Ve bugüne müazzebler dahi yetim malını zülüm ile ekil edenlerin dudakları deve dudağı gibi
büyük ve sarkmış ağızları açılıp ateşleri lokma gibi ağızlarından içerü sokup boğazları karınları
ateş ile dolup ta aşağılarsa dizlerinen çıkar.Bu güne müazzeblerdir.
Ve dahi halk ğıybet edup taan edenlerin iki tarafları etlerinden koparılup ağızlarına lokma gibi idhal olunup ve onlara denur ki Bunu ekil et.Nitekim dünya da din karındaşın etini ekil eder idin.Ve dahi zekat ve sadaka vermiyenlere dediğni ve zikkum ve cehennem taşlarını ekil ettirirler.
Ve azab her taraflarını ihata eder.Dahi türlü azablar vardır ki ehli kebair ve ehli fısk ol azablar ile
muazzeb olurlar.
Hak sübhanehu teala cümlemize mağfiret edup azab dan ve hisab dan azad eyleye..amin.
Şerhu Sudur da imamı Tirmizi buyurdu ki,“Fil kabri hisabun ve fil ahireti hisabun,”yani kabri de hisab vardır.Ahiret de hisab vardır.
“femen husibe fil kabri neca”kimki kabir de hisab oluna,necat bulur.”Ve men husibe fil kıyameti uzzibe”
kimki kıyamet de hisab oluna,azab olunur.
İmamı Tirmizi buyurdu ki;
Kaçan mümin kabrin de hisab oluna yarın işi asan ola.Zira alemi Berzah da ümur görülüb cezası tertib olundukta yarın kabirden pak kalkar.Eğer işi ve cezası anda tamam olur ise eğer bir bakıye kıyamete kalur ise o dahi ehven olur.Vallahu alem bi hakikatil hali..Ve dahi
bir kimse bir ameli salih edup sevabını bir kimseye bağışlasa ona vasıl olur.Ve anı ervahı ehli imana melaike götürürler.
İmamı Taberani evsatın da tahric etti;Enes hazretlerinin rivayeti ile rasülü kainat .sa buyurdu ki;
Mamin ehli beytin yemutu minhum meyyitun,fe yetesaddakune anhu bade mevtihi illa ehdaha Cebrail a.s
ala tabakın min nurin sümme yekıfilkabri feteahele aleyhi fe yefrahu biha ve yestebşiru ve yahzenu ciranuhu ellezine la yehdi ileyhim şeyun”
Yani bir hane halkından bir mümin vefat eylese onlar sadaka ve hayır edup sevabını ona bağışlasalar
Cebrail a.s onu nurdan tabak içine koyup kabri kenarından nida edup ya sahıbel kabri il amik sana ehil ve evladın hediye gönderdi.Şunu kabül et.
Dedikte ;Ol dahi ölüp ziyadesiyle mesrur olur.Ve etrafın da olan kendilere hediye gönderilmeyen komşuları mahzün olurlar.Dahi bunun gibi rivayetler çoktur.
Ahiret de olan akrabalarını unutmayalar.Sevap göndereler. Onları mahzun etmeyeler.
(İskatı salat)Malum ola ki mevtaya muteallık hukuk dörtdür.Evvela techiz ve tekfin saniyen kadayı düyun salisen vasaya,rabian taksimul tereke beynel vereseh(Veli akrabam olan )bundan murad ancak akrabadan pek karib olandır.Baba gibi yahud rıza muhtarem.(bir halal kesbeden kimseden üçyüz akce istikraz ede.)
Bu misaldir.Yoksa bundan noksan yahud ziyade olsa da caizdir.(Eğer yanımda yokdur.Akce bulunmaz ise Devir ile fidye caiz olur.Ve kabülü mercüvdur.Eğer asi olur ve sair farzlarda dahi böyledir.
Eğer vasiyet çok olsa kimisi farz ve kimisi nafile olsa ve sülüs dahi cümleye vefa etmese farz olanları icra etmek lazımdır.
Ve dahi üzerinde kalmış namaz yahud zekat veya hac veya savum veyahud vaciblerden bayram namazı ve kurban ve nüzuru maliye gibi olsada sülüs bu cümleye vefa etmese sülüs tevzi olunup devir olunur.
Dahi bir kimsenin üzerin de vacib olmasa lakin namazdan bazılarında fesad veyahud kerahet ihtimali çün bir mikdar nesne ile devir vasiyet eylese caiz olur.Bir gün orucu içün bir sadakayı fıtır kadar fideye vereler.Bir vakit namaz içun bir sadakayı fıtır kadar fidye vereler.Bir vakit namaz içun dahi böyledir.
Buğdaydan yarım sağ,ve arpadan ve hurmadan ve üzümden bir sağ vireler.Hepsi kadar akçe vereler.(iki fakir salih kimsecikler böleler ki ehli tamah olmayalar.)Zinhar nisaba malik olmayalar.
Zira fakir olmak şartdır.İkiden ziyade olsa da mani değildir.Meyyitin akrabalarından olsa da caizdir.Fakir olduğu takdirce ..
(Bu fakirden müstefid olanlardan olsalar evladır.)Hukuku üstadiyelerriayet ettikleri içün ihtimam ve şeri şerife tatbik etmeleri zannı ğalibdir.
(Bir vakit namaz içün 520 dirhem buğday hesab edilir.)
Bu yarım sağ dır.Arpa dan ve hurma dan bir sağ hesab edilir,bin kırk dirhem eder.(Iskatı salat deviri tamam olucak bir kaç devir fidye savum için edeler.)
Hesab edüp kaç günlük savum kaldıysa her bir günün savumu içün buğdaydan yarım sağ arpadır.Ve hurmadan bir sağ hesab olunup devir olunan akcenin haline göre kaç günlük savum fidyesi iskat eder ise öylece devir edeler.(Ve bir kaç devir kalmış zekat içün )hesab olunup nekadar zekat iskat eder
ise olkadar devir edeler.Ziyadece olur ise zarar vermez.
Ve bir kaç devir kalmış kurban içun ve)bir kaç devir sadakayı fıtır içün ve nezirler içün ve)bir kaç devir (hukuku ıbad içün edeler.)kesbi fasid ve beyi batıl misilli nesneler bunda dahildir.Ve bir kaç devir ma vecebe aleyhi çün edeler.Ve dahi nekadar keffarat varise devir etmek caiz değildir.Aynını vermek vacibdir.
Mesela keffareti yemin on fakire ve keffareti savum altmış fakire 520 dirhem buğday uahud behasını vermek gerekdir.Yahud bir fakire keffareti yemin içün on gün ve keffareti savum içün altmış gün ,beşyüz yirmi dirhem buğday,yahud behasını vermek gerekdir.(ondan sonra akce hangi fakir de kalur ise ol lütfedip hüsnü ihtiyar ile
)ve rızasıyla (veli akrabama va vasi muhtarıma hibe ede ,eline alup kabül ettim diye)..
Eğer hibe etmez ise kendinin mülküdür.zür ile iltimas (ondan sonra veli akrabamız dahi yüz akcesini çıkara ..Ol iki fakire ellibeşer akce vere..)Bu sadakanın sevabını bu fakire mahsusen bağışlayalar.(hafri kabirinden sonra iki kimse bulalar.Bu fakire mahsusen bağışlayalar.)Hufri kabirinden sonra iki kişi
bulalar kabir kazıcı )ola(Müslümanlar makabirinde bir salih kimsenin kabri katında)fasıklar ve zlimler ve cahiller mezarları yanın da olmaya.Zira kişi dünya da okumuşlardan müsterih oluayip yaramazlardan müte ellim olduğu gibi kabir de dahi böyledir.Nitekim Ebu Nuayim tahriç etti;
Ebu Hureyre r.a ;rivayetiyle rasülü kainat a.s buyurdu ki “üdüfnu mevtakum vasata gavmin salihinfeinnel meyyite yet aza bi carissü I kema yeta azal hay bi carissü i”
Yani mevtanızı salihler kabirleri ortasında dfin ediniz.Zira meyyit yaramaz komşu ile mütezzi olur.Sağ kişi yaramaz kişi ile mütellim olduğu gibi..
Kabir kazmaya 25 er akce vereler.Bu akceyi asıl maldan vereler.)kabirin (derinliği bükce ola.Enliğü yarısınca ola.)Bu muhtardır.Bazı fukeha şöyle dediler ki orta boylu kimsenin göğsüne değin ola..
Bu edna mutmaz ertebe dir.ve içerisü vüsatli geniş ola.(Tamam kazıldıktan sonra kıbleden yana sen kazalar.Gövdem sığacak kadar bir leğem/sabtırma edeler.)ona lahid denir.Eğer mümkin olur ise müstehabdır.
Nitekim Hadisi şerif de :”Ellahdu lena Vaşakku li ğayrina”varid olmuştur.Yani Lahid bizim içindir.Şak bizim ğayrilerimiz içündür.İmdi toprak gevşek ve yumuşak olup lahid/sapmatutmaz ise şak edeler.Bu süret de tabut ile koymak caiz olur.Ama avretler içün Her halde tabut müstehabdır.,dediler.(Tekfin ettikten sonra kefene mübaşeret edeler.Orta bezlerden edeler.İsraf etmeyeler.
Beyan penmbe den edeler.Zira bu ahsendir,demişler. Bazı fukeha bayram da giydiği gibi ola demişler.Ve bazıları ekser zaman da giydiği gibi ola,demişler.Vel hasıl meyyit güzel kefen ile mesrur olur.(Kefen asıl mal dan edeler.)Erlere sünnet budur ki Üç kıta ola.Birisi İzar,Ve birisi Lifafe,ve birisi Kamis.
Yani gömlek boynundan ayağına değin örte..Ve dahi kifayet budur ki İzar ve Lifafe ola..Avretlere göre kefen beş kıta ola.İzar,kamis, ve hımar.ve hırka.Lifafe..ve kifayet üçdür.İzar lifafe hımardır.(kefen tamam dikildikten sonra etrafına buhur gezdireler.)Üçkere yahud yedi kere..(üslübü sabık üzere
ğüsülü meyit ettikten sonra yumaya mübaşeret edeler.Yuyacak tahtayı vazedeler.)Bazı fukeha kıbleye doğru uzadalar.dediler.Bazıları Yüzü kıbleye karşı ola.dediler.Ve bazı ehli ilim heman nice mümkin ise öylece edeler.
Dediler.Eğer mümkin olursa yüzümü kıbleye götürseler güzeldir.Yüzümü kıbleye götürseler iyi olur.etrafıma buhur gezdireler.Bu üslübü sabık üzere sonra.
Bir salih kimse yuya.birisi dahi suyu koya..ve yuyan kimse yakın hısımlardan olsa.
iyi olur.Yahud bir salih ehli takva kimse yuya,iyi olur.
(yanlarında ikisinden başka kimse olmaya.Sünet üzere olan böyledir.)Ebu hanife mezhebin de siyabından uryan etmek gerektir.
Evet evvel abdest aldıralar.Hanefi mezhebinde siyabından uryan etmek gerek.Şafi mezhebinde Siyabıyla ğasil etmek gerek.
Avret mahallini setir etmeleri gerekir.Ebu Hanife mezhebin de mazmaa istinşak yapılmaz.
Şafiye göre mazmaza ve istinşak da etmek gerekir.
Teslise riayet etmek gerek.Ğasilde üçkere etmek gerek.Sünnetdir.Suyu çok dökerek israf etmeyeler.
Saçı ve sakalı hatme otu ile kokuyalar.Ya da gınalı su ile yuyalar.Yok ise sabunlu suyu ile yuyalar.
Üzerime aher bi eyle yuyalar.
Başıma ve sakalıma hanud ve diğer azalarıma kafur Ve gül suyu koyalar..dökeler.
Eğer cesedimden bir nesne çıkar ise hemen onu Yıaya ve pak edeler. Ğüsül ve abdesti tekrar etmeyeler.
(Veli akrabamız lütüf edüp ol baki kalan akceden Beni yuyana ve su koyana )mesela(yirmi beşer akce vereler.)
Ondan sonra kefene saralar.Salati meyyit farzı kifayedir.
Buna cenaze namazı denir.Namaz kılmaya mubaşeret edeler.
Dostlara çağıralar ve haber vereler.)Cenazeye namaza hazır olana her bir adımına bir kırad sevab verilir.Ol krad Uhud dağı kadar ola.
Kabrime değin gidenlere ikişer sevab verile.Günahları mağfiret olunur.Ve dereceleri ref olunur deyu rivayetler de varid olmuştur.
(sayedeler ki namazıma yüz kişi hazır ola.)haber de geldi,Bir mümin yüz kişi dua eylese ve şefatcı olsalar cenabu hak bu duayı kabul eder.
(Cemaat hiç olmaz ise kırk dahi olmalılar.)haber de varid oldu ki şirkten pak kırk mümin kişi bir meyyit üzerine dua ve şefaat eyleseler
hak teala dualarını kabül eder.(ve dahi cenaze namazına duran cemaat üç saft dan eksik olmaya,olur ise zarar vermez deyup
)olması güzel olur.
Üç saf olur sa da iyi olur hatta yedi saf olursa daha iyi olur.(Yedi kişiyse de üç saf olalar.)msütahab budur.
Rivayetler de geldi ki Bir meyyitin üzerine üç saf namaz kılsalar.İmdi havatimi sayedeler
Cenabı hak ol meyyiti mağfiret edup cnnete koyar.Cenazemi cemaati çok camiye götüreler.
Cenazemi götürüldükte cehir ile zikir etmeyeler ve müezzin etmeyeler,Fukehayı kiram men etmişlerdir.
Kütübü muteberler de böyle geçmektedir.(kabre iletildikte ihvandan bir salih kimse kabre gire,eğer bir kimse kifayet etmezse
kifayeti kadar kimseler kabrime gireler.Eğer meyyit nisadan ise zevil erhamdan biri,eğer bulunmazsa ehli takva kimse kabre girmesi evladır.
bu fakire)iceru(indireler.Bismillah ve billah ve ala milleti rasülillahdiyeler)Bazı rivayet de ve billahi lafzı yokdur.
Yani bu şekilde kabrine konduk.
Hak tealanın avni ile ve rasülünin sünneti üzerine demektir.(yönümü kıbleye döndüreler)
kefenin üçları bağlı ise cözeler.(ve ondan sonra lahidin ağızını kerpiçle kapatmayalar.(Allahumme ya Allahecir hu mineşeytan ve min azabilkabri)
Allahım meyitin azabı kabirden ve şeytanın şerrinden koru.demektir.Rivayteler de geldi ki gaçan mevtaya süal olunur ki, Süal şudur:
Men rabbuke,denildikte belki de şeytan zühur edup rabbin benim deyup kendi nefsine işaret eylese gerektir.
Bu bir ibtilayı azimedir.Ve fitneyi kebire dir.Onun için bu duayı okumak gerektir.
Bir rivayet de "Allahumme eız hu mineşşeytanirracim demek müstahabdır.Manaları;Racim şeytanın şerrinden Allaha sığınırım demektir.
Meyyitin üzerine toprak öreterken Bismillah el mülkü lillahi,Vel kudretü lillahi,
Vel kudretu lillah vel izzetu lillah vel mağfiretu lillahverrahmetu lillah deyu ahirin de şu ayet okunur"Küllü men
aleyha fan ve yebka vechu rabbike zül celali vel ikram .Başka bir ayet de "minha halaknakumve fiha nuidukum ve minha
nuhricukum tareten uhra"başka bir ayet de "za mamellezine keferu en len yebasu gul bela ve rabbi le tubasunne sümme le tunebbeunne
bima amiltum ve zalike alellahi yesir"Eşhedu enla ilahe illallah ve eşhedu ennallah yuhyi ve yumit .Ehuzu billahi min şerri ma badel mevt
"diyeler.kerpiç bulunmaz ise kamıç ağaç ve kiremit ve hasır ve tabutdan yapmayalar.Yumuşak topraktan lahid mümkin olmazsa tabut caizdir.
(sonra karaca toprak üzewrine koyalar ve üzerine toprak koyalar.Mezarı hörgüç gibiedeler.murebbah(dört köşe ve düz etmeyeler.)
Bir karışdan yüksek etmeyeler.Baıları dört karışı caiz görmüşler.Başka mahlden toprak almayalar.(Definden fariğ olunca bir desti su üzerime dökeler.)
Bu mendubdur.bazı selef böylece vasiyet etmiştir.(başın canibinden başlayarak ayak canibine varıncaya su dökeler ve ıhvanımdan biris
kabrimin başına dura ve dua ede."Allahumme cafil arda an cenbiha ,Ey Allahım bu kabre iki tarafından vüsatli ve geniş eyle..(ve sa id ruheha
bu meyyitin ruhunu said eyle.Meyyitin ruhuna rifat ve seadet ihsan et.(ve lakkıha minke rıdvanan)ve dahi ya rabbi senden ona rıza ihsan et.
(Ve bir kişi dahi ede.İnna lillah ,tah kik bizler allah içiniz.Ve inna ileyhi raciun.bizler ona rucu ediciyiz.
Allahumme nezzil bike Allahım bu meyyitisenin emrine rucu et.
Ve ente hayrun menzelun bih,sen kendine rucu edilenin hayırlısısın.(ve sebbit indehu mentıkahu)lisanını sabit ve mantık eyle.Cevabını asan eyle.
(ve seebit indel mesaili mantıkahu)münker ve nekir ve ğayri süaline bunun ceveabını(asan) kolay eyle.
(ve dahi bir kişi diye Allahumme haza abduke)Ey Allahım bu kimse senin kulundur.(Ve ante alemu bihi minna)
Sen bunu bizden ziyade bilirsun.(vela nalemu minhu illa hayran)Biz ancak hakında hayır dileriz.Son durumunu sen bilirsin.
(ve kad eclestehu li tesele)ve sen onu mu mekanda oturdun süal etmek içün.(allahumme fe sebbithu)Ey Allahım bunu sabit kıl
(bil kavlissabiti fil achireti)ahiret de kavli sabit ve kelamı hak ile onu sabit eyle.(kema sebbettehu fil hayatiddunya)
Dünya da sabit ettiğin gibi.(Allahummerham hu ve elhıkhu binebiyyhi Muhammedin a.s )Ey Allahım Ona rahmet eyle ve
Muhammed a.s ın ümmetine ilhak eyle..(Vela tudılluna badeh)ve dahı bundan sonra bizleri dalalet de bırakma.
(Vela tuharrimna ecrehu)Ve dahi sevabından bizleri mahrum etme.(ve orada hazır olanlara diyeler ki bu karındaşınız için mağfiret dileyin)
ve allahu teala tesbit etsin.(Vela tuharrimna sevabeh)Sevabından bizleri mahrum etme.Münker ve nekirin süaline vaktiinde cevabı sahih ile intak
ve kalbine akaidi hakkaniyeyi ilham ve isbat etmeyi taleb ediniz.

İmdi bu duaları bir kimse yahud bir kaç kimse okusa bu duanın meyyite azim faydası vardır.
Hatta bazı ehli ilim şöyle buyurdu ki defni zamanın da meyyit için dua etmek ve yardım etmektir.
Zira cemaat olub üzerine namaz kılamak ona benzer ki bir cemaat sahibi kerem bir adişahın kapısına cem olmuş
bir günahkar kuluna şefaat etmek ister ve affını taleb etmeye benzer.Onun için bazı ehli ilim buyurmuşlar;
Meyyitin defninden sonra oradaki bir kısım cemaat vekıf ve temessuk eylesinler.Bu müstahabdır.
Ve yüzüne karşı dualar okusalar meyyite imdad olur.İmamı Şafi dahi böyle buyurdmuştur.

İmamı Hasen r.a buyurdu ki bir kimse makbere varsa ve dese ki (Allahumme rabbelecsadil bariye vel ızamınnahchle)
Ey Allahım ey çürümüş cesedlerin rabbisi ve ey çürümüş kemiklerin rabbisi (elleti harecte mineddünyave hiye bike mümine)
Ol cesedlerin sahibleri dünyadan çıktıkları zaman sana iman getirmişler idi.(üdchul aleyhim ruhan minke)onlara senden rahmet ve ruh idhal eyle.
ve benden onlara selamımı idhal eyle.Böyle dua eylese mevtalarına üzerine dualar etsa edenlerin defterlerine sevaplar yazılır.
(Kıratu alel kabri den sonra oarada oturalar.Fi zamanina defin edilirken kırat eilir.Dinlemeyezlerse onlar ve okuyan günahkar olur.
Bundan kati hazer gerekir.(Kuran okuyalar.Bir kimse adabıyla ,tecvidiyle ve savtı hazin ile okuya .Sairleri sükut ve sekinet ve huzurla dinleyeler.
Niyyeti halise ile S.Bakaranın evveli ve sonunu okuyalar.Abdullah bin Amır r.a s. baş ucumda Bakaranın başı ve sonunu okyalar.diye vasiyet etmişdir.
(Ve tebareke ve 7 kerre S.İhlas ve fatiha ve muavvezteyn ve 11 kere s.ihlas okuyalar.)Ebu Bekir bin Saiyd r.a buyurdularki Ziyareti kudur da 7 defa S.İhlas okumak
müstahabdır.Eğer meyit mağfür olmadıysa mağfür olur.Eğer mağfür olduysa Okuyan mağfür olur.Makber de bir kimse 11 defa S.İhlas okuyup
sevabını mevtalara bağışlasa mevtalar adedince ona ecir icra olunur.diyor.Bu şekil de rivayet de gelmiştir.

(Ayetel kürsi,S.Yasin.ve S. Bakarayı bittemam okuyalar.)Ve s. Mülkü dahi okuyalar.Ve dahi dilleriyle diyeler ki,biz bu süreleri meytaya bağışladık..diyeler.
Dünya için okuayalar ancak hasbi olarak Hak teala içün okuyalar.Bu süreleri makabir de okumak hakkın da çok asar vardır.Ehli kuburun azabı tahfif olunur.
Ve kıraat edene mevtalar adedince ecir olunur.Ve ğayriye..İmdi İmamı Ebu Hanife r.a hz makberler de kuranı kerim okumaya izin vermemiştir.
İmamı Muhammed r.a buna izin vermiştir.Müfta bih olan kavil de bu kavildir.(Keffareti savum ve yemin Kuran ve dua tamam olduktan sonra
veliyi akrabam veyahut yasiyi muhtarım hesab edip aranın bakisini bu fakirin 160 akcenin 60 ını altmış fakire vereler.Bu fakirin keffareti savmına niyet edeler.
Yüzünü dahi yüz fakire vereler.ve keffareti yemine niyet edeler.)Bunu lisan ile söylemek şaret değildir.(Lakin fi zamanina akce yokdur.kifayet etmez.
Yarım sağ Buğday kaç lira eder ise ona göre hesab edeler).Musannıfın bu kelamdan muradı temsilidir.Ğaflet olunmaya bu şekil de bu suret bir keffareti savm eder.
Ve on keffareti yemin eder.Bir kimsenin keffareti yemini on fakire verilir.Keffareti savum altmış kişiye verilir.Ve ramaznan da bir kaç keffaret vaki olsa bir keffaret
kifayet eder.Tedachul olduğu içün.Keffareti yemin de tedahul etmez.Bunu bil icma demişler.lakin
Gunye fetvasın da şöyle zikir olundu ki "el eymanu billahi iza kesuret tedachelet ve yachrucu bil kefaretil vahideh an uhdetilcemi ı gale şihabül eyimme haza gavlü Muhammed vehuvel muchtaru indi"Yani Hak sübhanehu tealaya yeminler çok oldukta tedachul eder.Cümlesinden bir keffaret ile halas olunur.Şihabul eyimme
buyurmuşki bu İmamı Muhammed gavlidir.Ve benim indimde muhtar budur.

(Kul azad etmeye kadir olanlar kul azad edeler.)Vallahu alaem (telkın bu cümledn sonra )mezarımdan (dağılalar.hemen bir alimi salih kimseye ıchvandan
mezarım yanın da kala,Yüzüm mukabelesine geçe.Ayak üzere dura.)cemi hatıre eyleye(ve diye ki ya Muhammed ben meryem )ve bu fakire )ya Ahmed bin amine(
üç defa böyle diye)İmamı Sakafi Erbaiyn kitabın da senediyle tahric etmişdir ki Saidi ezdi buyurdu ki Ebu İmame r.a ın yanına vardım.Ol ruhu teslim ederidi.
Bana dediki ya Said ben öldüğüm de Bizlere rasülü kainat s.a nice emir etti ise bana dahi öylece ediniz.buyurdu ki sizden bir kimse vefat ettikte ve defin olundukta
sizden biriniz başı ucunda dursun.Ve diyesin.Ya fulan bin fulan.Zira ümid işidir tekrar diyesun.Ya fulan bin fulan.meyit derki beni irşad eyle Hak teala sana rahmet etsün.
(ondan sonra "üzkurul ahdllezi harecte aleyhi mineddünya )zikir et şol ahdini ki dünyadan ol ahid üzerine çıktın idi.(Şehadetü en la ilahe illallah )ibadete layık ve müstehak
kimse yoktur.İla Allahu teala vardır.deyu şehadet etmeyu zikir et.(vahdehu la şerike leh)Allahu teala vahiddir.Şeriki yokdur.(ve enne Muhammedn rasülüllah)
Tahkik Muhammed a.s Allahın rasülüdür.(Ve ennel cennete hakkun )ve tahkik cennet muhakkak vardır.(Ve ennel ba'se hakkun)Ve tahkik hak sübhanehu tealanın
mevtaları dirildup cem etmesi muhakkak vardır.Ve eolsa gerekdir.(ve ennessa'ate atiyetun la raybe fiha)Tahkik kıyamet zamanı gelicidir.Şek yokdur.
(eve ennallaha yebasu men fil kuburi)ve tahkik Hak sübhanehu teala mezarlarda olan mevtaları ba's eder.BBöyle dedikte Münker ve nekir birbirlerinin
eline yapışub biz ne süal edelim şol kimseye ki onun hucceti ve cevabı ona telkın olunur.diyeler.

Rivayet olundu ki Şeybetubnu ebi şeybeh ram. şöyle buyurdu ki Validem bana vasiyet edup dediki benim oğlum gaçan ben vefat edup defin olunduğuda mezarım yanın da durup bana ya ümmu eybeh La ilahe illallah de.deyu telkın edesin.dedi.Vaktaki vefat etti.Ve defin eddin ben dahi ..
Defin olunduğum da bana Ya ümmü Şeybeh 3 ..la ilahe illallah de ..deyu telkın edesin dedi vaktaki vefat edup defin oldu.Ben dahi telkın ettim sonra.
Ol gece validemi rüyam da gördüm bana dediki ey benim oğlum..az daha azaba griftar olurdum bana telkın emeyeydin.dedi.Bu şekilde telkin vermeyi mustehab görmüşler.
(ve innek radiyte billahi rabben)Tahkik sen Razi oldun Hak tealanın rab olduğuna.(ve bil islami dinen)Ve dini islamın dinin olduğuna razi oldun.
(ve bi muhammedin a.s nebiyyen)Ve Muhammed as. nebi oduğuan razi oldun.(Ve bil kurani imamaen)Ve kuranı kerimin mukteda olduğuna razi oldun.
(bil kıbleti kabeten)ve dahi kabeyi şerifin kabe olduğuna razi oldun.(ve bil müminine ıhvanen)müminlerin din kardeşlerin olduğuna razi oldun.(Rabbiyallah )
Benim rabbim Allahdır.La ilahe illahu)İBadete layık ancak o dur.(ve huve rabbul arşil azim)O Allahu azimüşşan c.c arşı azimin sahibi dir.)
Ve ondan sonra 3 kere Ya Muhammed/Ya Ahmed de..Gul La ilahe illallah..la ilahe illallah..la ilahe ilallah..sen deki ibadetde hak teladan ğayri müstehak yokdur.
(üç kere diye)Ya MUhamed yada Ahmed.(gul rabbiyallah)dedi.Rabbin allahdır.Ve dini islam..üç defa.dinim islam de..nebiyyi Muhammed a.s de.lütüf edupbu
telkin leri yapınca (te enni ile manasınaı tefekkür ederek diye..Acele etdüp gitmeye..)Bu anları ölenin anması ve tekrar etmesine sebeb olur.(Sonra şu nu deye..(Rabbi
la tezerhu ferden)ya rabbi sen bunu yalınız bırakma.Ve nte hayrul varisin)ya rabbi sen varislerin hauyırlısısın.böylece tellkın tamam oldu.
Böylece telkin bitmiş olur.Bundan sonra Evladım ve akrabam mezr da kalsalar iyi olur.Ben onlar ile ünsiyet ederim sonra rücüu ederler.Evlerine gideler.
İmdi mevta kabre ğaribi diyar ,vatanından ve ehlindenuzak kalan.Bu durum da melül ve mahzün kalır.Bir kimse beni hayır dua ile anarmı deyu muntazır olur.
Bir kaç gün dua ile yad etmek gerekir.Ruhumu tilaveti kuran ve sadaka ile şad edeler.(üzerime Yüksek yapılar yapmayalar.Çadır kurmayalar.Ve beklemeyeler.
Ve kandil yakamayalar deyu muteber kitaplarda musarrahdır.Ve hadisi şeriflerde yasaklanmışdır.Ve kabir üzerine yağmur yağması ve ot bitmesi günahlarına keffaret olur.
Ama Tuhfetul fetava da Ekermiyeti ülemadan ve meşayihi ızama dan üzerine bina yapmak mekruh değildir demişler.Zira ziyaret edenlerin rahat etmesi için olursa .demişler.

Bu sözler cumhuru ulema ve hadisi şeriflere muhalifdir.(Başım ucunu bir büyük taş dikeler.Bu müstehabdır.))
(Rivayetler de geldi ki Osman bin mazmun ra.vefat ettikde rasülüllahh a.s mübarek eliyle bir taşı götürüp kabrin baş ucuna koyub buyyurdu ki karındaşımın kabrinde alamet olsun.Diğer aileden vefat edeni yanına defin ederiz diye buyurdu.)İmdi taşın üzerine isimini ve bazı duaları yazmakta beis yokdur.
Ve dahi kabirim yıkılacak olur ise tamir edeler.Üzerine toprak örte ve yeni kabir gibi hörgüçlü edeler.
Bir kabir kadar mürtefi edeler.bidat olan şeylerden uzak duralar.Ve benden sonra ıhvana ve evladlarıma hayırhah ve vasiyetim oldurki:
üzerimeferyad ve fiğan ile ağlamayalar.(nitekim innel mevte le yuazzebu bi bukayil hayyi.)diye burulmuştur.Bunun mazmununca azaba sebeb olur.
(ifrat ile medih etmeyeler.Seyyiatı ve ayıplarını dahi söylemeyeler.Hakkınd a hak tealaya rahmet ve mağfiret taleb edeler.)Öldüğün gün yedisin de kırkında
ve yıl dönümün de(team)pişiuru(vermeyeler.)Eğer evladı siğarı varsa.onların hakkını kullanmak israfdır.Bu vecihle caiz değildir.
Ve buna ulema razi değildir.Zira musibet ve kedr günlerin de ziyafet vermek mekruhdur.Zira bu günler tessüf ve hüzün günleridir.Bunlar cahiliyet de kalmış adetlerdir.
Ekremiyetle vasiyet malın sülüsünden ruhum üçün fukraye sadak verler..Akcaya kadir olmazlar ise neye kadir olsalar onlardan bağışlayalar.
Bu gibi hayırların meyyite faydası ola.Nice kabir ziyaret edeler şeri şerife uygun olarak.(ve dahi ebnama vasiyetimoldur ki)dünya da iyi zuum edup,medreselere danışmendlik için varmayalar.Kazayı tedris e duhul etmeyeler.Kazı asker kapısıan kaza talebi için gitmeyeler.Kütübü feteva da zikir olundu ki
R>üşvet ile kaza olsa o kadının hükmü geçerli olmaz.Ve icma ettiler ki rüşvet aldığı nesne de hükmü geçerli değildir.
Ve fasik kimsenin kazı olması caiz değildir.(ve kadı ve Bey kapısına bir ihtiyac ile varmayalar.)Rızılarını onlardan taleb etmeyeler.>Fi zamanina ekseri talibler.
Bu nasihatın hilafını irtikab etmişler.Ve niceleri mülazemetden bir şey elde edemzlerse tessüf etmişler.Niceleri tahsili ilim ettiklerine pişman oldular.
Mesmumuz olmuşdur ki eğer bötyle olacağını bileydim okumazdım.Bunlardan belli ki oonların maksadları hubbu cah imiş.
ilmi şerif ve ulemayı şerif hakkın da ayetler ve hadisi şerifler.çok fikir edeler.Tahsili ilim den murad ancak Allahu tealanın rızasıdır.
Ve darı ahiret olması gerekdir.
(Allahu teala ye tevekkul edup ilimi nafi )ol ulumu şeriyeye dir.(Tahsiline ve)talibi sadıklarına (neşrine)ve talimine (ve ameli saliha ve takvaya )ila ahiril ömür(meşğul olup
)ve halalden sevk olandan kaçmayalar.(Haramdan ihtiraz edeler.Bir kimseden mal ve mansab taleb etmeyeler.Ve men yettegıllahe )Her kimki hak tealadan itka ederse)
(yecal lehu mahrecen )Hak teala onun içun her darlıktan halaslık kılar.Ve necat verir.Dünya da ve ahiret de (Ve yerzughu min haysu la yahtesib)ve ona memul etmediği
yerden rızık verir.(Ve men yetevekkel alallahi )Her kimki hak tealanın üzerine tevekkeül eder ise..(Fehuve hasbuhu)Allahu teala ona kafidir.Hacetlerini ihsan eder.
Ğayriye muhtac etmez.(yetini daim teemmul ile okuyalar.)Rızızklarını mevlayı muteal hazretlerinden taleb edeler.Herkesin muradını veren oldur.
(summe tasnifuhu bi avnillahi teala tagriben sene 970 )Bu kitabın tasnifi tahminen dokuuz yüz yetmiş de oldu.
Cumartesi günü.Badel asri tamam oldu.
Elhamdulillah evvelen ve ahiren Vessalatu vesselamu ala rasülihi Muhammedin ve ala alihi ve ashabihi saniyen ve alel ulemayi il amiline salisen ..
Malum olsun ki bu makam da selefi salihin dn bazı rüyalar nakil olunmuştur ki ahirete gitmişleri rüyaların da görüp kitaplar da yamışlar.Şerhussudur da
zikir olundu ki Ibni ebiddünya ve ıbni Saiyd tahric ettiler.Muhammed bin Ziyad enhaniden azuf ibni haris dedi:Abdullah ibni aize ki eğer vefatından sonra
bize mulakı olup ahiret de halini bize haber verirseniz münasib olur dedi.İmdi Badel vefat rüya da görünüp dediki necat buldum.Ama bir miktar sikletden sonra
hak subhanehu teala günahları afuv eder.El eşer işler de ve gabih ameller de müşarik olanlara azab hazır dır.Dahi Yahya bin Eyyub buyurdu ki
İki kişi ahid ettiler.Hangisi evvel ahirete gider ise rüya da halini haber vere.Vakta ki biri vefat etti.Birisine rüya da göründü ol dahi süal edup Hasanı Basri ne halde dir.
dedi.Ol dahi dedi ki Cennet de bir ulu sultan olmştur..Refiki süal edup Ibni Sirin nerde dir?dedikte Ol dahi dediki istediği dereceler de zevk eder.Lakin
Hasanı Basri ile ibni Sirin arasında kati çok fark vardır dedi.Ebu Bekiril hıyat buyurdu ki >Rüyada makbereye vardım gördümki ehli kubur oturmuşlar cennet reyhanları ile ,
telezzüz ederler.Benim bir dostum varidi.adı mahfuz idi.Onda gördüm.dedimki Ya mahfuz hak teala sana nasıl lütuf etti.sen ölmedin mi?Bana dediki ;
Ehli takva içün ahiret de bir güne hayatı hakikat vardır ki ona asla zeval gelmez.Ebu Cafer dedi ki Bişri Hafi ile Marufu Kerhi yi rüya da gördümki bana doğru gelirler.
Süal edup kanden gelirsiz dedim? Dediler ki Cenneti firdevse varup onda kelimullah Musa a.s ı ziyaret edup geldik dediler.Asım Harbi ddiki Bişri Hafiyi gördüm.meredn geliyorsun dedim.O illiyyin den dedi.Ahmed bin Hanbel ne halde dir.dedim.Abdulvahhab ile huzuru maneviyede büyüp içerler.dedi.İbni Saad Salim bin Abdullah dan olduğu gibi ansar dan bir sahabiden rivayet eyledi.Ol sahabi r.a buyurdu ki Ben Hak sübhanehu ve tealaya dua ettimki Bana ömer bin Hattabı rüya da göster.On yıldan sonra gördümki alnını eliyle siler idi.
Terinden ötürü Ben dedimki Ya emirel müminin ne güne zahmetli işler işledin .buyurdu ki Şimdi hisabdan fariğ oldum.Eğer hak teala bana rahmet etmeyeydi işim tamam olurdu.İbni Asakir ihrac etti.İbni Yezid den ol dahi nakil ettiki Trablus nahiyesin de üç mezar gördümki birisin de bu beyit yazılmış idi."ve keyfeyelezzul ayş men huve sairun ila cedesin yebki işşebabu menazilehu "Ve birisin de bu beyit yazılmış "ve keyfe yelezzul ayşu men huve alimun"bi ennel ilahulhalkı la şekke sailuhu.Fe yahuzu minhu zalamehu li ibadihi bil hayrillezi huve failuhu"ve birisin de bu beyit yazılmış "ve keyfe yelezul ayşu men huve mugınun bi ennel munaya setuaciluhu ve teslübühü mlken azıman ve nahchveh,ve teskunuhul beytu ellezi huve ehluhu" Ol mahal de ulemadan birisine süal eyleyim. Bana dediki onlar üç karındaş idi. Birisi padişahı mugarrabi idi.Ve asker üzerine emir olur idi.Ve birisi Bazirgan ve mal sahibi idi. ve birisi zahid ve salih idi.Ol zahide ecel geldi.Sültan mugarrabi olana karındaşı
gelüp hatırını sordu Bir vasiyet edersmisin dedi.Ol dahi dedi ki benim malım yokdur.Borecum dahi yokdur.Lakin vasiyetim dahi oldur ki beni techiz ve tekfin ve definden sonra
mezarım taşına bu kelamı yazamaz ve üçgünden sonra kabrimi ziyarete gelesiz.Memuldur ki bir ibret ile siz onlar öylece amel edup üçüncü günü mezara ziyaretine vardılar.
Dua ve tilavetden sonra bir ulu savt işittiler.Onlara havf gelüp ondan evlerine gittiler.Ol gece rüyada gördüler.Ol kati sada dan süal ettiler.Dediki kamçı ile gelup bana
dünya da bir mazlumu gördün,niçun yardım etmedin.Deyup sonra kamçı ile vurdu.Ol savt ol idi.Sabah oldu ol dahi emvali ve etbaı terkedup zahid oldu.
Vaktaki ona dahi ölüm alametleri erişdi.Çare bulamadı Birgün bazergan olan karındaşı hatırdan sormağa geldi Vasiyyet edersmisin dedikde benim malım yokdur.
Lakin vasiyetim oldur ki beni karındaşım yanın da defin edesiz.Ve bu kelamı taşıma yazasız.Ve üçgünden sonra mezarım ziyaretine gelesiz.umarım ki bir ibret alasız.
dedi.Ol dahi böylece amel etti.Ve üçgünden sonra kabrine ziyarete gitti.Ve dua etti.Ve bir şedid sada işitti.Aklı başından gitti.Hasılı evine geldi.
Gee rüya da gördü dedi ki ahiret de halin nicedir?Cevap verup dedi ki Hayırlar buldum günahdan tevbe etmek her dürlü hayırı sahibine götürür.dedi.
borcum dahi yokdur.Her dürlü hayırı sahibine götürür.Dediki ol bir karındaşım nicedir.Ddiki imamlar ve salihler ile biledir.Dediki bizim halimiz nice olur.dediki Her kim ki
bir hayır işlese ahiret de sevabını bulur.Nimete ve seadete vasıl olur.Heman hayatını ğanimet bilup sayedegör.Pes sabah oldu ve ğafletden uyandı.Tevbe etti.Ve günahlardan el çekti.taata müdavemet etti.Ve onun bir oğlu yetişdi.Takim ona dahi ecel nişanı geldi.dünyadan ukbaya davet olundu.Oğlu dedi ki bir vasiyet edermisin?
eiki Vasiyetim oldur ki beni karındaşlarım yanına defin edesiz.Ve taşıma bu kelamı yazsız.Ve üçgünden sonra kabrimi ziyaret edesiz.

Ol dahi böyle amel etti.Ve üçüncü gün ziyaret etti.Ve bir şedid sada işitti.Ğayet havfetti.Ve evine gitti.ve babasını rüyasın da gördü.Dediki ey oğlum,kariben sen bize gelürsen ahiret ahvali zahmetlüdür.Heman ulumu nafia ve ahlakı hamideye ve amali salihaya sayedegör.Ve mevtine hazır ol.sefer edecek menzil uzakdır.
Çok tedarek gör.Sakın battallar gibi amelden kasır olma.Ahiret de hasır olma.Zira battallar ahiret de pişman olurlar.Amellerini zayi ettiklerine nadim olurlar.
Lakin faide vermezler.Ölüm vaktin da nedamet menfaat vermez.Ey benim oğulcuğum! cehd ve sayet gece gündüz ilime ve amele çalış .Daima amel et.
Ve sayi cemil et.Ve ameli salih işle dedi.Oğlu uykudan uyandı.Dedim ki benim eelim garibdir.Labüd ahirete gitmek gerektir.Çare yokdur.Ölüm ve ahirete tedarikini
gördü.Üçüncü gece ahirete rihlet eti.O üç mezar kısası tamam odu.Bir salih kişi rüya da cennete girdi.Bir yüksek yıldız gibi seray gördü.
Süal etti,dediler ki İmamı Muhammed indir.Ondan yüksek bir saray dahi gördü.Dediler ki Ebu yusufun dur .Dediki Ebu Hanifenin sarayı nerededir?
Dediler ki Ol şol kadar yüksekdir ki görünmez.kati çok muhaddisleri cennet de gördüler.Süal olundu.Dediler ki Çok salevat getirmek sebebeiyle mağfiret olunduk
Ve cennete girdik Sallallahu ala seyidina Muhammein ve ala alihi ve sahbihi ve sellim küllema zekerehuzzakirin ve ğafele an zikrihilğafiline.
(ZEYİL VASAYA)
Musannıf r.a sabık vasiyyetlere ammali feriyeylere muteallık ahkamı şeriye ilhak edup ona zeyil ve vasaya dedi.Yani sabık vasiyetlere mulhak mesaildir.
Ve bilmesi vacibdir.(istinca)Necaseti izale temeye derler.(ayak yoluna)bir yüksek yere (oturduktan sonra)tekazayı defettikten sonra (dübürünü taş ile ya tezek ile silinmek sünnetdir.Silindiği taşın tek olmak müstehabdır.)Bedenine bulaşdırmaya ihtimam eyleye.(su ile yumak edepdir.Meğer kim necaset dübürün k ıllarına çok bulaşmış ola.Öyle olsa daşla silinmek yetmez.
Su ile yumak lazım gelir.Halk yanın da keşfi avret etmeye.Eğer sayim değilse dübürünü gevşek tuta.gerekdir.
İki ya üç parmağının karını ile eyle.Kalın necaseti izale ede.Sonra su ile yıkaya.Parmaklarını mevziyi istinca dan kaldırmamak şart değildir.ve her bir kere de elini yumak şartdır.Sağ eliyle su döküp sol eliyle yıkaya.Her kere de so elini yıkamak lazımdır.İmamayn indin de evvela zekerini sonra dübürünü yumak gerekdir.
İmamı Azam kavlin de evvela dübürünü sonra zekerini yumak gerekdir.Maksud olan necasetin eserini izale dir.Ne tarik ile olur ise olsun..
(Sağ eliyle silinmek yahut yumak mekruhdur.)Eğer yok ise((sol eliyle gerektir.)Zira sünnet budur.(Kemik ile )zira cin tayfesine taamdır.
(ya davar tersiyle)zira murdarlık ziyade olur.(veya Adem ve davar yi yecek nesne ile silinmek mekruhdur.)Zira insan taamı olan nesneye ihtiram etmek
gerektir.Ve davara ğıda olan nesne lazımlıdır.Ve sair lazımlı nesneler dahi böyle dir.Ve dahi telvis eden nesneler ile ve keskin şey ile silinmek mekruhdur.
(Kıbleye karşu )tekaza ve istinca için için (oturmak ve yardan ve yermek )mekruhdur.Eğer keşfi avret olup bir hail yok ise gerek sahra da ve gerek hanesin de olsun
(Ya güne ve ya aya karşu oturmak mekruhdur)Rivayet de böyledir ki İstibra etmek demek bol münkati olmak demektir.Bevilin kesildiğine kalbi mutmain
oluncaya değin tevekkuf ede.Zekerini soğuk su ile yıkasa bevil tiz munkati olur.Ahvali nas bundan muhtelifdir.Herkes kendi halini bilur.Sol eliyle zekerini
sığaya.Takim bevilin katrasını ve yaşlığı kalmaya.Maksud olan paklıktır,ne vechile olursa olsun.
(Abdestin farzları bir kere yüzün yumak )yüz deyu kıl bittiği yerden çene altına varınca tuludur.Bir kulak yumuşağından bir kulak yumuşağına varınca arasıdır.Kulak arasıyla
sakal başı arasını yuak farzdır.(Bir kere iki kollarını yumak dirsekler ile bile )Ebu Hanife r.a Ve Ebu Yusuf r.a kollarında böyledir.(bir kere başının dört bölükte
bir bölüğüne mesih etmek)İmamı Azam mezhebi böyledir.Parmaklarının ucu mikdarı ile mesh etmek )İmamı Azam mezhebi böyledir.Parmaklarının
ucu mikdarı ile meshetmek rivayeti zayıfedir.(Bir kere ayaklarını topraklar ile yumak)İmamı Azam mezhebi böyledir ki dirsekleri ve topukları yumakda dahil olur.
(Abdestin sünnetleri evvelinde üç kere ellerini bileklerine varıncaya yuak)Uykudan kalkmış olsun.gerek olmasun.(Evvelinde "Bismillahilazım Vel hamdulillah ala dinil islam
"demek )yahud Elhamdulillahillezi ce alel mae tahuran vel islame nuran"diye.(Misvak istimal etmek)Eğer yanın da bulunmaz ise armakları ile(Ağızına üç kere
su vermek ve yüzüne üç kere su vermek) Saim değil ise ziyadece mazmaza ve istinşak edeler.(Abdesti alur iken arasını kesmeyub ulaşdırmak)
yani azaların da olan yaşlık kurumadan abdesti tamam etmek((Kulağına başdan artan su ile mesheedtmek.)Şehadet parmağını kulağının içine idhal edup
ve paş armağı ile taşrasını mesh ede.(Ve tertibce alak
)Abdst hakkın da nazil olan ayetdeki gibi tertibce olmak:
"Ya eyyuhellezine amenu iza gumtüm ilessalati feğsilu vücuhekum"ila ahiril ayeh:Ol ayeti kerime budur.
(Parmaklarını hilallamak)Haber de geldi ki parmaklarınızı hilalleyiniz narı cehennem parmaklarınızı hilallemenizden mükaddem ellerinin
ve ayaklarını hilallemek gerekdir.Bir eliyle bir elinin üstünden parmaklarının parmakları arasına idhal edup Hilalleye.Sol elinin serçe parmağı ile
sağ ayağın serçe parmağından başlaya..Ve aaltından ede.Sol ayağının serçe parmağında başlaya.Ve altından ede.Üsul ayağının serçe armağında tamam ede.
(ve her yunan yerini üç kere yumak)Musannıf bununla mesheden ihrac etti.Zira mesh bir kere olur.Ve başa kablı mesih vermek iki ellerinin üçer
parmağını başının evveline koya.
Baş parmaklarını ve şehadet parmaklarını ve uclarını kaldıra.İmdi bu minval üzere kafasına doğru çeke.Ondan sonra ayalarını indirub başının yanlarına çeke..
Başladığı yere gelince tamam ede.Haber de böyle gelmişdir.(Evvelinde abdeste)ve refi hadese emri ilahiyeye imtisal ya kameti salate(niyet etmek abdeste sağından başlamak meshe elinden başlamak ve ellerinden ve ayaklarından ymaya parmaklarından başlamak)her bir uzuvu yıkar iken mesur olan duaları okumak.İmdi bazı müstehablara
ve edepler bu mahal de sünnetden adolunmuştur.(Abdestin mekruhları sağ eliyle sümkürmek avucdan artık paksın yumak)sağ el pak ve hurmetli ve nesneler de olunmak sünnetdir.Teslisden noksan etmek sünnete muhalifdir.Ziyade etmek israfdır.(Güneşde ısınmış su ile abdest almak)mekruhdur.Lakin ateşde ısınmış olsa kerahet yokdur.
Efdal olan soğucak su ile almakdır.(suyu yüzüne berkvurmak )Abdest esnasın da mala yani söylemek ve arasını kesub ulaşdırmamak ,tertibce olmamak vesair sünnetleri
terketmek(Abdesti bozanlar )bunlardır.Önünden ve ortadan çıkan necaset ve yel)Lakin zekerden veya ferc den çıksa abdesti bozmaz.Ancak imamı Ahmed den rivayet de
bozar.Müfazat olan kadının avretin fercinden murdar kokar.Yel çıksa müstehab olan tekrar abdest almakdır.Bir kimsenin dübürü kımıldasa yel olmadığı malum olsa
abdesti bozma.ardından kurd çıksa abdesti bozar.(Gövdeden çıkan kan ve irin ve sarı su ğüsül de yuması lazım olan yerden çıkup akarsa)Abdesti gider.Eğer çıkmasa
ve akmasa abdesti bozulmaz.Mesela bevil belinden zekerinin kusbesine gelub bir kese delvinden taşre çıkmasa ve gözün için de olan çıbandan cerahet akub gözün birtarafına gitse,taşre çıkmasa abdesti bozulmaz.Bir murdar nesne ve necaset kendi yaradıldığı mahaldeyken ona necaset hükmü verilmez.Ve hadesden adolunmaz.
(Ve ağız dolusu kusmak)zabtı güç olmak ve söylemekten menetmek ağız dolusu kusmakdır.(Eğer balğam değilse )Eğerse başdan gelsun ve kerekse mide den yukarı çıksun.
Ebu Yusuf kavlinc balğam karnından gelüb ağız dolusu olur ise bozar.Ve dahi Ebu Yusuf indin de meclis muteberdir.İmamı Muhammed indin de bozulmaz.
Ama bir genirmekle bir kaç kere az az kussa mecmu ağız dolusu olsa İmamı Muhammed indin de bozar.Meclis gerek bir olsun ve gerek olmasun.
8yatub yahud bir nesneye dayanub uyumak eğer ol dayak alınsa düşe çekilse..)Zira bu halde azaları gevşeyub hades vaki olmak zannı ğalib ve sebebi kavi hasıldır.
(Deli olmak)Hades vukunu fark edemediği için tekrar aklı gelse tekrar abdest almak lazımdır.
(Uğunmak)bayılmak ve kendini ğayıb etmek,sarhoş olmak ki yürürken iki arafa da meyil ede.Bu haller de kişi hades vukunu fark edemez.
(namaz için de kati gülmek)kendisi ve yanındaki işidicikleyin güler ise abdest gider.Ama kendi işidicikleyin güler ise abdest bozulmaz.
Lakin namaz batıl olur.Ama abdest eğer güsül ile olur ise ve dahi cenaze namazın da kati güler ise veya gülen sabi ise kati gülmek bu üç suret de
abdesti bozmaz.(Cıblak avretle koşmak)zekeri fercine dokunub kalkmak önünde olsun gerekse ardından olsun zekerine ve avretine ve dübürüne
yapışmak abdesti bozmaz.Malum olaki teyemmum ahkaını bilmek cümleye lazımdır.Zira bdeste ve ve güsüle halefdir.
Suya aciz oduğu mahal de .İmdi teyemmum de niyet lazımdır.Keyfiyeti budur ki elleri ile bir kere yere darbeder.Eğer ğubar ellerine
bulaşur ise ...ve yüzüne kablu mesh eder.Sonra elleri ile bir kere dahi yere darbeder.Sol eli ile parmakları batınları ile sağ eli armakları uçlarından bede edup
ta direğine çeke..solo koluna dahi böyle ee.Dirsekleri dahi mesih etmek gerekdir.Eğer iki darb ile kabluyu yüzüne ve kollarına mesih olmaz ise bir kere dahi
darbeyleye.Asla mesihden hali kollarında ve yüzünde bir yer kalmaya.Abdestsiz olanlar.ve hayızdan ve nifasdan kesilen böylece teyemmum ederler.
Eğer sudan aciz olursa bir mil kadar uzak olmağla yahud hasta olsalar suyu istimale kudretleri olmasa yahud kati soğuk olsa ki ol soğuk kişiyi dondurur
yahud hasta eder olsa gerekse şehir için de kendisi yahud su az olup eğer abdeste yahud ğüsüle istimal eylese kendisi yahud ebesi susuz kala yahud su yanın da yırtıcı hayvan veya düşman olmağla alması muhatıralı ola.Yahud yanın da goğa olmaya.Yahud cenaze ve salatı ıyıd fevt olmak havfi olursa teyemmum caiz olur.Vaktinden evvel eer ise de caizdir.Ama vaktiye ve cuma namazları ve fevti havfi için teyemmum caiz değildir.Bir kimse uykudan uyanub kendini cenabet olmuş bulsa abdest yetecek kadar
su olsa güsül edecek kadar su olmasa teyemmum eylesun.Ona abdest abdest almak vacib değildir.İmdi toprak ve toprak cinsinden olan nesneler ile ki ateşde
kül olmaya teyemmum olunur.Abdesti bozan teyemmumu bozar ve dahi suyu istimale kadir olmak bozar.
(Ğüsülün farzları bir kere ağızına su vermek bir kere yüzüne su vermek ve bir kere cümle bedenini yumak )iğne ucu kadar yer kuru kalmayacak hatta sünnetsiz olan kimseler
zekerinin kabuğu içini yumak farzdır.Müfta bih olan kavil budur.Ve dahi göbeği ve kasıklarını ve buyığını ve kaşlarını ve cümle sakalını ve ferc haricini ve saç aralarını
ve kulak aralarını ihtimam ile yumak farzdır.(Ğüsülün sünnetleri evvelinde abdest almak )eğer durduğu yere su birikir ise ayaklarını ğüsülden sonra yuya.
Niyet etmek gövdesin de necaset var ise)bevil ve meni gibi.(Onu evvel yumak gövdesini)kabluyu(üçkere yumak ol sağ omuzuna sonra soluna dahi sonra başına vesair azasına
su dökmek)bedenini oğmak bazı kavil de vacibdir demişler.Ve kavli ahar de sünnetden adolunmuştur.(Ğüsülün müccibleri )Yani üsülü icab eden nesneler.(şehevetle meni
çıkmak uyanıkken olsun uyuriken olsun )yüksek yerden düşmek ile veyahud ağır nesne kaldırmak ile ve korumakla meni çıksa ğüsül lazım olmaz.
Şehvet ve difk olmakdığı için eğer meni belinden şehvetle ayırılsa ve zekerini aliyle tutsa meni tamam oldukdan sonra zekerinden taşra şehvetsiz çıksa İmamı EBu Hanife
ve imamı Muahamed indlerinde ğüsül vacib olur.İmamı Ebu Yusuf indin de lazım gelmez.(zekerin sünnet olduğu yer )yahud ol mikdarı yer bir(avret
in fercine )yahud bir kimsenin dübürüne (girmek inzal olmaz ise de ikisine de ğüsül lazım gelir.)Eğer ikisi de akıl baliğ ise de ama birisi baliğ değil ise ona lazım gelmez.
(Uykudan kalkdıkda döşeğin de ve donun da meni veya mezi bulmak)ihtimali ğalib ve alameti ğaviye olub ıhtimalı unutmak ve hatırına gelmemek mümkin olduğu için ve kişi ehliyle müla abe ettikde zekerinden çıan nesneye mezi derler.(zeker ücunde su bulmak eğer yattığı vakit de zekeri hareket üzere değil ise )ıhtilamı untmak ihtimali ğalibdir.
(Hayız kesilmek ,ve nifası kesilmek)cünüb veya hayiz iken müslüman olan ve ıhtimal ile ve inzal ile baliğ olana ğüsül etmek vacibdir.Cuma ve bayram güsülleri sünnetdir.
(Namazın daşrasındaki farzlar ki ona şartlar denir)kasıd ile sehiv ile terk olunsa namaz batıl olur.(Namaz kılar iken avretini örtmek ,erin avreti )yani avret yeri (göbeği altından dizi altına kadar dır.)Göbek avet değildir.Lakin diz avretden dir.(Cariyenin)gerek mükatebe ve müdebbere ve gerek ümmü veled olsun ,siyah olsun beyaz olsun dahi böyledir.Lakin artıklığı (arkası ve karını dahi avretdir.Eli yüzü ve el ayası ve ayakları değil)El arkası bir kavilde avretdir.Ve ayakları dahi bir kavilde avretdir.
(Saçı dahi avretdir.)Namaz da (örtmek gerektir.)uçlarını dahi saklayub örtmek lazımdır.Kocamış (karbıcıkda olur ise tenha da karanlu yerd )ve gece için de (kılar ise de)
saçlarını bütün örtmek gerektir.(Niyet etmek namaza şuru o gece )Dünya ameli mesela yemek yemek ve su içmek olmaya..Eğer olur ise gerü niyet etmek lazımdır.Efdal olan niyet şuru ya muttasıl olandır.Bazıları Bazıları evvelki ruku dan evvel olur ise ve bazıları rukudan kalkınca ve bazıları subhaneke okunurken niyet caizdir.,demişler.Ve bazılar badeşşuru caiz değildir.,dediler.(Şu vaktin farzına deyu )eğer ol amel (farz ise )cuma namazın da cumanın farzına deyu )şu vaktin farzına demiye ve cuma da rekatların adedini söylemek ve tayin etmek hacet değildir.(Şu vaktin sünnetine diye sünnet ise )Vitir namazın da vacib demiye hemen vitire niyet ede ,tayin etmeye.
Bayram namazları dahi böyledir.(nafile de niyet ettim namaz da demek yeter.)Teravih de ve müekked olan sünetler de niyet ettim demek yeterlidir.(İmama uyarsa )
bundan ğayrı bu niyetlere imama uyumaklık niyetini zamedub (uyudum şu imama demek lazımdır.)Efdal budur.Ve imamın tekbir akabince niyet etmektir.Eğer uyudum şu Zeyde dese görse ki İmam Amır imiş iktidasını istinaf etmek lazımdır.İmamın tekbirinden evel iktidaya niyet eylese ekser ulema caizdir,demişler.Eğer ondan evvel tekbir etmez ise(niyet kalb ile )amele(kasıd etmkedir.) Cidden(delile lazımdeğildir)lisan ile de demek bazıları müstehabdır demişler.Ve bazıları bidatdır demişler.Mhtar olan budur ki
derse dahi zarar yokdur.(niyet ile iftitah tekbirinin arasını kesmeye)Bir münasebetsiz iş karıştırmaya(kıbleye yönelmek)Kabe den ğayrı beldeler ahalisi kabeyi mükerremenin
tarafına tevecüh etmek lazımdır.aynına isabet şart değildir.Ama ehli mekke aynı beytullaha isabet etmek şartdır.Kbleye teveccühden aciz olanların kıblesi kadir oldukları
tarafdır.Kabeyi mükerreme tarafını haber verici olmayanların üzerlerine teharri etmek lazımdır.Taharri ile zanni ğalibi ne tarafa meyil eder ise ol tarafa teveccüh lazımdır.
Hta eder ise de iadesi lazım değildir.Teharrisiz şuru eder ise namazı fasiddir.İsabet ettiğni biliyor ise de ..meğer badessalah isabeti malum ola.(Vaktinde kılmak)
her bir namazın bir vakti vardır.Her bir vaktin evveli ve ahiri vardır.Ve efdal saati vardır.Hak subhanehu ve teala her vakti kullara vasi ettiki kullara güçlük olmaya .
İMdi sabah namazının evvel vakti Fecri sadık tulu udur.Ahir vakti şems tulu udur.Henüz zıya zhur ve zülmet defolduğu efdal vakitdir.Öğle namazının evvel vakti güneş zevale
vardıktadır.Ve ahir vakti feyi zevalden ma ada her şeyin gölgesi iki misli kadar ola.Ebu Hanife gavlin de ve bir misli kadar ola.İmameyn kavlin de bu dahi Ebu Hanife den rivayetdir.İkindinin evvel vakti iki kavle göre öğlenin ahir vakti çıktığı vakitdir.Ahir vakti güneş gurub edincedir.Akşamın evvel vakti güneş ğurub edincedir.Akşamın evvel vakti
güneş ğurub ettiğidir.Ahir vakti şafak ğaib olunca değindir.
Şafak Ebu Hanife indin de buyazlıktır.Krmızılıktan sonra olur.İmameyn indin de kırmızılıktır.Bu dahi Ebu Hanifeden rivayetdir.Yatsunun evvel vakti şafak ğayıb olduğudur.
Ahir vakti fecri sadık oluncaya değindir.Ve terk vakti yatsı farzından sonradır.Teravihin vakti Yatsı namazından fecri sadıka varıncayadır.Bazıları indin de yatsı farzıyla
vitir arasıdır.Ve bazıları katında bütün gecedir.(Gövdesin ve kaftanın ve sair üzerin de olan libasları ve ayakları durduğu yeri ve eli değdiği biri necasetden paketmek.)
Hasılı nama da durduğu mekan ak ola.(Abdest olmak eğer su bulamaz ise veya)hud su olsa lakin kendisi(hasta olsa)abdeste istimale kadir olmasa veya su değirmeden marazım
arta deyu korksa teyemmum eyleye)Yukarıda beyan olundu Evvelinde Allahu ekber demek imamı Aam mezhebin de şartdır.Hak subhanehu ve tealanın azemetine delalet eden elfazın birisiyle namaza şuru etmek caizdir.Meselan Allahu ecell ya azam yahud errahman u ekber yahud La ilahe illallah demek gibi İmamı Ebu Yusuf öyle buyurdu ki
tekbir getirmeye kadir olanlar içun hemen Allahu ekber ya allahu el ekber ya Allahul kebir.diye ğayri demek caiz değildir.Lakin dua manasına olan kelam ile şuru caiz değildir."Allahummeğfir li verhamni"gibi.(Namazın içinde olan farzlar ki ona rükün derler.)Bu mahal de zikir olunur.(Ayak üzre)farz namaz da (durmak kadir ise)
nafileleri ve sünnetleri özürsüz otururken kılmak caizdir.Vacib olan namaz da kıyam vacibdir.Ve dahi İmamı Azam indin de gideriken özürsüz farz oturururken klmak caizdir.İmamayen indin de bila özür caiz değildir.Malum ola ki eğer kimi kenar da vakıf olup bir üzerine mustekar olur ise içinde namaz kılmak caiz olur.Eğer mustekar olmaz ise eğer bağlı olup ondan taşra çıkmak mümkin olur ise kara da kılmak lazımdır.İçin de caiz olmaz nas bu meseleden ğafillerdir dmişler.
(Bir ayeti kuran okumak iki rekat de )İmameyn indin de üç ayet kasire dır.Yahud bir ayeti taviledir.Ve dahi nafilenin ve vitirin ve sabah namazının cemi rekatların da kıraat farzdır.demişler.
Her rekat de ve ruku eğer msalli başını eğse ondan haddi itidale vasıl olmasa eğer rukuya akreb ise ruku caiz our.Ve eğer kıyama akreb ise ruku caiz olmaz.
Zira ol kayım adolunur.Raki aadolunmaz.Bir kimse imama ruku da iken yetişse kıyamdan ruku akreb ise olduğu halde ol kişi kıyam da tekbir edup iktida etse şuru sahih olur.
Zira tekbirin şartı mahz kıyam da vaki olmakdır.Eğer acele edup rukua akreb tekbir eerse iktidası ve şuru batıl olur.(Ve her rekat de ikişer secde )
imdi secde cepheyi arza yahud arza muttasıl nesne üzerine vaz etmektir.Onun vechi kemali cephenin ve burunun ve ellerin vedizlerin ve ayakların vazolunmalarıdır.
Ve bir kimse özürsüz yalınız cephe üzerine secdeyi iktiza etse ittifakan caiz değildir.Lakin kavili ezhar da mekruhdur.Zira Rasül ü kainat s.a cephe ile ve enf ile secde ederdi.
Ve özürsüz enf üzerine iktisar İmamı Azam indin de caizdir.Ve ondan bir ritivayet de Ve imameyn indlerin de özürsüz enif üzerine iktisar caiz değildir.Ve eğer cephesin de ve enifin de özürü olsa secdeyi ima ile eder.