim"Bismillah vel hamdulillah"de.Öyle yat feriştehler seni Şeytan şerrindn saklar.Ve dahi mum yanarken yatma.Fitilini kes.Öyle yat.Sonra bir nesne yanar yatarken evin yanar.
Ey Oğul
Gecenin nısıfından sonra namaz kılmak içun uykudan kalk.Zira gece nin nısfından sonra iki rekat teheccüd kılmak gündüz bin rekat namaz kılmak dan efdaldir.
Zira gece hak teala hz.lerinden ğayri kimse görmez.Amma gündüz herkes görür.Anın içun gece namazı hayırlıdır.
Ve dahi gece uyandığın vakit bunu oku.Her ne hacet dilersen reva olan.Rasülüllah a.s buyurdu ki Bir kişi uyandığı vakit dese "La ilahe illallah vahdehu la şerike leh lehul mulku velehul hamdu vehuve ala kulli şeyin kadir.Subhanallahi velhamdulillahi vela ilahe illallahu vallahu ekber vela havle vela kuvvete illa billahil aliyyil azim"dese.Hak teala hz.lerinden her ne hacet dilese reva ola.Ve dahi yine Rasülüllah a.s buyurdu ki bir kims ve evinden daşra çıkarken Ayetel kürsi okusa.Hak teala hz.ol kişiye yetmiş ferişteh verir.ol kişi içun dua istiğfar ederler.Ta evine gelince ye değin Kaçan evine geldikte yine okusa ve böylece devam eylese Hak teala ol iki ayetel kürsi arasın da fakrini gidere.
Ey Oğul Akşam sabah bunu oku."Amentu billahi ve melaikteihi ve kutubihi ve rusulihi vel yevmilahiri ve bilkaderi hayrihi ve şerrihi minallahi teala ..Rebbena zalemna enfusena ve inlem tağfirlena ve terhamna le nekunenne minel hasirine"pes her ahşam da ve sabahda tevhidin yeniel.Zira kişi ne halde olacağını bilmez.Eğer akşam sabah imanın yenileyub buna mudavemet edersen ümidir ki iman ile gidersin.
Babu Cima Etmenin Adabı
Ey Oğul
Cima etmek dilediğin vakit "Bismilah"demeden etme.Eğer besmelesiz edeek olursan Araya bir şeytan bile katılır.Eğer çoçuk doğarsa ol çocuk zehirlenub
helak olur.Ve dahi ayın evvel gecesin de cima etse doğan oğlan ve kızın oğlu ve kızı olmaz.Ve dahi kurban bayramı gecesi cima etme.Doğan oğlan ve kız altı parmaklı
ve Cumartesi gecesi cima etme oğlan olursa kan dökücü olur.Anasına ve atasına asi olur.Güneşe karşı cima etme oğlanın huluku çirkin,Aya ve yıldıza karşu cima etme doğan oğlan şuum olur.Yemiş veren ağaç dibin de cima etme doğan oğlan suya ğark olur.veya duvar altında kalur.Veyahut zehirlenur.
Ve cima ederken avretin fercine bakma çoçuk olursa gönlü melül olur.Kaçan sefere gideceğin gece cima etme doğan oğlan malını ve mensubunu cevir edici olur.
Rasüllallah a.s buyurdu Kaçan cima etmek murad ederseniz üç dört yaşın da çocuk yanın da cima etmek ve çıplak aya ve güneşe ve kıbleye karşu cima etmeyin
Ve hayız görmüş avrete cima etmek ve ardından cima etmekğayet mezmumdur.İhtiraz üzere ulun buyurdu:
Ve dahi Hz.Rasülüllah buyurdu ki Ya Eba Hureyre pazarertesi gecesi avret oğlana kalsa cömerd ve rahim ve muttaki olur.
Perşembe gecesi avret oğlana kalsa alim olur.Cuma gecesi avret oğlana kalsa mümin ve muhlis olur.Parşembe günü öğleden evvel avret oğlana kalsa salih ve fehimlu olur.Ve sihir şerrinden emin olur. VE perşenmbe günü öğle ile ikindi arasında avret oğlana kalsa gözü şaşı olur.
Ve cima ederken söz söylemeye.Doğan oğlan dilsiz olur.
Rasülüllah a.s buyurdu ki Ey benim ümmeti ashabım!
Sizlerden biriniz cuma gecesi cima edub sonra ğusul etse ve durub cuma namazına dilerse ğüsul eylesun ol güsül abdestiyle cumanın evvel vaktin de cuma namazına varsa dünya kelamı söylemeden cuma namazını kılsa Hak teala hz.leri bir yıl gündüz oruc tutmuşca ve geceleri namaz kılmışca sevab ihsan eder.deyu buyurdu.Ve dahi ettiğin cimayı kimseye söyleme.Ve dahi cima ederken ağır ağır eyle.
Zira avetin hakkı kalur.Horoz gibi çabuk etme.Avret lezzetini tatsun.Eğer avret lezzeti almadan cima edersen avretin hakkı kalur. Ve hemde ol avret süstu ve kahil olur.Ve cima ettikten sonra ğüsül etmeden bir dahi cima etme.Eğer dilersen evladı hayırlı ola abdest ile cima eyle.Ve evladın çok olursa ğanimet bil.Ve bereket bil.
Ve hayız halin de avrete cima etme.Ve lakin beraber yat Ve beraber yemek ye.Ve su iç.Mecusilere muhalefet içun..ve cimada inzal olurken avreti öpme.Doğan oğlan sağır olur.Cima ettiğin vakit meniye bakma oğlan deli olur.Ve cima adabından olan budur ki Hıyni cima da çocuk ve hayvan dahi olmaya.Ve ayın evvelin de ve ortasında ve ahirin de cima etme.Ve ihtilam vaki olduğu vakit ğüsül etmeden cima etme.Ve cimayı çok vakit terk etme.Ve cima dan sonra bevil et.Ondan sonra ğüsül eyle.Ve cima ettikten sonra ğüsul eyle.Bunların çok olduğu dünyaya ve ahirete faide olur.Ve dahi aç ve sususz iken cima etme.Ve tok karnına ve su dökeceği var iken cima etme.Bedene külli ziyandır.Ve sol yanın üzerine yatarken cima etme.bel ve ayak ağrısı getirir.Dahi ayak üzerine dururken cima etme ere kati ziyandır.Yanı başlarına ve karnına ve dizlerine
zarar erişur.Zayıf olur.Dahi arkası üzerine yatub avreti üzerine alub cima etmek vücuda külli zarar dır.Er avret yan üzerine yatub cima etmekte yan ağrısı ve bel ağrısı peyda olur.Ve meni zahmetle çıkar.Ve zeker de ve hayaların için de kalur.Sonra azar yara olur.Yerine döner maraza yüz tutar.Zahmet çekersin.
Ancak evla olan iki dizinin üzerin de cima etmektir.
Ey Oğul
Cuma namazı güslünü terk etme.Rasülüllah a.s buyurdu ki Ya Eba Hureyre cuma namazına ğüsülü terk etme.Zira iki cuma arasın da olan günahı gider

Ey Oğul
Ey Oğul ,sair aylar da dahi oruç tutucu ol. Hz.Rasülüllah buyurdu ki her kim her aylarda perşembe ve pazartesi günleri oruc tutsa Hak teala hz.leri ol kula yediyüz yıllık sevab ihsan eder. Ey Oğul "Eyyamı bıyz" günlerin de oruç tut Ashabı kiram hz.leri her ayda tutarlar idi.Emiriil müminin hz.Ali kerremallahu veche hz. leri rivayet eder ki bir gün hz. rasülüllah a.s mın yanına vardım.Ya Ali Cebrail a.s geruç tut.bana etti.
Ya Rasülallah her ayda üçgün oruç tut.Ben ettim Ya karındaşım cebrail hangi günler tutayım.etti; her ayın onüçü,ondördü ve onbeşi oruc tut.Her kim bu üçgünü tutarsa Hak teala hz.leri ol tuttuğu gün on yıl oruc tutmuşca sevab ihsan eder.İkinci gününe otuz yıl oruc tıtmuşca sevab ihsan eder.Üçüncü gününe yüzyıl oruc tutmuşca sevab ihsan eder.Ya Ali Eyyamı bıyz işte budur.
Ben ettim Ya Rasülallah niçun bu günlere eyyamı bıyz derler.Olvakit Rasülü ekrem s.a hz.leri buyurdu ki ol vakit kim hz. Adem a.s ma cenneti ala dan çıkub yer yüzüne itti.Ol anda vücudu birden bire karardı hz. cebrail a.s gelub itti.Ya Adem vücudunu evvelki gibi beyaz olmasını istermisin. Eğer isterisen her ayın on üçüncü,ondördüncü ve onbeşinci günleri oruç tut.Ol vakit Hz.Adem a.s evvel günü oruç tuttu.Vücudun üç bölükte bir bölüğü ağardı.İkinci günü oruç tuttu.vücudun üçte ikisi ağardı.üçüncü günü oruc tuttu.vücudunun tamamı ağardı.Bu oruca bu günlere "Eyyamı bıyz" derler.
Ey Oğul.
Hemen kudretin var iken oruç tutagör.Zira oruç tutan kişilere hz. peyğamber a.s şefaat eder. Hz. Rasül a.s buyurdu ki oruç sen hoşnud olduğun kişileri hz Rasülüllah as. şefaat eder.Hz. Rasülülah a.s buyurdu ki yarın kıyamet günün de oruç bir güzel süret de gele. Hak teala hz.leri hıtab edub buyururu ki, Ya Oruç sen hoşnud olduğun kişileri ali cenneti al götür diye ..ondan sonra yine hak teala buyura ki, Ya oruç dile benden ne dilerisen,Ol zaman oruç ede:
Ya Rabbi dilerim ki bu kiişilerin başına taç ve arkasına rida ve huri ğilman ile nimetlendire..ve yetmiş cehennem azabına layık olmuş kişi ol kimse içun bağışlana.
Ve bir Buraka bindire..Sıratı yıldırım gibi geçip Firdevsi alada Hz.Rasülü a.s a komşu eyle..Ve kendi cemalinle mesrur edesin.diye Hak teala buyurur ki Ya oruc cümle dedikleini kabül eyledim.Oruc ede..Ya rabbi bu nimetlerin ahiri gani diye..
Hak teala Hz.leri buyura ki Ya oruc bu kişilerin her bir erine cennet de yetmiş bin şehir verdim.Ve her şehir de bin köşk verdim.
Kızıl yakutdan, lü'lüden ve zebercedden ol kişilere ihsan eyledim,buyura.
Ey oğul muharremde ve aşura günlerin de oruc tuta gör.
Rasülüllah s.a buyurur.Her kim aşura günlerin de yani dokuzuncu ve onuncu ve on birinci günlerin de oruc tutsa bin kere hac ve bin ömre ve bin kere şehid sevabı verilur.
Ve dahi mağrib ile meşrik arasın da her nekadar sevab işlenurse ol kadar sevab o üç gün tutan kişinin defteri amaline yazılur..
Ve hak teala cenneti ala da incuden veyakutdan yetmişbin köşk verilur
Ve ol kimsenin vucudu cehenneme haram olur.Ve cehenneme kapuları haram olur.
Ve cennetin kapuları ol kimsecün açılır.Hangi kapudan dilerse girer.Ve dahi bin kul azad etmişce sevab ihsan eder.
Muharremin onuncu aşura günü yalınız bir gün oruc tutulmaz .Zira tRasülüllah a.s yalınız muharremin onuncu günü oruc tutmayı nehi etmiştir.
Zira taifeyi yahud ol güne hurmet ederler.Ol kavme teşbih olmamak içun yalınız onuncu günü tutmayub dokuızuncu ve onuncu
ve onbirinci günleri ni beraber tutmak lazımdır.Her kim aşura günü merhamet ve şefkat edub bir yetimin başını sıvasa
Hak teala hz.leri ol yetimin başındaki saçlar sayısınca cenetde derece ihsan eder.Ve yine ol günler de bir fukaraya taam yedirse ümeti muhammedin küllisine bir ihsan ede.Taam yedirmişce sevabihsan eder.
Ve yine aşura günlerinde bir fukeranın orucunu açtırub iftar ettirse Hak teala hz.leri ümmeti muahmmedin küllisine iftar ettirmişce sevab ihsan eder.
Ey Oğul!
Bir kaç ey orucu bozar.Hz.Rasülü ekrem s.a buyrdu ki ğıybet etmek ve koğuculuk etmek ve yalan yere yemin etmek ve na mahreme şehvet nazarı ile
bakmak.İşte bunlar orucu bozar.Bir kişi erden ve avretden ğıybet eylese yarın kıyamet günün de ol kimsenin dili yirmi arşın uzar.ve naşe enlerin çiğine derler.Neuzu billah...
Ey oğul!
Bil ki Hak teala cümleden evvel aklı yaratdı.
Hz.Rasül a.sbuyurdu,Hak teala hz.leri yarattiği aklı yaratdı,nuru içine koydu.ilim aklı tenine giydirdi.Fehmi aklın canına verdi.
Zühdü ve takvayı koydu.İhlası yüzüne verdi.Harisliği kulağına verdi.Ve gerçekliği diline verdi. Cömerdliği eline verdi.
Ve tevekkülü beline verdi.Ve korkuyu belinden aşağı verdi.Ve ümidi belinden yukarıya verdi.Ondan sonra Hak teala hz.leri hıtab edub buyurdu ki;
Ey akıl kaldır başını hacet dile vereyim.
Ol Vakit akıl itti;
Ya Rabbi senden hacetim oldur ki;
ben fakiri keremi lütfunla yarlığayasın..
Beni hangi kuluna nasib eylersen,ol kulunu dahi yarlığayasın.
Hak teala hz.leri celle celaluhu azameti şanıyla buyurur ki Ey benim feriştehlerim.Sizler şahid olun.
Hangi kuluma aklı ruzi kıldım,Ol kulumu yarlığadım.Ve hangi kişi de kim akıl ola, her işi olo kimse akılane ..nitekim Hak teala
hz.leri.Kuranı kerimin de "ve emma men hafe makame rabbihi ve nehannefse anil heva fe innecennete hiyel me va.."buyurdu.Ondan sonra Hak
teala hz.leri Nefsi yaratdı.Cehli tenine giydirdi.Ve şehveti gözüne verdi.Ve tamahı boğaına Ve yalanı diline verdi.Ve kendini görmeyi göğsüne ve hırsı karnına verdi.
Ve zülümü beline ve hışımı eline verdi.Ve murdarlığı fercine verdi.Ve fesadı ayağına verdi.Şekjiyi belinden aşağıya verdi.Ve fesadı ayağına verdi.
Ve şirki belinden yukarıya verdi.Ondan sonra Hak teala hz.leri buyura ki,Ey benim feriştehlerım.sizler şahid olun kimki benim emrimi tutmayub
nefsine uya.Ben anı tamuya koyarım.nitekim Hak teala hz.leri kuranı kerimin de "fe emma men tağa ve asaral hayateddünya fe innel cahime hiyel me va"buyurdu.
İmdi her kişi aklına tanışub da işleye..Eğer tanışmaz işler ise ol iş ileru gitmez.Nefse uymuş olursun.
Nefse uyub Hak tealanın emrini tutmayub terk edenlere Hak teala hz.lerinin feriştehleri şahid olmuştur.O kimse tamulukdur.
İmdi nefis ulu düşmandır.Kurtulmak istersen haer eyle.Aklı elden koma.Zira Hak teala yı akıl ile bildiler.Ve peyğamberler akıl ile oldüler.Ve cennet amelini akıl ile
işlediler.Ve şol kimseler kim hak teala hz.lerinin rahmeti irişur.Akıl sahibleri olanlara ve cennete dahil olur.
Akıl sahibi olanlar ve şol kimseler ki akılları irmez.Allahu teala hz.lerine ve peyğamberlerine inanma onlar kafirler dir.Veyahud islam olmuş amma daim nefsinin arzusun da dır.Onların adı heman müslünmandır.Hak teala hz.leri Kuranı kerimin de onların hakkın da buyurur."Ülaike kel enami bel edallu"Yani nefsine uyan kişi dört ayaklı hayvandan dahi adaldir.demek olur.
Ey Oğul
Hak teala haz.lerii Adem a.s mı yaratdığı vakit Cebrail a.s aklı ve imanı ve hayatı Adem a.s ma getürdü.Kim üç hediyenin birisini kabul etsun dedi.
Ol vakit Adem a.s aklı kabül eylei.Pes Cebrail a.s imana ve hayaya gidin dedi.Ol vakit iman etti,Hak teala hz.leri bana emir etti.Dahi ferman etti.İman gande ise bende onda olam.Pes ol zaman üçü dahi kaldı.İmdi Hak teala hzleri kime ki akıl vere imanı ve ne haya vere..e hayatı dahi beraber vere.kime ki akıl vermeye ne iman vere.
Hikaye:
Bir gün Haseni Basri rahmetullahi aleyh hz.leri ne bir hatun gelub etti.
Ya İmamı, din temizliği nedir?
Ve din cevheri nedir*
Din hazinesi nedir?
Hasanı Basri hz.etti:
Siz söyleyin biz de öğrenelim.
Hatun etti:
Din temizliği abdest almaktır.
Din gevheri Hak teala hz inden korkmaktır.Ve din kuvveti namazdır.
Din cevheri hayadır.
Nitekim Hak teala hz. haya eden kulunu medih etmiştir.Ve din hazinesi ilimdir.İmdi her kimin abdestli olmasa dini temiz olmaz.
Ve her kimin hayası olmasa dinin cevheri olmaz.Ve herkimin Hak teala korkusu olmasa dinin gevheri olmaz.
Ve herkim ilimi olmasa dinin hazinesi olmaz.Pes Hasanı Basri Bu hatunun sözüne hayran oldu.
Zira kim hak söylemedi ve dahi imanı dürlü dürlü temsil ederler.
İman bir kalaya benzer.Pes evveli kati altundan,ikincisi kati gümüşden.üçüncü kati demirden .Dördüncü kati tuncdan.
beşinci bakır dan ..imdi haramı içeriye koyub
harab etmeyesun.Pes haram dediniz..Oda Şeytan aleyhillane dir.
Bakır dediğmiz bar edebdir.Bir kimsenin edebi olmasa her halde ol barudan şeytan geçer.Eğer edebi var ise Şeytan içeruye uğrayamaz.
Ol kimsenin imanı halas bulur.Demir dediğimiz Ten dir.Tunc dediğimiz farzdır.Gümüş dediğimiz Allahu teala hz.lerine ihlasdır.
Altun dediğmiz Allahu tealaya yakınlıktır.Her kim ki edebi vardır sünnete yol bulur.Sünneti tutsa ihlasa yol bulur.İhlası olan Hak teala hz.lerine
yakına yol bulur.Yakını olan Hak teala hz.lerine yol bulur.
Bir kimse edebi gözetmezse Sünnete yol bulmaz.Kimki sünneti tutmaz farza yool bulmaz.Kimki farzı tutmaz İhlasa yol bulmaz.Kimki verdiğini Allah teala için verse sevdiğini hak teala içun sevse vaad ettiğini tanrçün vaad etse ol kimsenin imanı tamam olur.
Bir kimsenin hulukı güzel olsa imanı kamil olur.Rasülüllah a.s buyurur ki Ey Ümmeti mashabım,sizin ziyade imanı kamil olanınız ol kimsedir ki
huluku güzel olub daima halka eyilikte ola.Ve ikram ee.Nitekim Hak teala hz.leri kuranı kerimin de buyurur."Ve inneke le ala hulukın azim"
Yani Allahu teala hz.leri ahlakını meih eyledi.Bir kimsenin ahlakı güzel olsa hz. peyğamberin ahlakıyla ahlaklanmış olur.Bir kimse rasülüllahın ahlakı ile
ahlaklansa hz. peyğamberin yolunu tutmuş olur.Korktuğundan emin olur.Umduğuna nail olur.Ol kimse gerçek ümmet olur.
Ve bir kimsenin kalbine bir yaramaz nesne gelse anın yaramaz olduğunu bilmek imandır.
Ashabı güzin rıdvanullahi aleyim ecmain bir gün Rasül hz.lerine gelub dediler ki Ya Rasülallah gönlümüze bazı yaramaz nesneler gelur ki
ateşe yanmak eyudur.öyle yaramaz nesnelerin gönlünüze gelub yaramaz olduğunu bilmek imandandır.Zira kalbe eyu yaramaz gelur.
Ey Oğul,
Eğer imanın kamil olub ve imanı kamilden olmak dilersen kendini tevazu üzere tut,Hz.Peyğamber a.s buyurur ki bir kişi dilerse imanı kamil
ola,kendine insaf versun.Yani kendini kamudan alçak görsün demek olur.Ve dahi fukaralığı halin de sadaka versun.Bu iki huy imanı kamil eder.
Ey oğul
Hamir(işki)ile iman birarada durmaz.Hamir girince iman çıkmak gerektir.Hz.Osman r.a buyurdu ki Vallahi bir kimse hamırı eline alup içerken iman eder ki
ya melun dur çıkayum.Ondan sonra sen gir diye iman çıkmayınca hamır girmez.Meğer ki tevbeyi nasuh ede ki ol kimsenin gönlüne iman gire.
Ey Oğul
imanın zail olmamasını diler isen bu duayı gün de kırk kere dir.oku. "Ya Hayyu ya Kayyum,ya Zel celali vel ikram,Ya La ilahe illa ent."dese ol kimsenin imanı zail olmaya..Her sabah vird ile tenbel olma.Rasülü ekrem s.a buyururki Dört nesne imanı zail eyler.Birisi bildiğin ile amel etmeyub bilmediğin ile amel eder.
Bilmediğini öğrenmeye ar eder.Öğreneni dahi meneder.Öğrenmeye komaz.Bu dört nesne imanı ve islamı zail eder.
Ey Oğul
imanı sana beyan eyledim.Peyğamberimizin hadisi şerif ile imdi tevhidi dahi beyan edelim.bilesin imdi.Dil ile ikrar ve kalbin ile tasdik edesin.
Babuttevhid
Tevhid dedikleri;
"Eşhedu enla ilahe illallah vahdehu la şerike leh ve eşhedu enne muhammeden abduhu ve rasülüh"demektir.
Manası
Budur ki Hak teala hzleri birdir şeriki naziri yoktur.Ve Muhammed as. kuludur.Ve rasülüdür.Demektir.
Peyğamber as. buyurdu ki bir kimse La ilahe illallah muhammedun rasülüllah" dese Hak teala hzleriyle ol kelime arasın da hıcab gider.
Ta ol kelime Allahu teala hz.ne değin durmaz gider.Hak teala hz.buyurur ki Ey kelime sakin ol,Kelimeyi tevhid eder.Beni diyen kulu yarlığamayınca sakin olmazm.Ol zaman Hak teala Hak teala hz.buyurur ki kemali keremin den ızzım ve celalim kudretim hakkıçün beni zikir eden kulumu yarlığadım.sakin ol diye..
Ey Oğul
Bu kelime tevhidi diyen kulu yarın kıyamet günün de feriştehler ziyaret ederler.Hak teala hz.leri Musa a.s a buyurdu ki Ya Musa dilermisin ki kıyamet günü feriştehler seni ziyaret etsin."La ilahe illallah" kelimsein çok.de.Sana tenbih sakın bu kelimeyi tevhidi dilinden söyleyub,kalbinden şek etmeye.Ebedi cehennem de kalursun.
Hz.Musa as. etti.Ya rabbi bir kulun dili ile "la ilahe illallah"dese.Sen o kula ne muamele edersin.Hak teala hz.leri buyurdu ki bir kimse dili ile dese kalben şek etse,
Ya musa ben onu ebedi oarak cehennemlik ederim.Ol kimseye peyğamberlerden veya şehidlerden veya evliyadan ve ya feriştehlerden şefat erişmez.
Ey Oğul
Bu kelimeyi tevhid çok zikir eyle..
Musa a.s etti.Ya Rabbi bir kulun"La ilahe illallah"dese sen ol kula ne ecirler verirsin.Hak teala hz.leri buyurdu ki Ya Musa ben ol kulum dan razi olub cenneti ala da cemalimle mesrur ederim.İşte bu kelimeyi tevhidi zikir eden kimseye Hak teala hzlerinin vereceği ihsanı kendinden ğayrı kimse bilmez.Ve bu kelimeyi tevhidi söyleyince Arşu ala titrer.Rasülüllah as. buyurdu ki Hak teala hz.leri bir direk yaratmıştır.Kızıl yakutdan Ve ol direğin başı arşu ala nın altında dır.
Dahi aşağı başı bir balığın üstündedir.Kaçan bir kişi itikad üzere "La ilahe illallah muahmmedun rasülüllah"dese ol amud titrer.Ve arşu ala titrer.Ve ol balık titrer.
Hak teala hz.leri azameti şanıyla buyurur ki Ya Arş sakin ol.Arşu ala eder.Nice sakin olayım.Bu kelimeyi tevhidi zikir eden kulu yarlığamayınca diye Hak teala hz.leri
buyurur ki Ey feriştehlerım şahid olun bu kelimeyi zikir eden kulun günahlarını afeedub yarlığar.Hz.Rasül a.s buyurur ki HGer kim -canu gönülden halisan muhlisan bir kere "La ilahe illallah"dese Hak teala hz.leri ol kimseye cenneti ala da dört bin derece ihsan eder.Dört bin günahını yarlığar.
Ashabi kiram süal ettiler ki Ya rasülallah ol kimsenin dört bin günahı kebairi yoğise ehlinin ve evladının ve akrabayı teallukatının ve kopmşularının günahlarını bağışlar.buyurdu.
Ey Oğul
Bu kelimeyi Tevhidi dilin ile zikir eyle kim, mecmu u günahlardan ağır gelur.Radu ki yarın kıyamet günün de mahşer yerine bir kişi getureler.
Doksan dokuz defteri ola.Her bir defterin uzunluğu mağrib ile meşrik arasınca ola.Hiç birin de hayır ve hasenatı bulunmaya.Ama bir parmak kadar yerin d bu kimsenin dünya da bir kere "La ilahe illallah"dediği sevabı buluna bu doksan dokuz defteri mizanın bir kefesine koyalar.Ve bu kelimeyi Tevhidi bir kefesine koyalar.ol bir kelimeyi Tevhid doksan dokuz günah defterinden ağır gele.
Ey Oğul
Bu kelimeyi Tevhidin sevabı ve hassası çoktur.
Rasülüllah a.s buyurur ki Bir kere "La ilahe illallah" dese ol kimsenin ağızından bir yeşil kuş çıkar.
İki kanadı inciden ve yakutdan yaratmıştır.Arş altına değin ihata eylemiştir.Hak tealaya niyaz eder.Hak teala buyurur ki Sakin ol ya kuş senin niyazın hurmetine yetmişbin melek yarattım. oldukta
ol kuş ol kimse için hak teala hz.lerinden reca edub elinden tutar cenneti alaya iletur.Ta kıyamete değin ol kul içun istiğfar ederler.Ta ki kıyamet günü
Babu Riza yı Hak beyanın dadır.
Ey Oğul
Ger diler isen Hak tealanın rızasını bulasun, bunun la amel eyle. Hak teala ahzleri Musa a.s ama hıtab edup buyurdu ki Ya Musa benim için ne amel işledin
Musa a.s benim için ne amel işledin.Musa a.s etti.Ya Rabbi senin içun namaz kıldım ve oruc tuttum.Ve Tesbih okudum.Hak teala buyurdu ki ol
dediklerin cümlesi senin içun dur.Namaz kılarsan cennet verirem.Oruc tutarsan sana kabir de ve sıratın nur olur.
Tesbih okursan cenneti ala da senin içun ağaç dikilur
Sadaka verirsen üzerine gelecek kaza ve beladan defve ref olur.
Ya Musa benim içun ne amel eyledin,Musa a.s etti.Ya rabi senin içun ne amel gerektir.Hak teala hazretleri buyurdu.
Benim için bir kişi dost tut.Pes bir kiişi dostunu hak içun dost edine .Ve düşmanını hak içun düşman edine Ta kim Hak teala ol kimsen razi ola.
Ey Oğul,
Rasülü ekrem s.a buyurdu ki bir kimse bir günah murad etmiş iken cnabı haktdan havf edub terk eylese,hak teala hazretleri ol kula
iki cennet ihsan eder.Ol cennetin büyüklüğü seksen yıllık yodur.Ol günahlar gibi ki Haram yemek,ve harama bakmak,ve zina ve livata ve şarab içmek,ve adam öldürmek ve şirk etmek bunların cümlesi günahı kebair dir.
Ey oğul
Bir kişinin said olmasının nişanı oldur ki Kaza ve kadere razi ola.Şekavet nişanı oldur ki kaza ve kadere razi olmayub cezağ ve fezağ etmektir.
Ve bir darlık gelse sabır etmemektir.
Ey oğul
Eğer dilersen Hak teala hz.lerinin katın da mutilerden olasın.Her bir işi işleyecek "inşallah" de.Rasülü Ekrem s.a v buyurdu ki Adem oğlanına
her işin evvelin de "inşallah" diye.Yani işlemeyi Allahu teala dilerse demk olur.
Bir kimse ile vaad etsen "işallah"deyub ol vadi yerine geturmezsen ol vadin de yalancı olmazsın.Niyetin ol vadi yerine getürmek olucak.Ve eğer niyetin ol vadi yerine
geturmek değilse yalancı olursun.Ve eğer "inşallah" demeden vad eylesen dahi vadini yerine getiremezsen ol vadin de muhalefet etmiş olursun.Ve yalan yere "inşallah"desen ol dahi nifakdır.
Ey Oğul
üç yerde gönlünü hazır eyle ki senin üzerine rahmet kapusu açıla.İbrahim edhem etti.Her kim gönlünü bu
üç yer de hazır etmese ona rahmet kapuları açılmaz.Evvel Kuran okunurken ikinci ,zikir olunurken üçüncü,namaz kılunurken ve arif olan kimsenin nişanı sükut ettiği fikir ola.ve baktığı ibret ola.Ve dileği taat ola.
Nasihat Zinnuni Mıısri
Ey Oğul
Bu altı nasihatı tuta ki ahir akibetin mamur ola.Şey Zinnuni Mısri kuddise sirruh hazretleri eder ki
Hikmet mekan tutmaz.Ol gönüldeki karnı taam ile dolu olur..Bahtlu ol kimse kim günahından kendini sakuna .Ol dahi vücudunun sağlığı ile olur.
Az yemek Hak teala hz.lerini zikir etmek gibi .Bunlar Hak tealaya yakın olmaktır.
Ve Hak teala hazretlerinden korkmamanın alameti oldur ki kişi de alt nesne ola.
1.Evveli niyet zayıflığı.
2.İkincisi nefisden ulu olmak.Ölümü yakın bilmeyub endişe üzere olmak.
3.Ölümü yakın bilmeyub endişe üzere olmak.
4..Dördüncüsü Hak tealanın rızasını koyub halkın buyurduğunu işlemek dir.
5.Beşincisi Sünneti koyub bidat işlemektir.
6.Altıncı günahını az görmektir.
Ve seadet ol kimseye ki kim bu altı nesneler den biri olmaya.
Babu Fazileti DUA
Ey Oğul
Birf gün İbrahim a.s buyurdu ki "Elhamdulillah kable kulli ahadin velhamdulillahi bade kulli ahadin Elahmdulillahi ala kulli halin"
Hak teala hazretleri buyurdu ki Ya Cebrail benim halilime benden selam et.Ol üç kelamı ki Ya Cebrail benim halilime benden selam et.Ol üç kelamı ki üçkere zikir etti.Ben azimuşşan dahi kırk deefa kabul olmuş haç sevabı ihsan ettim.Her kim bu duayı okursa sevab ihsan ederim..Dahi artık okursa ziyade sevab ihsan ederim.
Dauayı Enes r.a
Ey Oğul
Bu duayı okursan zalimler ve cadular şerrinden emin olursun.Ve zehri dahi kar eylemeye.
Bir gün Haccacı zalim Hz.Enes ra. ha rast gelub etti.Benim ümetim mi eyu,Muhammedin ümmeti mi?
Ebu Enes hazretleri darulub kaka ıdı.Muahammed kande ,sen kande...
dedi.Haccaı zalim dahi darulub kakıdı.Nekadar cehd ettiyse de Enese elem götüremedi. Hz.Enes r.a etti.ben bir dua biluruem sen bana elem ilştiremezsin
dedi.Haccac etti.Ol duayı bana öğret.Hz.Enes etti.
Sen zalimsin zana niçun öğreteyim.Pes Hz.Enesin bir hizmetkarı var idi.Ahir vakitde ona öğretti.ol Dua budur.
"Bismillahirrahmanirrahim.Bismillahillezi la yedurru measmihi şeyun fil erdı vela fissami vehuvessemi ul alim."Sabah ve akşam bu duayı okuyasın.cümle belalardan emin olursun.Rasülüllah a.s buyurdu ki bir kimse zikir olunan mahl de dua okusa Hak teala hz.ol kulu zakirler zümresinden kılub o kula naar eder. Bir kimse Hak teala hz.retlerinin nazarın da oa.Ol kula azab olmaya..
Ey Oğul
Aksırdığın vakit"Elhamdulillah"de.iderim.Hak teala hz.lerinin
Rasülüllah a.s buyurdu ki El kimseyi yetmiş bela dan Hak teala hz.leri saklar.Eğer aksırdığı zaman "elhamdulillah"der ise.
buyurdu.
İmdi bir kimse bu dört kelimeyi yüz kere sabah,yüz kere akşam okusa Rasülüllah a.s buyurdu ki bu dört kelimeden sevgili Hak teala hz.lerinin katın da bir kelime y
oktur.
Ol kelime budur."Sübhanellahhi,Vel hamdulillahi,Vela ilahe illallahu vallahu ekber.Vela havle vela kuvvete illa billahil aliyyil azim.
Her kim akşam sabah yüz kere okusa yarın kıyamet günün de bundan efdal kimse olmaya.
Meğer kim bundan ziyade okumuş ola.
Ve bir tesbih dahi budur ki bir kimse bu tesbihi her sabah yüz kere her sabah okusa itikad ve hulus ile okusa Hak teala hz.leri
ol kimseye yüz kere kabül olmuş hac sevabı ihsan eder.
Duayı İmanı
Muhammed Tirmizi hz.leri rhm.buyurur ki Hak tela hz.lerin düşüm de yüz kere gördüm ve ettim.
Ya Rabbi korkarım ahir vaktim de iman ile mi giderim.Ya imansız mı giderim.
Hak teala hz.lerinin kıbelinden nida geldi.
Sabah namazının sünneti ile farzı arasın da bu duayı oku.iman ile gidersin.
Ol Dua Budur.
Ya Hayyu Ya KAyyum.Ya zel celali vel ikram Allahumme inni eseluke en tuhyiye kalbi bi nuri marifetike ebeden ya Allah
ya Allah Ya Alllah"
Ey Oğul
Rasülüllah a.s buyurdu ki ey ümmeti ashabım Sizler döşekten kalktıkta bunu okuyunuz."Sübhanallahi ve bi hamdihi
il azim"Ol gün akşama değin olan günahların cümlesini Hak teala hz.leri afve mağfiret eder.
Yine Rasülüllah a.s buyurdu ki her kim bu duayı gün de onkere okusa, Hak teala hz.leri ol kimseye kırk bin sevab ihsan eder.Ol Dua budur.
"Sübhanekallahu ve bi hamdike eşhedu enla ilahe illa ente vahdeke la şerike leh ve estağfiruke ve etubu ileyk"
Ey Oğul
Bu duayı dahi oku ki Hak teala hz.leri kalbini öldürmeye Ebu Bekir kettani Hz.leri eder ki
bir gece sultanı enbiya a.s hazretlerini düşüm de gördüm
Çok mesele sordum.ettim.Ya Rasülüllah bana bir nesne öğret.Onu okudum da Hak teala hz.leri kalbimi öldürmeye..
Rasülüllah a.s buyurdu ki Her sabah bu duayı oku."Ya Hay ya kayyum ya bediassemavati vel erdı Ya zel celali vel ikram Ya la ilahe illa ent Eseluke en tuhyiye kalbi bi nuri marifetike ya Allah ya Allah ya Allah"
Duayı Rasülüllah a.s
Ey Oğul
Bu duayı daim oku..Rasülüllah a.s hıynı vefatın da bu duayı okudu."Subhanallah ve bi hamdihi estağfirullahe ve etubu ileyyh"
Duayı Pazar Yeri
Her kim pazar yerin de yani çarşu da bu duayı okusa bin günahı afolunur.Ve bin derece ihsan olunur.Ol Dua budur.
"La ilahe illallahu vahdehu la erike leh lehul mülku velehul hamdu yuhyi ve yumit vehuve hayyun la yemut bi yedihilhayır vehuve ala kulli şeyin kadir"
Duayı Taam
Rasülüllah a.s buyurdu ki bir kişi yemekten sonra bu duayı okusa Hak teala hz.leri ol kimsenin geçmiş günahlarıı afeder.
Dua Budur.
"Elhamdulillahillezi at amena verzukna min ğayri havlin minni la kuvvete"Ama her taam dan sonra okumak gerektir.
Duayı Libas
Eğer dilersen geçmiş günahların bağişlana..Her yeni libas giydikte Bu duayı okur.Üfür..
Rasülüllah s.a her yeni elbise giydikte bu duayı okurdu:"elhamdulillahillezi kesani ma uriye bihi avreti."
Seyyidül istiğfar:
Rasülüllah a.s buyurdu ki Her kim bu duayı Her kim bu duayı sabah okusa,akşama değin veaft eylese ve akşam okusa sabaha değin vefat etse
şehid olur.Dua budur.
"Allahume ente rabbi la ilahe illa ent,halakteni ve ene abduke ve ene ala ahdike ve vadike mestetatu.Euzu bike min şerri ma sanatu ,ebu u leke bi nimetike aleyye ve ebu u bi zenbi fağfirli zünubi fe innehu la yağfiruzzunube illa ente la ilahe illa ente subhaneke inni kuntu minezzalimin."
Ey Oğul
Yine Rasülüllah a.s buyurdu ki Ya Eba Hureyre herkim gün de yirmi beş kere bu duayı okusa Hak teala ol kimseyi abidler zümresine yazar.Dua budur.
Estağfirullahe li ve li valideyye ve lil müminine vel müminat ve l müslimine vel müslimat el ahyau minhum vel emvat bi rahmetike ya erhamerrahimine"
Babu Havassı Süreyi İhlas:
Ey oğul S.İhlas çok oku.Peyğamber a.s buyurur ki yarın kıyamet günün de bir münadi nida eder ki Hak teala hz.lerini zikir edenler ve ihlası şerifi çok okuyanlar gelsunler.Ol vakit varalar.Melekler edelerki varın imdi cennete girin.Sizlere müjdeler olsun dünya da Hak teala Dünya da hak teala hz.leri ni zikir ederdiniz.Sizin günahlarınız afoldu.diyeler.
Ey Oğul
Ebu Hureyre ra. rivayet eder ki bir gün hz.rasülüllah otururdu.Yanın da bir kişi ihlası şerifi okurdu.Hzreti rasülülah "vecbet"buyurdu.
Ashabi güzin rıdvanullahi aleyhim ecmain sordular.Ya Rasülallah ne vacib oldu?
Rasülü a.s buyurdu ki Her kim ihlası şerifi okusa elbetde cennete girer.Onun içun bu sürenin ismi ihlasdır.İmdi bu sürenin fezaili çokdur.
Elbetde cennete girer.Onunçün bu sürenin ismi ihlasdır.İmdi bu sürenin faziletin de Hz.Cabir r.a rivayet eder ki rasülüllah a.s buyurdu ki bir ferişteh göğe çıkardı.
Ve biri dahi göten yere inerdi.İkisi bir yere cemolup biri etti:Hak teala hz.lerine bir amel eyledimki hiç encileyin amel eyledğim ki yokdur.Pes o bir ferişteh etti.Nice amel eyledin ki ..ettti bir kişi "Gul huvallahu ahad"süresini okudu ol amel hak teala hz.lerine ilettim dedikte o bir ferişteh e yine süal etti ki Hak teala Hz.leri olo kişiye neyledi.?Hak teala ol kulun mecmu günahlarını yarlığayub yerine hasenat ihsan eyledi.dedi.
Ey Oğul
Bu süreyi şerifi besmele ile bin kere okursan,diş ağrısı görmessin.Muhammed bin fadıl der ki;
Bir gün dişim ağrıdı.Düşüm de bin kez ihlası şerif okudular.Uyandım okudum.Artık diş ağrısı ebedi görmedim.
Ey Oğul
Süreyi Amme yi gün doğarken oku ki cümle afetlerden emin olasın bu ayeti her kim sabah vakti okusa yetmiş bin ferişteh ona salevat getürür.Eğer ol gece ye değin olsa
şehid olur.Ol ayet bunlardır. "E uzu billahi mineşşeytanirracim Bismillahirrahmanirrahim Huvallahullezi la ilahe illahuve alimulğaybi veşşehadeti huverrahmanurrahim .Huvallahullezi la ilahe illahuellezi la ilahe illahu huvel melikul kuddussselamulmüminul müheyminul azizulcebbarul mutekebbir .subhanallahi amma yuşrikun.Huvallahul
halikulbari ul musavviru lehul esmaul husna yusebbihu lehu ma fissemavati vel erdı ve huvel azizul hakim."
Babu Salevatı Şerif
Ey Oğul
Cuma günü salevatı şerifeyi çok getür.
Her kim cuma günü yüz kere salevat getürse Hak teala ol kimsenin yüz hacetin revakları otuzu dünya da ve yetmişi ahiret de ve dahi Hz.Peyğamber a.s buyurdu ki her kim gün de yüz kere salevatı şerif getürse yarın kıyamet günün de hararetinden emin olub arşu ala nın gölgesin de benimle bile ola.
Ve dahi her kim benim üzerime bir kere salevat şerif getürse bir melaike bir melaike vardır.Kanadının biri biri meşrikta ve biri mağrib de dir.
Başı arşı ala nın altındadır.Ve ayakları yedi kat yerin altındadır.Ve gövdesin de cemi mahlukatın sayısınca tüyü vardır.Her kim bir kere salevatı şerife getürse
ol melek rahmet deryasına dalub çıkar.Her kılından bir katre su damlar ve her bir katreden bir ferişteh yaradılur.kıyamete değin ol kimse nin günahının afolunması çün istiğfar ederler.Ve dahi yine buyurdu ki her kim benim üzerime gün de üç kere salevatı şerif geturse ol gün geceye değin ettiği günahlar bağışlanur.
Ey Oğul
Peyğamber a.s mı çok zikir edin.
Salevatı şerif geturmekle eğer salevatı şerifeyi çok zikir edersen horluk görmezsin.Peyğamberimiz a.s buyurdu ki üç kimse hor olur.Karında ve kesbin de bereket olmaz.Biri oldu ki benim ismim anıldıkta işidub salevatı şerife geturmeye ve biri ramazanı şerif ol kimseden hoşnud olmaya ve biri anası babası ondan razi olmaya..
Ey Oğul
Her kim bir fakire gönlünün dilediği taamı yedirse Hak teala hz.leri ol kimseye cenneti ala da bin derece ihsan eder.Ve bin sevab defteri amaline yazılur.
Ve bin günahı afolur. Cennetin taamları ve ziyafetleri ile mesrur olur.
Ey Oğul
Sadakayı Fukeraya çok ver.Ehline ve evladına ve akrabayı teallukatına yedirdiği ihsanı sadaka yerine geçer.Ebu Emame hz.leri eder.
Hz.Rasülüllah a.s dan işittim.Buyurdu ki bundan ulu ecir ne olur ki bir kimse ehline ve evladına ve akrabasına ihsan ede.Pek ahsendir.
Ey Oğul
Sana nasihatim bu dur ki bu dört huy ile huylanın.Zira muhsinler zümresinden olursun.Hz.Rasülüllah a.s buyurdu ki
Bir kimse genişlikte ve darlıkta sadaka vere.Ve bir dahi bir kimse gazab vaktin de gazabını yutsa biri dahi bir kimsenin ayıbını gördükte
setir eylese Yani aşikare etmese,biri dahi kuluna ve ehli evladına ve akrabasına ihsan edup hoş tutsa ve bu ahlakları ile muttasıf olanlar mühsinler zümresinden olur.
Ey Oğul
Susamışlara su içurmek gibi ulu ecir yoktur.Rasülüllah a.s hz.leri buyurur ki Bir kişi susamış kimseye su içurse ol kimsenin defteri amaline yetmiş yıllık hasenat yazılur.Eğer su bulunmadığı yerde içurse ismail peyğamber a.s evladlarından ol kişiyi kafir elinden alub azad etmiş ce sevab ihsan olur.
Ey Oğul
Daima hayrat ve hasenatı çok işleye..Hak teala hz.leri buyurdu ki Hak teala hz.leri nin hoşnud olduğu Adem oldur ki daima hayır işlese şer işde bulunmaya..Ve yine Rasülüllah buyurdu ki Bir kimse fukeraya bir dane hurma verse dahi vermeden ol hurma bu kişiye beş nesne ile beşaret eder.Ben bir dane hurma verse dahi vermeden ol hurma bu kişiye beş nesne ile beşaret eder.Ben bir dane idim beni çok eyledin ve küçük iken beni büyük eyledin.Ve düşman iken beni dost eyledin.Ve ben fani iken baki eyledin.Şimdiye değin sen beni saklardın şimdiden sonra ben de seni saklarım diye.
Ey Oğul
Sadaka vermekle mal eksilmez.Belki ziyade eyler.Abdurrahman bin Avf r.a rivayet eder.
Rasülüllah a.s den işittim Buyurdular ki üç nesneye kasem ederim.Biri budur ki sadaka vermekten mal eksilmez.ziyade olur.Ve biri dahi
bir kişiye zülüm olsa ol mazlum zalimin üzerin de olan hakkını bağışlasa hak teala hz.leri kıyamet günün de ol kulu aziz eder.Ve biri dahi oldur ki bir kişi daima isteyici olsa Hak teala ol kişiyi fakir likten kurtarmaz.
Ey Oğul
Ebu Hureyre r.a hz.lerinden rivayet olunur ki rasülüllah a.s Rasülüllah a.s dan işittim,buyurur ki Bir kişi Hak teala hz.lerine ödünc verse yani verdiği nesne yi Allahu teala içun verse kulun defterine bin sevab ihsan olunur. dedikte bir kişi etti..Ya Eba Hureyre bir kişi Hak teala hazlerine ödünç verse bin sevab ihsan olur.deyu buyurdun.Gerçekmidir.?dedi.Ebu Hureyre hz.leri buyurdu ki bin sevab değil ben Rasülüllah a.s işittim.Buyurdu ki Her kim Hak teala hz.lerine ödünç verse ikibin sevab olur.
İmdi bir kişiye ödünc verirsen eyilikle ver.Ve iyilikle al.Zira Rasülüllah buyurur ki sizler ödünc verub aldığınız vakit belki verub alınız.Eğer zengin olub da fukera da olan ödüncü bağışlasanız yarın kıyamet günün de arşu ala nın gölgesin de olasınız.Ve cenneti ala sizin içun ola.

(Ve her namazın ahirin de tahiyat okuyacak kadar oturmak)ve dahi erkanda(rükünler de) tertib farzdır.
Mesela kıyamı ruku üzerine takdim ruku sücud üzerine takdim ile tertibe riayet gibi.Ve Ebu Hanife indin de "hurucu bi sunih" farzdır.Yani namazın ahirin de çıkmak kasdıyla bir nesneyi işlemek .(Namazın vacibleri)Vacibi kasd ile terk eder ise keraheti tahrimeyle mekruhdur.
İyadesi vacib olur.Noksanıyla caiz olur.Sehiv ile terk eder ise sehiv secde vacib olur.
(İki rekat de fatiha okumak)İmamı Azam indin de ve zammı süreden evvel okumak ve zammı süreden evvel ve tamamı okumak dahi vacibdir.
İmamı şafi rükündür dedi.Fatiha ile bir mikdar zammı süre okumak farzdır dedi.
Bir süre veya üç ayet veya bir uzun ayet veya kısa üç ayet(miktadrı fatihaye koşmak)vacibdir.iki evveli rekatlerde kıraati tayin etmek iki secdeyi birbirinin ardınca etmek rükuda ve secdeyi etmek,doğruldukta buna kaveme derler.Evvelki secdeden kalkup doğruldukta ki buna celse derler.
Celse de bir defa subhanallah diyecek kadar durur.Buna Tadili erkan derler. İmamı Yusuf ve şafii indin de farzdır.İmamynden bir rivayetde sünnetdir.Çoğu nas(deliller)
bu meseleden ğafildir.
Dört yahud üç rekatlı namazlarda iki rekatını kıldıktan sonra Tahiyat okuyacak kadar oturmak namaz için de(Tahiyyat okumak)
esah rivayet de vacibdir.Ebu Cafer kavli üzerine sünnetdir.Bir de rivayet olundu ki bir gün bir arabi Rasülüllah a.s huzurun da namaz kıldı, lakin hafif kıldı tadili erkana çok dikkat etmedi. Rasülüllah Ey kişi kalk namazını tekrar kıl dedi.Ol dahi evvelki gibi tekrar kıldı.Rasülüllah namazını tekrar kıl dedi.Ol dahi tekrar kıldı.
Rasülüllah üçüncü defa da kıldıkta ..ol arabi Rasülüllaha ya Rasülüllah bana namaz kılmayı öğret..
Pes ondan sonra Peyğamber (as) namazın farzlarını vaciblerini ve sünnetleriyle ve adablarıyla kılınışını öğretti.Onun için imamlarımız tadili erkana riayet etmek lazıımdır dediler.Ve dahi Fukeha buyurdular ki namaz kıldıktan sonra tahiyatı okuduktan sonra selamı sağında kimler varsa,onlara niyet eyleye.
Yalınız kılar ise hemen melaikeye niyet eyleye.Namaz kılanın yanın da ne mikdar melaike vardır deyu ihtilaf olundu.Bazıları beş bazıları 160 melaike vardır deyu rivayet ettiler..bayram tekbirleri öğle ikindi namazlarının farzlarında gizli okumak gerekir.Eğer yalınız ise.Gece kılınan nafile namazlar da kuranı açık okumakta muhayyer dir.Sünneti terketmekle namaz fasid olmaz. Kasıd ile olsun sehiv ile olsun.Lakin itaba müstehak olur.Ekseri kitablar da böylece beyan olundu.(İftitah tekbirlerin de ellerini kaldırmak er kulağının yumuşağına değin ,bazıları baş parmağını kulağının yumuşağına değirir dedi.
Bayram namazların da dahi böyledir.(Avret çenesine değin ellerini kaldırır.Muhtar olan budur. Kunut da ve cenaze de dahi böyledir.
Sübhaneke ve Euzu besmeleyi gizli ve il iki rekat da iftitah tekbirinin ardınca okuya.)Bu her ikisi kurana tabidir.Onun üçün muktedi okuma sadece imam okur.Her namazın başında besmeleyi fatihanın evvelinde okuya.Zammı sürelerin başın da besmele okumaya.Kıyam da sağ elini sol elin üstüne muhkem tutar.Baş parmağı ile işaret parmağını halaka yaparak sol elin bileklerini bağlaya. göbeğinin altında er ise,avret ise göğsüne kor.)Sonun da( amin demek)
Fatiahyı okuduktan sonra ya imamı dinledikten sonra ya rukuya indikte ve secdeye indikte.ve secde den kalktıkta Allahu ekber demek ruku da (üç kere Subhane rabbiyel azim demek)Manası Benim rabbim zaman ve mekandan ve cismani olmaktan münezehdir.Şeriki ve nairi yoktur.Olmak imkanı dahi yoktur.Yaratıcı ol dur, ondan ğayri yaratıcı yoktur. Azemti maneviye ve kibriya ile muttasifdir.İmdi edna mertebe budur ki eksik our ise mekruhdur.
Tek olmak güzeldir.Eğer beş kere yahut 7 kere ziyade ederse efdal dir.Bazı fukeha demişler dir ki imam beş kere diye taki cemaat üçkere diyebilsin.
(ruku da ellerini dizlerinin üstüne koyub parmaklarını açıp baş ve arkasını düz eylemek.Rükudan baş kaldırdıkta "semiallahu limen hamide demek"
Manası:Allahu teala hamdedenlerin hamdini kabül etti demek. (İmama ise "rabbena lekel hamd" demek imama uydu ise.)Manası Ey bizim rabbaimiz hamd
sana dır."(İkisini cem etmek yalınız kılar ise)Esah olan budur.(secde de üç kere sübhane rabbiyel ala demek)Sede de alın ve yüzün (alının ve yüzün (ikisnin bile yere değirmek)Bu Ebu Hanife katın da yalınız burunu üzerine secde etmek özürsüz caizdir.Lakin mekruhdur.
İmamayn indin de hiç caiz değildir.Yalınız özürsüz bir tek aza üzerine secde etmek caiz değildir.
Bazıları mekruhdur dedi.
Secde de el parmakları birbirine değirmek ve karın uyluğundan çıkıp kollarını yerden kaldırmak.)Eğer secde eden er ise,avret ise karınını uyluklarına yapıştıra.Kollarını yerden kaldırmak secde de er ise,Avret ise karınını uyluklarına yapıştırıp kollarını yere değirtmek )Ayak parmak ucları ve dizkapakları ücları ve yüz üzerine
sece etmek gerekir.(Tahiyat okur iken elllerini uylukları üzerine koymak parmakları kendi haline ola.)Ne pek aça ve ne pek kapa,dizlerini tutmaya
(Tahiyat okumaya oturdukta sol ayağı üzerine oturup sağ ayağını dikmek er ise ,eğer avret ise iki ayaklarını sağ canibinden çıkarup sol taraf üzerine otura.Namazın ahirinden tahiyat dan sonra salevat okuya.önce sağına sonra soluna selam vere.
Namazın Mekruhları
(Namazın için de boynunu eğib bakmak )zaruretsiz(kaftanından ya gövdesindn bir nesne ile uyanmak.Zira abesdir.(Secde yerin de taş gidermek)
zaruretsiz bir kere olursa mekruh olmaz.(Parmağını çatlatmak )bu her kere mekruhdur.Zira kavmi Lut amelidir demişlier.(elini böğrüne koymak)
memnudur.(bağdaş kurup özürsüz bir kere ya iki kere bir yerini kaşımak)Bir rükün de üç kere kaşırsa namazı fasiddir.
(Okulluğunda giyub onunla ekabire yanına varamadığı kaftanıyla namaz kılmak)Yani iyi libası variken eski püskü ve kirli paslı libasıyla namaz kılmak(
Adem yüzüne karşu durup namaz kılmak )hailsiz ve zaruretsiz(oda(ateşe) karşı kılmak)mecusiye teşebbüh olduğu için (ama Muma karşı ve kadile karşı kılmak mekruh değildir.)müşabeheti sabıka olmadığı için(eğer ateşe tapınmaya benzer bi durum olursa harama yakın mekruhdur.
(önünde veya üstün de veya kaftanın da hayvan sureti olmak)meğer gayet de küçük secilmez ola..ya başı kesik nakıs ola.yahud canlı nesne sureti
olmaya..ol zaman mekruh değildir.(Gernemek ve esnemek)kaçan esnemek iktiza eylese ağızın yuma..Zira şeytanidir diye mervidir.
(Kaftanın ensesine )ya başına alupkolların koltuğundan çıkarmak)ehli kitaba teşebbüh olduğu için (iki ökcesi üzerine oturmak)inciklerin deyub (kelb gibi)
oturmak(gözün yummak)bunlar menhidir.(başı kubbe kılmak tezellül içun değil ise)eğer ziyade tezarru içün olur ise mekruh değildir.(Secde de ve tehaiyat de eli ve ayağı ve parmaklarını kıbleden eğmek)Zira parmakları ve kollareı doğrusundan ola.Ve ayakları kıbleye doğru yöneltmekdir.
Avucunu kosa ya arkasını kıbleye kosa namazı caiz olmaz.Teveccühü tam bulunmadığı içün nas bu meseleden ğafillerdir.
(saf ardında yalınız durup imama uyumak)önünde açık yer variken eğer açık yer olmasa layık olan imamı rukuya varınca müntazır ola.İhtimaldir ki bir kimse dahi gele onunla bile dura.gelmez ise yalınız dura ..ondan geru yanına bir kimseyi çekmeye ..zira fi zamanina ekser nas cahil olmağla namazı fesade sebeb ve mücadeleye müeddi olur.(Kabre karşı namaz kılmak arada perdesiz necasete karşu kılmak)hailsiz vemurdar koku olan yer de böyle.(
bir avretle beraber durup başka başka namaz kılmak ayak yolu tekazası variken kılmak)bevil ve ğait ve yel siklati gibi namaz esnasın da dahi tekaza zuhur eder ise böyledir.(Secde den kalktıkta dizin ellerinden önden kaldırmak secde de bir ayağını kaldırmak.ikisini kaldırsa müfsid olur.
(üfürmek)Eğer savtı işidilirse eğer iki ya üç harf zahir olur ise namazı fasid olur.(İmamdan öne geldi)yani onadan evvel (rukuya inmek)ve rukudan başını evvel kaldırmak (önceden secdeye gitmek)secde den (önceden başını kaldırmak)Peyğamberimiz a.s buyurdu ki imamdan evvel başını kaldıran kişi korkmaz mı,başı eşek başına dönmeden deyu buyurdu.(sedeye inerken ellerin yere dizinden evvel komak)özürsüz(yere ve duvara dayanub kalkmak9özürsüz(namaz için de alnından toprak silmek)özürsüz(bir süre atlamak)evvelki rekat de okuduğu sürenin ardın da olan süreyi ikinci rekat d okumayub onun ardındaki süreyi okumak layık değildir.
Meğer üçüncü süre ile ayıra demişler.(ikinci rekat da evvelki rekat da okuduğunun üstünden okumak farzdır.)bütün süre olsu gerekse ayet olsun(bir rekat de bir süreyi tekrar okumak ve iki rekat de bir süreyi kasıd ile okumak farzdır.)Ğayri okumaya kadir ise nafile mekruh değildir.İkinci rekat de okuduğu evvelde okuduğundan üç ayet artık olmak(İmam ardın da kuran okumak)bu ziyade mekruhdur.(dülbend dönüşüne secde etmek)Özürsüz ..zira secd yerin katılığını bulmak şartdır.Alınından yukarı sarığının kemerine secde eylese Ve elini yere değse caiz değildir.
(Ayak üzere durur iken asaya ya duvara dayanmak)özürsüz (rukuya indikte veya kalktıkta ellerini yukaru kaldırmak çeneni ve kolları açıkla kılmak)özürsüz (önünden adam geçmek ihtimali olan yer de sütreyi terk etmek )İmamın sütresi cemate kafidir.Sütre bir arşın miktarı parmak kalınlığın da olmak gerek.ve yakın dike sağ kaşı yahud sol kaşı karşısına dike ..Mescide ileride yarar iken geri turmak mekruhdur.Ve önün de geçmek caizdir.İleriki safa varmak için ğayri nesne için geçmek günahdır. Peyğamberimiz Muhammed a.s namaz kılanın önünden geçmede nekadar günah olduğunu geçen kimse bileydi kırk yıl durdu,sabır edup geçmezdi.deyu buyurdu.(ayetleri ve tesbihleri parmağıyla saymak imam mıhrab da yalınız durmak) Mıhrabın için yüksek olup bütün içeri girse mekruhdur. Ama ayakları mescid de ve secdesi mıhrab da olsa mekruh değildir. İmam mihrabın ğayride kılmak )özürsüz.(imam yalınız alçakta durup cümle cemat yüksekte olmak veyahud cümle cemat alçakta olup imam yüksekte olmak mekruhdur.dediler.
Bazıları adam boyu ve bazıları bir arşın miktarı yüksek olmak mekruhdur deiler. Ama bazı cemat imam ile olsa mekruh olmaz.Besmele yi amini cehirle demek rukuya inerken kuranı tamam etmek intikalat da meşruya olan ezkarı intikal tamam olduktan sonra demek)Yani tekbirleri yerlerinden ayırmak her zikiri ve kıraatı mahallinden ğayri yerde demek ,bu iki keraheti müştemildir. Biri mahallinden ayırmak ve biri mahalli olmayan yer de demektir.Her nesne mahallin de müstahsen dir.
(Ruku un ve sücudun tesbihlerin başını kaldırdıktan sonra demek)gibi ikişer mekruh vardır.)Kah sağına ve kah soluna eğilmek ve sallanmak)huşuya münafi v nesne komak)kasıd ile gül ve anber gibi kasıdsız zarar vermez.
Namazın Müfsidleri
Namaz kılar iken söz söylemek.)kasıd ile olsu n sehiv ile olsun,uyurken olsun uyanık iken olsunaz olsun çok olsun.(Gülmek kendi işideck kadar)namazı bozar.(ama abdesti )sınmaz.(Boğazını Ayıtlamak)zaruretsiz eğer muztar olursa boğazın da balğam cemolup teneffüse mani omak gibi ve ağsırmak gibi namazı bozmaz.
(sakız çiğnemek başın ve sakalını taramak üç kere)Mütevaliyen olursa bir rükün de müfsiddir.(Üç kere bir yerini kaşımak)her yerinde elini kaldırmakla(Bir rükün de iki ayağı ile divar depmek)ya bir ayağıyla üç kere depmek(Bir rükün de imama önüne geçmek)zaruretsiz iki saf kadar yürümek bir yerden ama bir saf kadar yürüse
ve dursa yine bir saf kadar yürüse yine tursa böylece nekadar yürüse namazı bozulmaz.deyu hülasa da ve ğayri de beyan olundu.(sec de d iki ayağını kaldırmak)Yalınız birini kaldırsa fasid olmaz.(Bir avretle beraber durmak imama uydukta ya ardında durmak ,Eğer imama avrete imamaeti niyet etti ise ve illa avretin namazı caiz olmaz.Bu bab da bir kaç şart vardır.Evvela er ile avret bir imama uya.saniyen avret iştiha olunur magulesinden ola.Saniyen namazlarının cihetleri beraber ola.rabiyen ma beyinlerin de bir nesne olmayaHamisen hiç olmaz ise bir rükün eda edecek kadar beraber dura Sadisen cenaze namazının ğayri namaz ola.Bu suretler de erin namazı fasid olur.(Yüzünü ve göğsünü yerden ve kıbleden ayırmak)özürsüz yalınız yüznü ayırsa zarar etmez.(İmamının ğayriyi fetih etmek)Yani namaz kılan kimsenin yanın da imamından ğayri kimse kuran okusa bir mahal de durup aşağısını okumaya kadir olmasa musalli işidup aşağı doğru ona talim edup okuyu verse namazı fasid olur.ama ima ,namaz da okur iken hasır olsa cemaat den birisi ona deyu verse istihsanen fasid omaz.Ve bazıları imam namaz caiz olacak mikdarı okudu ise ona fetih etmek caiz olmaz.dahi bunda fukehanın sözü çokdur.(Mushafdan okumak müfsid dir.)İmamaı azam katın da ama imamayn katında mekruhdur.(yemek yemek su içmek mana bozulacakleyin kırati yanlış okumak)Yani kuran da misli olmaya ..manası teğayyruru fahişle muteğayir ola.Namazı fasid olur.Ya misli olmayub manası dahi olmaya Mesela "yevme tublesseriru éyerine "esserailué gib .Bbu mahaled akval çokdur."febeasallahu ğuraben"yerine ğubaren demek gibi.
Zelletul gari yazdıkları mahallere nazar oluna.Okuduğu kuranın manasını bilmelidir ki hatta müteğayyirmi dir değilmidir anlaya..
(selam almak kasdıyla selam vermek)zira kelam söyleşmek gibi olur.(Ama ahir tahiyat sanub sehiv ile selam verse fasid olmaz.Secdeyi sehiv lazım olur.)Her ne zaman namazın vaciblerinden birini sehiv ile terk eylese esehiv secde vacib olur.
(Tahiyyat ve teşehhehud:"Ettehiyatu lillahi )yani ibadt kavliyle ancak Allaha dır.(Vasselavatu)dahi ibadatı bedeniye ona mahsusdur.(vattayyibatu)dahi ibadatı maliye ona mahsusdur.Bu hadisi şerifdir.(esselamu aleyke eyyuhennebiyyu ve rahmetulahi ve berekatuh)dareyn de selamet ve hak tealanın rahmeti uzması ve berekatı yani hayırın ziyade olması senin üzerine dir.ve sana vasıldır.bu tanri teala kelamıdır.(Esselamu aleyna ve ala ibadillahissalihine )selamet iki cihan da bize vesair salih kulların üzerine olsun.bu hadisi şerifdir.selamet iki cihan da bize vesair kulları üzerine olsun.Bu hadisi şerifdir.(Eşhedü enlla ilahe illallah)ben şehadet ederim ki Allahu teala birdir.şeriki ve naziri yokdur.Yaratıcı ancak oldur ,ondan ğayrı yaratıcı yoktur.olmak dahi mümkin değildir.(ve eşhewü enla ilahe illallah ve eşhedü enne muhammeden rasülüllah)Ve ben şehadet ederim ki tahkikan muhammed a.s Allahu tealanın kuludur.Ve rasülüdür.Bu dahi cebrailin kavlidir.Leyleyi mirac da vaki oldu demişler.(Salevat Allahumme salli ala muhammedin )ya Allah sen muhammede tazim ve ikram ibrahim ve ala ali ibrahim)İbrahime ve etbaına ikram ettiğin gibi (İnneke hamidun mecid)Tahkikan ya rabbi hamd ve sena mahsusdur.aemet ve kibriya ile mevsufsun.(Allahumme barik ala muhammedin)Ya Allah sen muhammed mustafaya berekat ver.yani her hayırını artır.(ve ala ali Muhammed)Ve muhammedin etbaına dahi ziyade hayır ver.
(Kema barekte ala ibrahime)ibrahim peyğambere berakat verdiğin gibi(ve ala ali ibrahime) dahi ibrahim peyğamberin evladına ve etbaına ziyade hayırlar verdiğin gibi.(İnneke hamidun mecid)ya rabbi tahkikan sen mahmudsun azemet ve kibriya ile mevsufsun(sena ve istiftah:Subhanekellahumme )Ya Allah sen zamandan ve mekanan ve cihetden cisim ve cismani olmaktan münezzhesin Şerikin ve nazirin yoktur.Olmak dahi mümkin değildir.Yaratıcı sensin senden ğayrı yaratıcı yokdur.oLmak dahi mümkin değildir.Ve şanına layık olmayan noksanlardan münezzeh sin.(Ve bi hamdike)Ve kemal sıfatları ile ezelen ve ebeden mevsufsun.ve tazim tarikiyla sana hamd eylemeye mülabis olduğum halde sana tesbih ederim.(ve tebareke ismuke)Ve senin ismi şerifin mubarek ve muazzamdır.(ve teala cedduke)senin şanın ve kemal sıfatların uludur.(vela ilahe ğayruke)ve senden ğayrı tanrı yokdur.
GUNUT:
(Allahumme)Ya Allah(inna nesteiynuke)tahkik biz cimle müminler cemı umuru mühimmemiz de yahud taatımız da ve hayratımız dayardımın sendn isteriz.(ve nestehdik)ve sendn umuru mustahsene ye delalet ve muradatı hayriye irşad isteriz.(ve nestağfiruke)Ve senden cemi measi sağair ve kebair imiz içun mağfiret ve yarğılanmak taleb ederiz.(Ve numinu bike)Ve sana daim iman getiririz.(Ve netubu ileyke)günahlarımıza pişman olup sana rucu edriz.(Ve netevekkelu alayke)ve sana tevekkul ve itimad ederiz.(Ve nusni alaykel hayre küllüh)Ve her nekadar haber var ise cümlesiyle sana sena ve hamd ederiz.(Neşkuruke)sana şükür ederiz.(Vela nekfuruke)ve senin nimetlerin ki küfran etmeyuz.Bir rivayet de (Ve nahnau leke)gelmiştir.Yani sana huzu ve tezellül ederiz.(Ve naclau)red ve meni ve itiyar ve mertebe sinden azil ederiz.(Ve netrukeu men yefcürük)sana tuğyan ve fucur edenleri terk ederiz.Yani kafirleri ve müşrikleri sevmemiz. Onlara ğazab ederiz.Zira hub fillah ve buğuzu fillah efdali amal dir.(Allahumme iyyake nabudu) Ya Allah bizler sana ibadet ederiz.Senden ğayriye değil.(Veleke nusalli ve nescudu)ve senin için namaz kılıp secde ederiz.(Ve ieleyke nesa) Ve ancak rızana ve seadeti uhreviyene sayederiz.(ve nahfidu nercu rahmeteke)ve kulluğuna sürat edup,rahmetini, umarız. (ve nahşa azabeke)azabından korkarız.İnne azabekel ciddi bilküffari mülhık)Tahkikan senin azabın kafirlere vasıldır.Cid hezilin zıddı dır.Mulhak ha nın fethasıyla ve kesresiyle okunur.
İmam Hasan bin Ali r.z dan vesair selefi salihinden menkul olan bu duayı zam eeler.(Allahummehdini fimen hedeyt)Ya Allah hidayet ettiğin kullar arasın da bana dahi hidayet ve irşad eyle.(Ve afini fimen afeyt )Cümle mihnet ve beladan afiyet ve selamet verdiğin kullar arasın da bana dahi afiyet ve selamet ihsan eyle.(Ve tevelleni fimen tevelleyt)Sıyanet ve hıfz ettiğin kullar arasın da beni dahi hıfz eyle.(Ve barik li fi ma ateyt )Bana ita ettiğin nimetlerde hayrı kesir ver.(ve kıni şerre ma kadayt)verdiğin halkın şerrinden beni hıfz eyle.
(İnneke takdı vela yukda aleyk)Tahkik sen hüküm edersin.Ve sana hüküm olunmaz.(ve innehu la yezillu men valeyt)Tahkik senin hıfz ettiğin kimse zelil olmaz.(Vela yeuzzu men adeyt)ve seni sevmeyub mağdubu aleyh olan kimse aziz olmaz.(Tebarekte rabbena ve tealeyt)Ey bizim perverdigarımız sen azemet ve uluvvu şan sıfatları ile ezelen ve eben mevsufsun.(Allahumme inni euzu birızake min sachatike )Ya Allah tahkikan ben senin ğazabından rızana ki sığınırım iltica ederim.(Ve bi muafatike min ugubetike )
Ve ukubetinden affına sığınırım.(Ve euzu bike minke)ve sendn yine sana sığınırım.Yani senden korkarım ve senden imdad ederim.Bu kemali tevhid ile ihlası mtezammındır.(La uhsi senaen aleyke)ve sana senakar olmaya kadir değilim.(Ente kema esneyteb ala nefsike))Sen zatı azimuşşanına layık sena ettiğin gibi sena etmeye kadir olamam.>Ve ol senaları tadad edemem.Zira kullar acizler dir.
(Müsebbiatı aşerah)Yani on dürlü evrad vardır ki yei di beşere göre okunur.Evvelki (Fatiha)İkincisi(Ayetel kürsi)Üçüncüsü Gul ya eyyuhal kafirune)Dördüncü süre(ihlas)beşinci ve altıncısı(Muavvezteyn)yedinci(Subhanallahi velhamdulillahi vela ilahe illallahuvallahu ekber vela havle vela kuvvete illa billahil aliyyil azim)Bunların manaları yukarda geçti Sekizinci (Allahumme salli ala muhammedin ve ala ali muhammedinve sellim)Dokuzuncu(Allahumağfirli)Ya Alah sen bim için cümle günahlarımı mağfiret et.(Veli valideyye (ve baba ve anama(Ve li cemi il muminine)cümle ehli imana mağfiret et.(Allahummefal bina ve bihim)Ya Allah sen bizlere vesair ehli imana ihsan eyle.(Acilen)şimdiki halde (Ve aacilen)gelecek zaman da(fiddini veddünya vel ahireh)umuru din ve dünya ve ahiret de (ma ente lehu ehlun)şo ihsan ki sen ona ehilsin.(Vela tefal bina ve bihim)ve bizlere ve onlara eyleme(ya mevlana ma nahnu lehu ehlun)ey bizim yardımcımız bizler ona ehli ve müstehak olduğumuz günahlarımız mukabelesin de bizler azab ve süal eyleme (İnneke ğafurun)tahkikan sen günahları mubalağa ile mağfiret edicisisin(halimun)acele etmeyicisisn(Cevadun)
Bila ıvaz nimet ve cennet bağışlayıcısın.(Kerimun)ikram edicisisn(raufun)seadeti ebediye ihsan edicisisnBu dualar müstecab ve faideleri iki cihan da müşahede olunmuştur.
Şek yokdur.Hasın ve hasiyn sahibi ve Aliyyulgari nin cemettiği vesair fahul ulemanın itibare evrad etiği kitablara mütalaa ve müdavemet edeler.
(Ahvali Hayız Ve Nifas)
Avretlerin ve müteehhil olanların ve avretler üzerine veli olanların üzerlerine bilmesi ve öğrenmesi ehem ve elzem olan mesaildendir.Hayız deyu baliğa olan hatunun marazı olmayub rahiminden mutadı üzere akan kana derler.
Nifas deyu doğurduğu halde akan kana derler.İmdi bu halde olan hatunların ahkamı mahsusaları vardır.Namaz sakıtdır.Kazası lazım değildir.Ve orucu terkeder.Sonra kaza eder.Hayız gördükte bülüğü ile hüküm olunur.Eri ile cima etmek haram olur.Helal diyen kafir olur.Eğer bilmedn edup sonra bilse istiğfar etmek vacib olur.
Eğer hayızın evvel vakti ise bir altun sadaka vermek ahir vaktiyse yarım altın sadaka vermek müstehabdır.Hayızı üç oldukta talak iddeti var ise tamam olur.cariyenin istibrası tamam olur.Hize kuran okumak haram olur.Mushafa ve ayete yazılan nesnelere yapışmak haram olur.Haç için tavaf etmek haram olur.Mescide girmek caiz olma.Meğer daruri ola.Kesildikte ğüsül etmek farz olur.Zira hayız müddeti tamam olduğu saat tuhur ile hüküm olunur.Lakin ğüsülden evvel cima etmek müstehabdır.Hayız halin de tesbih ve tehlil ve evrad ve dualar okumak caiz olur.(Hayızın ekalli üçgün dür.)geceleri ile..bile..müfta bih budur.(Ekseri ongündür.)Peyğamberimiz a.s ekalli üç,ekserisi ongündür. deyu buyurdu.Üçgünden ekalli kan gelse yahud on günden ekser aksa hyız değildir.Ona istihaze kanı denir.(Nifasın ekalline had(sınır) yokdur.Her nevakit kesilürse fil hal ğüsül edup namaz kılmak gerektri.Oruc tutmak gerektir.)Bir saat dede kesilse ğüüsül etmek vacibdir.yine tekrar gelse nifas olur.Bir iki saat de kesilse yine ğüsül etmek farz olur.Bu minval üzere bin kere dahi olur ise ekser müddeti çıkıncaya değin böyledir.Nifasın (ekser müddeti kırk gündür. eğer)hayız halinde (Kan üç günden eksik de kesilse hayız sanub namazın kılmadıysa kaza ede.)Zira istihaze özür değildir.(Ğüsül lazım değildir.Ve eğer üç gün den veya artıkda kesilse ğüsül lazımdır.)Zira şeksiz hayızdır.(on gün tamam oldukta kesilse ve kesilmese ğüsül ede.ve namazın kıla.)zira ahkamı şeriyeye mani olmaz.(Nifas da kırk gün tamam olucak ğüsül ede.Namaz kıla.Kesilmese de )
Zira istihaze dir.Özür değildir.(Hayız ve nifas günlerinde her ne dürlü kan gelürse )sarı ve mayi ve türabi ve yüz renk ve ğayri (safi kan hükmün de dir.Sarı olsun bulanı olsun.Hayızın on günü için de veya nifasın kırk günü için de bir iki gün kan kesilse ,kesildi sanub ğüsül edub oruc tutsa sonra geru müddet hayız ve nifas için de kan gelse ol tuttuğu orucu kaza etmek gerek.)Zira ol oruc dğildir.,kesildikte..(Geru ğüsül etmek gerek.Adetinden evvel kesilse lakin üç gün tamam kan geldikten sonra olsa ğüsül edub namazın kıla.)orucunu tuta.(lakin eriyle yatmaya)yani cima etmeye ki taki(Adeti geçmeyince nifas dahi böyledir.Eğer adetin de kesilse lakin on gün tamam oldukta yahud eksikde kesilse heb hayızdır.)
Zira adet bir kere ile tebdil olur.İmamı Ebu Yusuf mezhebin de müfta bih budur.İmamı Ebu Hanife ile ile Muhammed mezheblerinde adet iki kere ile tebdil olur.)(Eğer on gün tamam oldukta kesilmeyub aksa )imam evvelki hayız da adeti mesela beş gün olsa (Adetinden ilerusu hayız olmaz.Ol günlerin namazın kaza ede.Nifasın kırkı dahi hayızın onu gibidir.)Mesela bir avret ibtida veladetin de yirmi beş gün nifas görmek adeti ise ikinci nifası kırk tamam olsa ya eksik usa adet ulası tebdil olup bunun cümlesi nifasdır.Ve eğer kırk günü geçdi ise adeti ula sından ma adası nifas değildir.(Ramazan da orta yeri ağardığından sonra hayız ya nifas kesilse ol gün yemiye ve içmeye.)Saimlere benzeye(lakin oruc olmaz.Kazası lazımdır.Ve eğer orta yeri ağardıktan sonra kan gelse ol gün yiye. ve içe.Eğer ce ikindi den sonra da görür ise vebil cümle bir avret)orta yeri ağardıktan sonra gün inince her ne vakit de olursa (kan görse namazdan ve orucdan vazgele.ve eğer üçgün olmadan kesilse namazın ahir vaktine dek koya)yani tehir eyleye.(Ahir vektinde geru kan gelur ise.namaz kılmaya.Ve eğer gelmez ise abdest al namazın kıl.)Ğüsül lazım değildir.(Eğer geru sonra kan gelse geru namazdan vazgeçe.Geru kesilse geru namazın ahir vaktine dek güne gelmez ise abdest ala.Namazın kıla.Üç güne dek böyle eylese ğüsül lazım değildir.Yalınız abdest yeter.Ama üç günden sonra bu minval üzere kesilse geru her namazın ahir vaktine dek koya,gelmez ise ğüsül ede.)Zira tamamı hayızdır.(Namaz kıla kan gelürse namazdan
vaz geçe bu kıyas üzere on güne varınca böyle (amel ede,ondan sonra )on gün tamam olduktan sonra (ğüsül ede.namaz kıla ,kan akarsa nifasda dahi hüküm böyledir.(lakin onda her kesildikce ğüsül lazımdır.Bunda da kesilursa kırk gün tamam oluncaya değin(Ama)nifas halin de Oruc eğer orta yeri ağarmadan kan gelse niyet ede.tuta.Eğer kuşluğun ya i,kindiden sonra geru kan gelse ol oruc olmaz.ol gün yiye.
Sonra kaza ede.Eğer düşük düşürürse parmağı ya saçı veya ağızı veya burnu )yani bir uzuvu bunun emsali (bellu ise bir oğlan doğurmuş gibi nifas olur.)Ve anın iddeti çıkar.,cariye ise ümmü veled olur.Veladete talik olunan talak vaki olur.Ve yeminin de hanis our.eğer etti ise.(Eğer hiç bir yeri belli değil ise nifas olmaz.Lakin üçgün ya dahi artık akar ise hayız olur.Eğer hayızdan kesileli onbeş )gün (veya dahi artı olub da düşer idiyse ve eğer üç günden eksikde kesilse veya dahi hayız kesileliden onbeş gün9tmam(olmamış olsa hayız değildir.Burun kanı gibidir.9Zira tuhurun ekal müddeti onbeş gündür.Müfta bih budur.(Namazını kıla,orucunu tuta,Eri ile yata,,Ğüsül lazım değildir.Bir avet eğer bir dahi doğursa aradan çok gün geçmeden nifası veled evvelindendir.İddeti veledi sani zamanın da tamam olur.İmdi hayızdan ve gebe olmadan munkatia olmakla zamanında ihtilaf olundu.Bazıları indin de bir vakitle muvakkat değildir.Zira nisvan taifesi bunda beraber değildir.Bu kavil muhtardır.Bazıları elli yaşın da hayızdan kalur.demişler.Bazıları altmış yaşında kalur.demişler.Dahi akval vardır ki Evvelki kavle göre kesildikte tekrar kan görse hayızdır.Mutallaka olsa ay hesabıyla iddet çekerken tamam olmadan kan akar ise iddti mezkure batıle olup hayız ile hesab etmek gerektir.Ve eğer iddeti mezbure tamam olduktan sonra kan gelse iddeti sabika tamam ve sahihdir.
"Nasihat"
Tezevvüc etmek murad eden ihvana ehem ve elzem olan budur ki evvela pak neseb sahibesi ve ahlak hamide ile marufe ve hsünü terbiye ile mevsuf olana rağib ola.Küfüv olmak şartdır.Fukara olan ağniya evladına talib olmaya.Eğer fukera ziyade olup nafaka ve kisve ve süknaya kadir olmazsa tezevvüc caiz değildir.
Ve evladı olanı nikah eyleye..Zira bir kimsenin sebebi vücudu olup ahiret de cennete girmesine sebeb olmak bir büyük seadetdir.Hüsnü terb,yesi olmayub nesebi edna kimseyi mezbele de yetmiş çiçeğe teşbih etmişlerdir.Latif meşreb ve zarif tabi ve hüsnü talat ile mevsufe olandan evlad dünyaya geldikte her vecihle gurreti ayın peder ve ciğer köşeyi madir olur.Cihan içre bir derchut ve bgülistan içre bir nihal gül sadrı berrin bi behayetşeddir.mene rağıb olalar ve dahi,rabbena heblena min ezvacina ve zürriyatina gurrete ayunin vecalna lilmuttekıye imaman,gibi dualara müdavim olalar.
Temmel kelam fi hazal meram bi avnillahiilchalikil allam.
Bu şerhı müstetab alimi vahhab olan Allahın avni ile,Cevheri behimetil ahmediye ismi ile müsamma ,Fadıl Ahmed bin mUhammed için Kadı zad ismile meşhur,
Muhammed Birgivi efendinin "Vasiyeti Muhammediye" metni üzerine şerholarak tab olunmuştur.Üzerlerine escali rahmeti il ğaniy il gavi olsun.
Bu tabi Abdul Mecid han zamanında tab olundu..Meliki mennan olan Alah onun saltanatını teyid etsin.
Muhammed recai yayınevi ve bakanlığın marifetile tab olundu.Bu tab Recebin il günlerin de 1267 de mümkün oldu.
29.06.2020 de tercüme tamam olduMCK Hoca

81. MADDE:


قَدْ يَثْبُتُ الْفَرْعُ مَعَ عَدَمِ  ثُبُوتِ اْلاَصْلِ

Bazan fer’ olan, aslın sabit olmamasıyla beraber sabit olur.


Misal: Filancının falana şu kadar borcu var, ben de ona kefilim, (onun emri olmadan kefil olmuş), asıl borçlu –borcu- inkar etmekle beraber, alacaklı kişi, kefil üzerine borcu ödeme siyle davacı olsa, kefilin borcu ödemesi lazım gelir.


Burda kefalet emirle olmadığı halde kefilin ödemesi, asla sabit olmadığı halde fer’e ödettirilmesinin misali oldu. Eğer kefalet asıl borçlunun emri ile olsaydı, o zaman kefil, asıl yerine kefaletle öderdi.


82. MADDE:


اَلْمُعَلَّقُ بِالشَّرْطِ يَجِبُ ثُبُوتُهُ عِنْدَ ثُبُوتِ الشَّرْطِ

Şarta bağlı olan şeyin, şart sabit olunca sabit olması vacibtir.


Bir şarta bağlanan şey, bağlandığı şart tahakkuk etmeden evvel yok hükmündedir. Eğer o şey şart sabit olmadan evvel sabit olsa, bu durum şart olmadan meşrutun mevcut olmasını gerektirir ki bu imkansızdır.


Muallak: Bir cümlenin mazmununun husulünü, diğer cümle nin mazmununun husulüne bağlamaktır.


Evvelkiye –şart-, ikinciye –ceza- denir.


Talikin hasıl olması için, talik edilen şeyin yok olup meydana gelebilmesi mümkün olan bir şey olmasıdır. Bu yüzden mevcut bir şeyin taliki yapılsa, bu talik tenciz (geçerli kılmak) olarak itibar edilir.


Misali: Bir kişi, başkası için “Benim senin üzerinde alacağım varsa, seni ondan beri ettim.” dese, hakikatte ondan alacağı olsa, borcu ibra etmiş olur.


Filancı, senin şu malını, bana şu kadara sattı, dese, diğeri de -o şekilde sattıysa bende izin verdim- dese, o malın söylendiği şekilde satıldığı sabit olursa, verilen izin sahihtir.


Vakı’ olması imkansız şeye bağlanan talikler batıldır.


Birisi, başkasına hitaben dese: “Filancı sana olan borcunu ödemezse, ben onu ödemeye kefilim.” Bununla şarta bağlı kefalet sabit olur, bu sebeble kefil olan borçla taleb olunur.


Akitlere uygun olan şartlara bağlamak sahih olur, eğer akitlere uygun olmazsa fasit olur. Bu akitler, vekalet, ticarete izin, kadıyı görevden azletmek, kefalet, kefaletten beri etmek, satış-tan sonra şuf’ayı teslim etmek, vasıyyet ve havale gibi.


Misal: Müvekkil vekiline dese: “Seni her ne zaman azledersem sen vekilimsin.” Her ne zaman azlederse yine vekalet akti münakit olur.


Sefihin velisi, “Halin salaha ulaşınca ticaretine izin verdim.” derse, sefihin hali salaha ulaşınca izinli olmuş olur.


Sultan birine derse: “Filan beldeye ulaşınca oraya seni vali tayin ettim veya kadı tayin ettim.” Şarta bağlanan hüküm, şart meydana gelince tahakkuk eder.


Şartın uygun olmadığı akitlerde talik sahih olmaz. Mesela: Rüzgar esince veya filancı falancının evine girince, sen benim vekilimsin, dese, şart tahakkuk etse de hüküm sabit olmaz.


Talikin caiz olmadığı akitler: Satış, icare, ödünç verme, kiralama, hibe, sadaka, akde izin verme, ikrar, borçtan ibra, mal üzerine sulh, müzaraat, müsakat, vakıf, tahkim, ikale, satıştan evvel şuf’ayı teslim, ayıp muhayyerliği ile satışı ret hakkını iptal, şart muhayyerliği ile satışı ret hakkını iptal, vekil azletmek, me’zunu men etmek.


Mesela: Bir kişi başkasına dese: “Filancı seferinden gelin ce, şu evimi şu kadar liraya sana sattım veya kiraya verdim veya onu sana hibe ettim.” Bu akitlerden biri sahih olmadığından, bunların hiç biri geçerli olmaz.


“Filancı gelirse, veya bana şu kadar para borç verirsen, veya yarın bana elli lira vermezsen ben sana ikiyüz lira borçluyum.” dese, bu borç sabit olmaz, şart sabit olsa da.


Müstesnalar:


Birisi “Ben ölürsem sen bana olan borcundan berisin.” dese, bu sözü vasıyyete hamledilir ve (o miktar veya daha fazla kalan malı varsa) o kişi borçtan beri olur.


Birisi “Filan ayın başında veya Peygamberimizin doğum gününde ben sana şu kadar borçluyum.” dese, bu sözü müec-cel bir borcu ikrara hamledilir ve vakit geldiğinde ödemesiyle emredilir.


İleriye dönük zamana izafeti sahih olan akitler: İcare, icareyi fesh, müzaraat, müsakat, mudarebe, vekalet, kefalet, vasıyet, vasıy tayini, kaza,  imaret, vakıf, iare, muhay yerliği iptal.


Mesela: Binamı sana yarından itibaren bedeliyle kiraya verdim, demesiyle kira akti sahih olur.


Filan tarihten itibaren bahçemde ziraat etmen üzere sana kiraya verdim, sözüyle de ziraatçılık akti sahih olur.


İlerki zamana izafeti sahih olmayan akitler: Satış, satışa izin vermek, satışı feshetmek, taksim, şirket, hibe, mal üzerine sulh, borçtan beri etmek.


Misal: Gelecek ayın başı itibarıyle şu şeyi sana sattım demekle, satış akti sahih olmaz.


83. MADDE:


يَلْزَمُ مُرَاعَاةُ الشَّرْطِ بِقَدَرِ اْلاِمْكَانِ

İmkan miktarınca şarta riayet lazımdır.


Meşru’ olan ve aktin gereğinden olan bir şarta mümkün oldukça riayet edilir, fasit ve lağv olan şartlara riayet edilmez.


Şartlar üç kısımdır: Caiz olan, fasit olan ve lağv olan. Burda riayet edilen şart caiz olanıdır, yani şer’i şerife uygun olanıdır. Bu kaidede zikredilen şart, kendisinde şart edatı olma yanlardır. Şart edatı olanlar, geri de talik kaidesinde geçmişti.


Satışın iktizasından olan şartla yapılan satış geçerli olup şart itibar edilir.


İcarelerde akit yapanların getirdiği şartlara itibar edilir.


Emanetlerde emanete faideli olan şartların icrası mümkün olursa, onlara itibar edilir.


Ortaklıkta mal sahibinin koştuğu şartlara riayet edilir.


Vakıflardaki şartlar nass gibi olunca, onlara riayet vacib olur; ancak şartın şeriata uygun olması gerekir.


1-İtibar edilmeyen şartların Misali: Satış aktinde koşulan ve akit yapanların menfaatine olmayan şart lağv olur, satış sahih olur.


Mesela: Atını birisine satsa ve bunu kimseye satmayacağını şart koşsa, satış sahihtir, şart lağvdır. Müşteri aldığı atı istediğine satabilir.


Vekalet, karzı hasen, hibe, sadaka, rehin, vasıy tayini, ikale, me’zunu men gibi akitler bu kısımdandır.


2- Fasit şartlarla sahih olmayan akitler: Satış, taksim, icare, akte izin vermek, borçtan ibra, müzaraat, müsakat, vakıf, maldan karşılık olarak inkardan veya sukuttan veya ikrardan sulh.


Misal: Sana atımı, kendimin bir ay binmem şartıyla sattım demesi gibi. Bu şart sebebiyle satış fasit olur, zira bu şart satışa uygun değildir, belki akit yapanların birinin menfa-atinedir.


Evimi sana kiraya verdim, senin bana şu kadar borç vermen şartıyla veya bir hediye vermen şartıyla, sözünde yine icare akti fasittir.


84. MADDE:


اَلْمَوَاعِيدُ بِصُوَرِ التَّعْلِيقِ تَكُونُ لاَزِمَةً

Vaadler, talik suretleriyle lazım olurlar.


Bu durumda, iltizam ve teahhüd (üzerine alma) manası açığa çıkar.


Mesela “Sen filancıya malını sat, eğer parasını alamazsan ben vereceğim.” Dese, müşteri parayı vermezse, vaad edenin vermesi gerekir.


Eğer vaad sırf vaad olursa, yani talik suretinde olmazsa, bu durumda lazım gelmez.


Mesela: Birisi başkasına misli ücretle bir malı satsa, satış tamam olduktan sonra müşteri, satıcıya ücreti geri verirse ikale (anlaşmayı fesh) etme vaadinde bulunsa, satıcı sonradan malı geri almak isteyerek müşteri den ikale yapmasını talep etse, müşteri mecbur değildir, zira şu vaadi, mücerred (taliksiz) bir vaad idi.


Müstesna:


-Vaadi mücerred bir şey lazım getirmez- demiştik, lakin bu hükümden, şu mesele istisna yapılır: Birisi başkasına misli ücretten çok düşük fiyatla bir mal satsa, müşteri insanların huzurunda “Satıcı ücreti geri verirse, mebiyi kendisine red edeceğini” vaad etse, bu vaadin yerine getirilmesi vacib olur, zira bu bey-i vefa kabilindendir. Bey-i vefanın hükmü rehin hükmünde idi, bu yüzden her iki taraf ta fesh edebilir.


85. MADDE:


اَلْخَرَاجُ  بِالضَّمَانِ

Haraç (hasıl olup meydana gelen şey), zaman (ödeme) iledir.


Haraç: Burda, kişinin mülkünde çıkan/hasıl olan şeydir. Yavru, gelirler, hayvanın sütü, kira bedelleri, arazi gelirleri gibi şeylerdir.


Zaman: Masraflar manasındadır. Hayvana yapılan harca malar, akarın tamir masrafları gibi.


Yani, bu hususlarda bir şey harcayan, mukabilindeki gelirlerden istifade eder. Mesela müşteri hayvanı ayıp sebebiyle geri verse, yanında onu kullandığı halde bunun için ücret ödemesi gerekmez, zira hayvan yanında telef olsaydı, kendi mülkü olarak telef olacaktı.


Ömer İbni Abdul Aziz r.anhu bu meselede satıcıya ücret verilmesiyle hükmetmişti, sonra hadisi şerifi (haraç zaman iledir) görünce, evvelki hükmünü bozdu.


Satılan malın tesliminden evvel onda hasıl olan fazlalıkların aslında satıcıya ait olması lazım iken müşteriye verilmektedir, niçin?


– Teslimden evvel mebi ile faidelenmek mülk sahibi olmak iledir, teslimden sonra mülk sahibi olmak ve ödeme/zaman iledir. Müşteri mebiye akitle malik olmuş ve teslim aldıktan sonra da masraflarını üzerine almıştır.


Gasb edenin, malı sahibine ödemesi vacibtir, buna göre gasb ettiği maldaki fazlalıkların da gasb edenin olması lazım-dır, halbuki bu fazlalıklar da asıl mal sahibinindir, niçin?


– Gasbedenin ödemesi sorumluluğu hususi bir ödemedir, yani bununla zamanı mülk kasdedilir. Netice;  bir şeyin menfa ati, o şey kim adına telef olursa o kişiye aittir. Gasb eden kişi, gasb ettiği mal onun ödemesi altında olsa da, lakin mülkiyyet ona ait değildir.


86. MADDE:


َاْلاَجْرُ وَالضَّمَانُ لاَ يَجْتَمِعَانِ

Ücret ve zaman, bir arada olmaz.


Ödenme sorumluluğu olan yerde ücret vermekte gerekli olmaz. Mesela kişi bir hayvan kiralasa, kusuru olmaksızın hayvan telef olsa, sadece kira ücretini öder. Hayvanı gasb etse ve telef olsa, sadece kıymetini öder, ücret gerekmez.


Misal: Hayvanı binmek için kiralasa, üzerine yük yüklese ve hayvan telef olsa, hayvanın kıymetini öder, ayrıca ücret ödenmesi istenmez.


Hayvanı gasb etse ve kullansa, hayvan elinde helak olsa, sahibine hayvanın kıymetini öder; eğer hayvanı helak olmadan sahibine geri verirse, kullandığından dolayı ücret vermesi gerekmez; ancak hayvan yetim çocuğun ise veya vakıf ise veya gelir getirmek için hazırlanmış bir yer ise bu durumlarda ücretini ödemesi gerekir.


Ücret ve ödemenin bir arada olmaması için şart, sebeb ve mahallin bir olmasıdır. Değilse iki şey de gerekli olur.


Misali: Birisi, başkasına sadece kendisinin belli bir yere kadar binmesi için bir hayvan kiraya verse, o kişi kendisi bindi ği halde arkasına (terikesine) başka birini oturtsa, eğer hayvan konuşulan mesafeye vardıktan sonra telef olsa bakılır; eğer hayvan iki kişiyi taşıyacak güçte ise, konuşulan ücret ve hayvanın kıymetinin yarısı gerekli olur. Burda maksud mesafe ye ulaştığından ücret gerekti, arkasına başkasını aldığın dan haddi aşmakla hayvanın değerinin yarısına zamin oldu. Zira burda, iki şeyin sebebleri değişiktir.


87. MADDE:


اَلْغَرْمُ بِالْغَنَمِ

Ödeme, menfaat karşılığındadır.


Bir şeyin menfaatine nail olan, zararını da üzerine alır. Mesela: Bir maldaki ortaklardan herbiri için, malın zararından kendi hissesi miktarınca lazım gelir; nasıl ki kârdan da kendi hissesince istifade ederse.


Satışlarda yazılan senedin yazma ücreti müşteriye aittir, zira bunun menfaati müşteriye döner.


Ortak olan malın tamirine ihtiyaç duyulsa, her bir ortak kendi hissesince masrafa katkıda bulunacaktır.


İki komşu arasında ortak olan duvarın tamirinde, her ikisi de masrafı ortak olarak karşılar.


Vakıf binasında oturan kişi, tamirini yapmaya mecburdur.


88. MADDE:


اَلنِّعْمَةُ بِقَدَرِ النِّقْمَةِ وَالنِّقْمَةُ بِقَدَرِ النِّعْمَةِ

Nimet, külfet miktarıncadır. Külfet de, nimet miktarıncadır.


Bu kaidenin ilk kısmı, evvelki kaidenin manasındadır.


Misal: Yolda bulunan ve babası-velisi bilinmeyen çocu-ğun masrafları hazineden ödenir, adam öldürse diyet yine hazineden ödenir. Aynı şekil de bu çocuğun malı olsa ve ölse, malları hazineye kalır.


89. MADDE:


يُضَافُ الْفِعْلُ اِلَى الْفَاعِلِ لاَ اْﻵمِرِ مَا لَمْ يَكُنْ مُجْبِرًا

Fiilin hükmü, failine izafe edilir, mücbir olmadıkça amirine izafe edilmez.


Misal: Birisi, başkasına “Filancının malını telef et.” dese ve diğeri bunu yapsa, ödeme sorumluluğu telef edene aittir, zira emreden kişi burda şer’an cebredici değildir. Hemde emredenin, başkasının malında bir tasarrufu da yoktur.


Bir kimseye, satılan koyunun kesilmesini emretse ve emredilen de, bunun satıldığını bilerek koyunu kesse, asıl müşterinin, koyunu kesen kişiye ödettirmesi hakkı vardır. Emredene ödettiremez. Yani emreden kişi, mecbur bırakacak şekilde zorlama (ikrah) ile emretmemişse, (sadece sözle emretmişse), ödeme sorumluluğu emredene ait değildir.


Müstesna:


Akıl baliğ birisi, bir malı telef etmekle bir çocuğa emret-se, çocuk malı telef ederse, ödeme çocuğun malından olur; ancak çocuğun velisinin, ödenen miktarı almak için emredene dönme hakkı vardır. Fakat emreden kişi de çocuk ise, velinin asla ödenen meblağı dönüp alma hakkı yoktur.


90. MADDE:


اِذَا اجْتَمَعَ الْمُبَاشِرُ وَ الْمُتَسَبِّبُ اُضِيفَ الْحُكْمُ  اِلَى الْمُبَاشِرِ

İşe mübaşeret edenle sebeb olan bir arada toplaşırsa, hüküm mübaşeret edene izafe edilir.


Bir şeyi yapan mübaşirdir. Sebeb olan, o işin vukuuna götüren şeyi yapandır. Sebeb olanın işi mutlaka kötü neticeye götürmez. Bu yüzden işin vukuunda ödeme sorumluluğu, bizzat işi yapan (mübaşir olan) failedir, sebeb olana değil.


Mübaşir: İşin meydana gelmesinde bizzat fiili vakı’ olan, araya başkasının fiili girmeyendir.


Misal: Birisi umumun yolunda bir kuyu kazsa, diğer birisi başkasının hayvanını o kuyuya atsa ve hayvan telef olsa, hayvanı kuyuya atan kıymetini öder, kuyuyu kazan ödemez. Zira sadece kuyunun kazılması, hayvanın telef olmasını gerek-tirmez, belki mübaşir olanın fiili ile hayvan telef olmuştur.


Ancak birisi şöyle bir itiraz getirebilir; eğer kuyu kazılma saydı asla hayvan oraya düşmeyecekti? Cevaben deriz ki; telef olma işi son fiille hasıl oldu ki o da kuyuya atma işidir, hüküm ona izafe edilir.


Eğer hayvan kendisi gelip kuyuya düşmüşse bakılır; eğer kuyu idarecilerin izni olmadan kazılmışsa, ödeme işi kuyuyu kazan kişiye döner.


Mesela birisi bir hırsıza yol gösterip başkasının malını haber verse, hırsız da onu çalsa, yol gösterenin ödemesi gerekmez.


Birisi başkasının ahırının kapısını açsa ve atın ipini çözse, hırsız gelip atı götürse, ödeme sorumluluğu hırsıza aittir.


Eğer sebeb telefe götürür cinsten olursa, o zaman ödeme sorumluluğu sebeb olana döner. Misali: İki kişi tartışsa ve birbirlerinin elbiselerini çekince birinin cebinden saati düşse ve kırılsa, düşürmeye sebeb olan kişinin ödemesi gerekli olur.


Mesela, birisi zeytinyağı dolu tulumu delse, veya asılı olan kandilin ipini kesse, yağ veya kandil telef olsa, sebeb olan kişi öder.

61. MADDE:


اِذَا تَعَذَّرَ الْحَقِيقَةُ يُصَارُ اِلَى الْمَجَازِ

Hakikat özürlenince, mecaza gidilir.


Hakiki mananın özürlenmesi halinde, kelam mühmel kılın maz, belki mecaza gidilir. Mehcur lafız, şer’an ve örfen kullanılmayan lafız olup özürlenmiş hükmündedir. Mananın özürlen mesi üç türlü olur:


1- Teazzürü hakiki, 2- Teazzürü örfi, 3- Teazzürü şer’î.


Teazzürü Hakiki iki vecih olur, birincisi: Hakikat mana-sının irade edilmesi imkansız olur.


Misal: Kendi evladı hayatta olmayan birisi, bir miktar malını evlatlarına vakfetse, hakiki manada kendi evladı olma-dığından, hakikat manası imkansız olur. Sözünün boşa gitme-mesi için torunları, mecazen evlat kabilinden olduğundan vakıf onlara verilir.


İkincisi: Manayı hakikinin irade edilmesi, büyük bir meşakkat ile ancak mümkün olur.


Misal: Birisi, “Şu hurma ağacından yemeyeceğim” diye ağaca işaret ederek yemin etse, o ağacın gövdesi/odunundan yemek mümkün olsa da, bu sözü söyleyenin kasdı o ağacın gövdesinden yemek değildir, belki meyvesinden yemektir.


Teazzürü örfi: Lafzın hakiki manasının, insanlar tarafından terk edilmiş ve kullanılmaz olmasıdır. Mesela birisi; “Ayağımı filancının evine basmayacağım” diye yemin etmesi gibi. Bu sözün hakiki manası terk olunmuş ve kullanılmaz olmuştur.  Burda kullanılan mana, binaya girmek manasıdır. Yani yemin eden kişi, kendisi içeri girmeyip kapıdan ayağını içeri sokmakla yemini bozulmaz.


Teazzürü şer’î: Lafzın hakiki manası şer’an terk edilmiş olmasıdır. Mesela –husumet- kelimesi gibi. Şer’an asli manası terk olununca, artık şer’an murafaa ve müdafaa (cevap vermek) manalarında kullanılır oldu.


62. MADDE:


اِذَا  تَعَذَّرَ اِعْمَالُ الْكَلاَمِ يُهْمَلُ

Kelamın i’mali mümkün olmazsa mühmel bırakılır.


Kelamın hakiki ve macazi manalarına hamledilmesi müm kün değilse, manasız/boş bırakılır. Hakikat veya mecaz manaya kelamı hamletmek mümkün olmazsa, veya her iki manada müşterek olup birini diğerine tercih mümkün değilse, bu zaruretten dolayı kelam manasız kalır ve onunla amel edilmez.


Kelamın ihmalini gerektiren şey evvela, kelamı hakiki veya mecazi manaya hamledememektir.


İkinci olarak, lafzın iki manada ortak olup birinin tercih edile memesidir.


Misal: Kendinden yaş bakımından büyük birinin, kendi oğlu olduğunu iddia eden kişinin davası sahih olmaz. Zira bu, hakikaten imkansızdır.


Birisi, “Filancının iki elini kestim, onların diyeti olarak beş-yüz lira borçlandım.” dese, bahsettiği kişinin elleri sağlam olsa, bu kişinin sözüne itibar edilmez, sözü ihmal edilir.


İki manada müşterek olmasının misali: Bir kişinin mu’tik (azat eden) efendisi olsa, birde mu’tak (azat ettiği kölesi) olsa; bu kişi şöyle dese: “Malım, öldükten sonra mevlamın-dır.” Hangisi olduğunu da tayin etmese; -Mevla- kelimesi, efendi ve köleye de kullanıldığından, herhangi birini tercih etmek mümkün olmayınca, bu vasıyyet sahih olmaz.


 


63. MADDE:


ذِكْرُ بَعْضِ مَا لاَ يَتَجَزَّأُ كَذِكْرِ كُلِّهِ

Cüzlere bölünmeyen şeyin bazısını zikretmek, tamamını zikretmek gibidir.


Bu yüzden bütününü zikretmek hangi hükmü gerektirir-se, cüzünü zikretmek te aynı hükmü gerektirir. Cüzün zikri, tamamının zikri yerinde olmasa, o zaman kelamın manası mühmel kalırdı.


Misal: Bir kişi, başkasına kefil olurken, “Ben falancının yarısına veya dörttebirine kefil oldum” dese, kişi bölünmek kabilinden olmadığı için, bazısını zikretmek, tamamını zikretmek kabilinden olup kefaleti tamamı hakkında sahihtir.


Şuf’a hakkı olanın, bu hakkının yarısını ıskat etmesiyle, şuf’a hakkınnın tamamı sakıt olur, zira şuf’a hakkı bölünmez.


Kısasta veli olanın, katilden kısasın bir kısmını affet-mesiyle kısasın tamamı sakıt olur, zira kısas bölünmez. Çünkü bir insanın bazısını öldürüp, bir kısmını diri bırakmak mümkün değildir.


Cüzlere bölünen şeyin bazısını zikretmek, tamamını zikretmek gibi değildir. Misali: Birisini, 600 lira olan borcundan 200 liralık kısmına kefil tayin etse, borç bölündüğü gibi, kefaleti de bölünmüş olur, yani 600 liranın tamamına kefil olmuş olmaz.


Birisinden alacağının bir kısmını ibra etse, kalan kısımda ibra tahakkuk etmez.


İstisna:


Birisi, başkasına şöyle dese: “Benim yarım veya üçte birim, sana kefildir.” Burda kefalet akti tahakkuk etmez, bur-da cüzün zikredilmesi, tamamının yerine kaim olmadı.


64. MADDE:


اَلْمُطْلَقُ  يَجْرِى عَلَى اِطْلاَقِهِ اِذَا لَمْ يَقُمْ دَلِيلُ التَّقْيِيدِ نَصًّا اَوْ دَلاَلَةً

Kayıtlama delili açıkca veya delaleten yok ise, mutlak, ıtlakı üzere cari olur.


Mutlak ıtlakı üzere, mukayyed takyidi üzere caridir. Mutlak, kemale sarf edilir. Mutlakın mukabili, mukayyettir.


Mutlakın tarifi: Tahsis, umum, tekrar ve adet üzere delalet eden karinelerden soyulmuş bir iştir.


Mukayyed: Şu karinelerden birine yakın olandır.


Misal: Birisi cübbe diken terzi ile bunun üzerine anlaşsa, ancak bizzat terzinin kendisinin dikmesi şart koşulmasa, terzi olan kişi, cübbeyi yanında çalışan başka bir ustaya diktirebilir. Bu sıra, teaddi ve kusur olmaksızın meydana gelen telefi/zararı, terzinin ödemesi gerekmez. Zira akit mutlak yapılmıştı.


Fakat müşteri, terzinin kendisinin bizzat dikmesini şart koşmasında durum böyle değildir, zira burda kayıtlanan şarta riayet edilmezse, terzi ödeme sorumluluğunda olur.


Birisi başkasına bir malı ödünç verse ve menfaatlenmenin nevisini ve kullanacak kişiyi kayıtlamasa, ödünç (emanet) alan kişi kendisi emaneti kullandığı gibi başkasına da verebilir. Zira emanet verirken kayıtlamadı.


Eğer emaneti verirken kullanış nevisini ve kullanacak kişi yi kayıtlarsa, o şartlara muhalefet sebebiyle emaneti alan kişi öder.


Satışa vekil tayin edilen kişi, mutlak olarak vekil olmuşsa, malı uygun gördüğü fiyatla ve vadeyle satabilir. Eğer müvekkil ücreti kayıtlamışsa, vekil o fiyattan aşağı satamaz.


Geride geçen misaller, nass ile (açık ifade ile) yapılan kayıtlamaların misalidir. Delaletle olan kayıtlamaların misalleri de şöyledir.


Misal: Kervancılık yapan biri, başkasına vekalet verip kendisi için at almasını istese de, vasıflarını beyan etmese. Vekilin, müvekkilin işine ve haline itibar etmesi gerekir. Sürat için olan binek atı alamaz, belki halin delaletiyle yük taşıyan at almalıdır.


Mutlak olarak bir şey satın almaya vekalet verilince, vekilin misli ücretle alması gerekir, fazla fiyatla (gabnı fahiş) alması geçerli olmaz.


Kurban bayramına yakın zamanda birisini kendine bir koyun almakla vekil tayin etse, veya yazın buz almasıyla veya kışın odun-kömür almakla vekil tayin etse, sözle müddetin kaydı olmasa da, halin delaletiyle bu sayılan işler, o mevsimlerle kayıtlanır; yani kurbandan sonra vekil koyun almaya yetkili değildir. Yaz geçmekle buz almaya olan vekalet biter. Kış tükenmekle kömür almaya olan vekalet biter.


65. MADDE:


اَلْوَصْفُ فِى الْحَاضِرِ لَغْوٌ وَ فِى الْغَائِبِ مُعْتَبَرٌ

Hazırda vasıf lağv olur, gaibte itibar edilir.


Mesela: Satıcı mecliste hazır olan kır atını satmak istese ve –şu yağız atımı, şu kadar ücrete sattım- dese, icab söz sahihtir, söylediği –yağız- lafzı luzumsuz olur. Eğer kır at hazırda olmasa, -yağız- diyerek vasfederek satsa, kır at satılmış olmaz. Zira burda gaib olan atın vasfına itibar edilir.


Yani kişi bir şeyi beyan ederek cinsini ve vasfını açıklasa, eğer vasfedilen şey hazırda ise ve vasfedildiğinde ona doğru işaret edilse, vasfedilen ile zikredilen aynı cinsten ise, vasfa itibar edilmez. Eğer vasfedilen şey meclisten gaibte ise, o zaman vasıflara itibar edilir.


Bu kaidenin hükmü nikah, satış, icare ve diğer akitlerde caridir.


Hakimin huzurunda iddia eden kişi, şu demirlerin yüz kilo olup kendinin olduğunu iddia etse, tartılmakla ağırlığın yüz on kilo olduğu anlaşılsa, burdaki davası kabuldür, zira işaret edilen şeydeki vasıf lağvdır.


Vasıf lağv olunca, iki şartın bulunması gerekir.


1- Vasfedilen şeyin mecliste hazır olması.


2- Vasfedilen şeyin mecliste vasfedildiği gibi olması.


Eğer birinci şart yok ise, sadece ikinci şart mevcut olsa, vasıf itibar edilir. İlk şart olsa, ikinci şart olmasa, vasıf yine itibar edilir.


Hazır olup vasfedilen şey, işaret edilenin cinsinden olma-lıdır. Yoksa kişi bir taşa işaretle -şu elması sana sattım- derse, muhatabı kabul etse ve taş denen şeyin sırça olduğu zahir olsa, satış akti hasıl olmaz. Ancak akti yapanlar, o taşın zaten elmas olmadığını bilmeleri durumunda ise akit hasıl olur.


66. MADDE:


اَلسُّؤَالُ مُعَادٌ فِى الْجَوَابِ

 Sual, cevabta iade edilmiş kabul edilir.


Tasdik edilen sualde,  tasdik eden muhatab, o suali ikrar etmiş olur.


Bu kaide burda mutlak zikredilmişse de, lakin mukay-yettir. Suale karşı cevab gelince, kelam cevabın ihyitacı kadar ise, o kelam sual üzere kasredilir, sual cevabın zımnında iade edilmiş olur. Eğer kelam, cevabtan daha fazlasına muhtaç ise, zahirde kelam inşa olur. Bazen de zahirin hılafına cevab olur.


Cevab veren -ancak cevabı kasdettim- derse, dinen tasdik edilir, hükmen değil. Misal: Fuzuli olan biri, başkasının malını izinsiz olarak satsa, mal sahibine gidip  -bana bu satışta izin verdin mi- dese, mal sahibi de –evet- dese, bu sözü satışına izin verdim demek olur ve satış  geçerli olur.


Birisi başkasına hitaben –şu binamı sana şu kadar liraya sattım- dese, diğeri de –evet- dese, bu sözü kabul olur ve satış geçerli olur.


Hasta olana hitaben –malının üçte birini hayır yollarına sarf etmek için beni vasiy tayin ettin mi- dese, hasta olan da –vasiy tayin ettim- dese, bu sözü ile vasiy tayin etmiş olur.


67. MADDE:


لاَ يُنْسَبُ اِلَى سَاكِتٍ قَوْلٌ لَكِنَّ السُّكُوتَ فِى مَعْرِضِ الْحَاجَةِ  بَيَانٌ

Sükut edene bir söz nisbet edilmez, lakin hacet anında sükut beyandır.


Sükut eden için şöyle dedi denemez; ancak tekellüm gereken yerde susmak ikrar ve beyandır.


Sen birini görsen, senin iznin olmadan bir şeyde mal sahibi gibi tasarruf ediyor, özrün olmadığı halde sükut etsen, bu durum senden o malın senin olmadığını ikrar olur.


Birisi başkasının malını satsa, mal sahibi onu işitip satışını tasdik etmese veya men etmese, bu fiili ondan rıza sayılmaz, satışa izin sayılmaz.


Mal sahibi olan birine, filancı kişi senin filan malını sattı, diye haber gelse ve bu mal sahibi sukut etse, bu sukutu satışa izin sayılmaz.


Birisi, başkasının malını huzurunda telef etse, mal sahibi sukut etse, bu sukutu telef etmesine izin sayılmaz.


Birisi, vefat anında komşularını toplasa ve onların huzurunda kimseye borcu olmadığını söylese, orda hazır olanlar-dan biri alacaklı olduğu halde sukut etse, daha sonra hastanın ölümünden sonra alacak davasında bulunmasından men edil-mez.


Bu geride zikredilen misaller, kaidemizin ilk kısmının misalleri idi.


Kaidemizin ikinci kısmının misalleri şöyledir:


Müşteri mebiyi satıcının huzurunda teslim alsa, satıcı (ücreti almak için) mebiyi hapsetme hakkın olduğu halde sükut etse, müşteriyi malı teslim almaktan men etmese, bu sükutu müşterinin teslim almasına izin olur ve bundan sonra satıcı mebiyi talep edemez.


Birisi bir mal satınalmak istese, sonra o sırada başkası o mebide bir ayıp olduğunu müşteriye haber verse ve müşteri sukut etse, bundan sonra mebiyi satınalmakla onda bulunan ayıpla (ayıp muhayyerliği ile) mebiyi geri veremez, zira aybı duyduğunda susması rızadır.


Koyun çobanı, koyunların sahibine –bu koyunları senelik 100 lira karşılığında güdemem, belki 200 lira isterim- dese ve koyunların sahibi sukut etse, çoban işine devam etmekle sene sonunda 200 lira isterse, koyun sahibi 200 lirayı vermelidir, zira sükutu kabuldür.


Birisi, hanımının veya bir akrabasının huzurunda onların malını satsa, daha sonra hanımın veya akrabasının itiraz hakkı yoktur, zira satış anındaki sukutları ikrardır.


Birisi başkasının yanına bir mal bıraksa ve –bu mal emanettir- dese, diğeri sükut etse, o mal orda emanettir.


68. MADDE:


دَلِيلُ الشَّيْئِ  فِى اْلاُمُورِ الْبَاطِنَةِ  يَقُومُ   مَقَامَهُ

Batınî işlerde bir şeyin delili, o şeyin makamına kaimdir.


Yani, işin hakikatına muttali olunamayan yerde zahir ile hükmolunur.


Batınına muttali olunmayan şeylerde harici zahiri delil, delaletle o şeyin meydana gelişinin delili olur, zira batıni işler üzerine hüküm vermek, ancak zahiri, harici delilleriyle mümkün olur.


Delil: Kendisini bilmekle, başka şeyin bilinmesi lazım gelen şeydir.


Mesela, kişi bir mekandan yükselen bir duman görse, orda ateşin var olduğuna delil getirir.


Misaller: Satış akti yapanlardan biri icab yapsa (sattım dese), diğeri kabul etmeden evvel başka bir iş yapsa veya başka bir sözle meşgul olsa, bu durum onun icabtan yüz çevir diğine delalet eder. Yüz çevirmesi batıni bir iştir, buna muttali olmak ancak zahiri davranışıyla bilinir.


Birisi bir hayvan satınalsa, onda bir ayıba muttali olsa, o ayıbı tedavi etmekle uğraşsa, bu tedavisi ayıba rızanın delaleti olur. Daha sonra ayıb sebebiyle hayvanı geri vermez.


Yolda bir malı bulan, eğer sahibine vermek niyetiyle alırsa emanetçi olur, kendisi için sahiplenmek niyetiyle alırsa gasb edici olur. Bu hususlar niyetle alakalı olup o da batıni bir iştir, zahirde bunu bilmek ya sözle veya fiille belli olur. Eğer malı alırken sözle ilan ederek –sahibine vermek üzere aldığına şahit tutarsa- emanetçi olur. Elinde iken telef olsa malı ödeme sorumluluğunda değildir. Eğer böyle ilan etmeksizin kendisi için alırsa gasb edici olur ve elinde telef olmakla ödemesi gerekir.


69. MADDE:


اَلْكِتَابُ كَالْخِطَابِ

Yazı, hitab gibidir.


İki kişi arasında sözle akitler (satış, icare, vekalet, kefa-let v.s.) yapıldığı gibi, aynı şekilde yazışmakla da bu gibi akitler yapılabilir.


Yazı üç nevidir:


1-Resmileşmiş olduğu açık olan (Mühürlü, imzalı senetler.)


2-Resmileşmemiş (imza ve mühürsüz) açık senetler.


3-Açıkça belli olmayan yazılar.


Birinci kısımdakiler; Kişi yazısını ikrar eder, insanların adetlerine uygun olur, üst kısmında mühür olur. Yani insanların adetine göre yazılan sahifeler, sahibi aleyhine delil sayılır.


İkinci kısımdakiler; İnsanların adetlerine uygun olarak yazılmayan yazılardır, duvara veya ağaç yaprağına yazmak gibi.


Bu gibi yazılar fuzuli olup sahibi aleyhinde delil olmaz. Ancak yazıyı yazan, yazma anında şahit tutmuşsa, bu durum şahitlik makamında olur.


Açık olmayan yazılar; Su üzerine yazmak gibi; bunun hükmü, işitilmeyen söz gibidir. Üzerine bir hüküm terettüb etmez. Su üzerine veya havaya –filancıya 100 lira borçluyum- yazsa, bu, borç ikrarı olmaz.


Bu tafsilattan sonra şu misali getirelim: Birisi, başkasına verilmek üzere bir sahifeye –filan şeyi şu kadar ücrete sana sattım- diye yazıp gönderse, diğer kişi kağıttaki yazıyı okuyup o mecliste kabul ettiğini söylese veya karşılık olarak yazı ile kabul ettiğini yazsa, satış akti sahih olur.


HİTAP İLE YAZI ARASINDAKİ FARK

Dedikte ;Ol dahi ölüp ziyadesiyle mesrur olur.Ve etrafın da olan kendilere hediye gönderilmeyen
komşuları mahzün olurlar.Dahi bunun gibi rivayetler çoktur.
Ahiret de olan akrabalarını unutmayalar.Sevap göndereler. Onları mahzun etmeyeler.
(İskatı salat)Malum ola ki mevtaya muteallık hukuk dörtdür.Evvela techiz ve tekfin saniyen kadayı düyun
salisen vasaya,rabian taksimul tereke beynel vereseh(Veli akrabam olan )bundan murad ancak akrabadan
pek karib olandır.Baba gibi yahud rıza muhtarem.(bir halal kesbeden kimseden üçyüz akce istikraz ede.)
Bu misaldir.Yoksa bundan noksan yahud ziyade olsa da caizdir.(Eğer yanımda yokdur.Akce bulunmaz ise
Devir ile fidye caiz olur.Ve kabülü mercüvdur.Eğer asi olur ve sair farzlarda dahi böyledir.
Eğer vasiyet çok olsa kimisi farz ve kimisi nafile olsa ve sülüs dahi cümleye vefa etmese farz olanları icra etmek lazımdır.
Ve dahi üzerinde kalmış namaz yahud zekat veya hac veya savum veyahud vaciblerden bayram namazı
ve kurban ve nüzuru maliye gibi olsada sülüs bu cümleye vefa etmese sülüs tevzi olunup devir olunur.
Dahi bir kimsenin üzerin de vacib olmasa lakin namazdan bazılarında fesad veyahud kerahet ihtimali
çün bir mikdar nesne ile devir vasiyet eylese caiz olur.Bir gün orucu içün bir sadakayı fıtır kadar
fideye vereler.Bir vakit namaz içun bir sadakayı fıtır kadar fidye vereler.Bir vakit namaz içun dahi böyledir.
Buğdaydan yarım sağ,ve arpadan ve hurmadan ve üzümden bir sağ vireler.Hepsi kadar akçe vereler.
(iki fakir salih kimsecikler böleler ki ehli tamah olmayalar.)Zinhar nisaba malik olmayalar.Zira fakir olmak
Zira fakir olmak şartdır.İkiden ziyade olsa da mani değildir.Meyyitin akrabalarından olsa da
caizdir.Fakir olduğu takdirce ..(Bu fakirden müstefid olanlardan olsalar evladır.)Hukuku üstadiyeler
riayet ettikleri içün ihtimam ve şeri şerife tatbik etmeleri zannı ğalibdir.
(Bir vakit namaz içün 520 dirhem buğday hesab edilir.)
Bu yarım sağ dır.Arpa dan ve hurma dan bir sağ hesab edilir,bin kırk dirhem eder.
(Iskatı salat deviri tamam olucak bir kaç devir fidye savum için edeler.)
Hesab edüp kaç günlük savum kaldıysa her bir günün savumu içün buğdaydan yarım sağ arpadır.
Ve hurmadan bir sağ hesab olunup devir olunan akcenin haline göre kaç günlük savum fidyesi
iskat eder ise öylece devir edeler.(Ve bir kaç devir kalmış zekat içün )hesab olunup nekadar zekat iskat eder
ise olkadar devir edeler.Ziyadece olur ise zarar vermez.
Ve bir kaç devir kalmış kurban içun ve)bir kaç devir sadakayı fıtır içün ve nezirler içün ve)bir kaç devir (hukuku ıbad içün
edeler.)kesbi fasid ve beyi batıl misilli nesneler bunda dahildir.ve bir kaç devir ma vecebe aleyhi çün
edeler.Ve dahi nekadar keffarat varise devir etmek caiz değildir.Aynını vermek vacibdir.
Mesela keffareti yemin on fakire ve keffareti savum altmış fakire 520 dirhem buğday uahud behasını
vermek gerekdir.Yahud bir fakire keffareti yemin içün on gün ve keffareti savum içün altmış gün ,beşyüz yirmi dirhem
buğday,yahud behasını vermek gerekdir.(ondan sonra akce hangi fakir de kalur ise ol lütfedip hüsnü ihtiyar ile
)ve rızasıyla (veli akrabama va vasi muhtarıma hibe ede ,eline alup kabül ettim diye..
Eğer hibe etmes ise kendinin mülküdür.zür ile iltimas (ondan sonra veli akrabamız dahi yüz akcesini
çıkara ..Ol iki fakire ellibeşer akce vere..)Bu sadakanın sevabını bu fakire mahsusen bağışlayalar.
(hafri kabirinden sonra iki kimse bulalar.Bu fakire mahsusen bağışlayalar.)Hufri kabirinden sonra iki kişi
bulalar kabir kazıcı )ola(Müslümanlar makabirinde bir salih kimsenin kabri katında)fasıklar ve zlimler
ve cahiller mezarları yanın da olmaya.Zira kişi dünya da okumuşlardan müsterih oluayip
yaramazlardan müte ellim olduğu gibi kabir de dahi böyledir.Nitekim Ebu Nuayim tahriç etti;
Ebu Hureyre r.a ;rivayetiyle rasülü kainat a.s buyurdu ki “üdüfnu mevtakum vasata gavmin salihin
feinnel meyyite yet aza bi carissü I kema yeta azal hay bi carissü i”