Selamlaşma ve Musafaha Adabı
Selam vermek ve almak, Müslümanın Müslüman üzerindeki haklarındandır.

Sevgili Peygamberimiz(s.a.v); Ümmetine “selâmı yaymayı”, “bol bol selâm vermeyi” tavsiye etmiş, “selâmın kelamdan önce geldiğini” beyan buyurmuştur.
(Tirmizî, İstizan 11)

Rabbimiz selâmla ilgili mealen şöyle buyurmaktadır: “Bir selâm ile selâmlandığınız zaman siz de ondan daha güzeli ile selâm verin yahut aynı şekilde karşılık verin. Şüphesiz Allah her şeyin hesabını arayandır.”
(Nisa, 86)

Abdullah b. Amr b. As(r.a) anlattı: Bir adam Resûlullah’a: “İslâm’ın hangi ameli daha üstündür” dedi. Resûlullah(s.a.v) da: “Yemek yedirmen, tanıdığına ve tanımadığına selâm vermendir” buyurdu.
(Tergib ve Terhib, c.5/288-1)

Ebû Hüreyre(r.a) Resûlullah’ın(s.a.v) şöyle buyurduğunu rivayet etti: “Mü’min olmadıkça sizler cennete giremezsiniz, birbirinizi sevmedikçe de mü’min olamazsınız. Birbirinizi sevdirecek şeyi size haber vereyim. Selâmı aranızda yayınız. Zira insanların en cimrisi, selâm vermekten kaçınandır.”
(Tergib ve Terhib, c.5/288-2)

Ebû Hüreyre(r.a) Resûlullah’ın(s.a.v) şöyle buyurduğunu rivayet etti: “Müslümanın Müslüman kardeşi üzerinde beş hakkı vardır. Selâmını almak, hastalandığında ziyaret etmek, cenazelerinde bulunmak, davet edince gitmek, aksırınca, Allah sana merhamet etsin, demek.”
(Tergib ve Terhib, c.5/291-10)

Selam vermek sünnet, verilen selama karşılık vermek ise farzdır.

En güzel selâm verme-alma şekli şöyledir; “Esselâmü aleyküm ve Rahmetullahi ve Berekâtühü (Size selâm, Allah’ın rahmeti ve bereketi de üzerinize olsun).” Selâmı alan da “Ve aleykümü’sselâm” veya “Ve alaykümü’s-selâmü ve rahmetu’llahi ve berekâtühu” şeklinde karşılık verir.

Ebû Hüreyre(r.a)’nin naklettiği şu hadis-i şerifte “en güzel selâm verme şekillerini” görmekteyiz: Bir adam Resûlullah’ın(s.a.v) bulunduğu bir meclisten geçerken: “Selâmun aleyküm” dedi. Resûlullah(s.a.v): “On hasene kazandı” buyurdu. Sonra başka biri geçerken: “Selâmün aleyküm ve rahmetullah” dedi. Bu defa Resûlullah(s.a.v): “Yirmi hasene kazandı” buyurdu. Daha sonra da başka bir kişi geçerken: “Selâmün aleyküm ve rahmetullahi ve berakatuhu” deyince, Resûlullah(s.a.v): “Otuz hasene kazandı” buyurdu.

Derken adamın biri Resûlullah’ın meclisinden selâm vermeden ayrılınca Resûlullah(s.a.v): “Arkadaşınız ne de çabuk unuttu” dedi ve: “Sizden biriniz bir topluluğa geldiğinde selâm versin. Oturmak isterse otursun, ayrılırken de selâm versin. Birincisi ikincisinden daha ehemmiyetli değil” buyurdu.
(Tergib ve Terhib, c.5/297-22)

Selâmı, işaretle vermek caiz olmadığı gibi, lâfzî olarak söylemek lazımdır. Arada mesafe uzak ise yahut araba ile gidiliyorsa; uzaktaki şahsa veya bir diğer arabadakilere elle işaret edilirken veya korna çalınırken, selâmdaki lafzı da söylemek lazımdır. Aradaki mesafe yakın ise Gerek selâm verirken, gerekse selâmı alırken, muhataba duyuracak bir sesle selam alıp vermek gerekir.

Muaviye b. Kure(r.a), Resûlullah’ın(s.a.v) şöyle buyurduğunu nakletmektedir: “Selam verdiğiniz zaman, selâmınızı duyurunuz. Selama karşılık verdiğiniz zaman da duyurunuz.”
(Tenbihü’l-Gafilin, c.2/816)

Câbir(r.a) Resûlullah’ın(s.a.v) şöyle buyurduğunu rivayet etmektedir: “Kişinin bir parmağı ile işaret ederek selâm vermesi, Yahudi işidir.” (Tergib ve Terhib, c.5/308-16)

Sünnet-i seniyyenin muamelatın da, selam verme ve alma konusunda öncelik veya azlık-çokluk bakımından bir sıralama söz konusudur.

Hz. Peygamberin(s.a.v) Selam vermede öncelik sırası ile ilgili hüküm ve talimatı şöyledir:“Küçükler büyüklere, binekli atlı veya arabalı olanlar yayalara, yürüyenler, oturanlara; arkadan gelenler yetişince öndekilere; iki grup karşılaştığı zaman, az olanlar çok olanlara önce selam verirler. Bir topluluk diğer bir topluluğa uğradığında, içlerinden birinin selâm vermesi kâfidir. Aynı şekilde, oturanlardan da birinin selâmı alması kâfidir.”
(Buhârî, İsti’zân 4-7; Müslim, Selâm 1)

Cabir(r.a) Resûlullah’ın(s.a.v) şöyle buyurduğunu rivayet etti: “Binekli olan yürüyene, yürüyen oturana selâm verir. Yürüyerek karşılaşan iki kişiden önce selâm verenin sevabı ve derecesi daha üstün olur.” (Tergib ve Terhib, c.5/293-14)

Bir kimse bir meclise vardığında ilk kelamı selam olmalı ve o meclisten ayrıldığında da selam vermesi gerekir. Eve girerken ve evden çıkarken de selâmı ihmal etmemeliyiz. Çocuklarımızı da buna alıştırmalıyız. Şayet evde kimse yoksa o vakit; “Esselâmü aleynâ ve âlâ İbâdillâhissâlihîn” (Bize ve Allah’ın salih kullarına selâm olsun) diye selâm vermeliyiz.

Cenâb-ı Hak mealen şöyle buyurmaktadır: “Evlerinize girdiğiniz zaman, Allah tara- fından mübarek ve pek güzel bir yaşama dileği olarak kendinize (birbirinize) selâm verin. İşte Allah, düşünüp anlayasınız diye size ayetlerini böyle açıklar.”
(Nur, 61)

Hz. Enes(r.a) şöyle rivayet etmiştir: Resûlullah(a.s.m) bana, “Evladım, evine girdiğin zaman selâm ver. Senin ve ev halkın için berekete sebep olur” buyurdu.
(Tirmizî, İsti’zan 10)

Ebû Hüreyre(r.a) Resûlullah’ın(s.a.v) şöyle buyurduğunu rivayet etti: “Sizden biriniz bir meclise vardığında selâm versin. Ayrılırken de selâm versin. İkinci selâm da birincisi kadar mühimdir.”
(Tergib ve Terhib, c.5/294-17)

Bir topluluk diğer bir topluluğa uğradığında, içlerinden birinin selâm vermesi kâfidir.

Aynı şekilde, oturanlardan da birinin selâmı alması yeterlidir.

Ali bin Ebû Talib’den(r.a) rivayet edildiğine göre Peygamberimiz(a.s.m) şöyle buyurmuştur: “Bir topluluk diğer bir topluluğa uğradığında, içlerinden birinin selâm vermesi kâfidir. Aynı şekilde, oturanlardan da birinin selâmı alması kâfidir.”
(Ebû Dâvud, Edeb 141)

Bir kimseden selam getiren birisine: “Aleyhi ve aleyke’s-selam!” şeklinde cevap verilir.

Bir mektuba yazılmış bir selâm için ise: “Ve aleyke’s-selam” denilir.

Selâm verirken veya alırken, eğilmek doğru değildir. Selâm verildiği takdirde alamayacak durumda olanlara ise, selam vermek doğru değildir.

Meselâ, namaz kılanlara, Kur’an-ı Kerim okuyanlara, hutbe dinleyenlere, ilimle meşgul olanlara, yemek yemekte, tuvalet ihtiyacını gidermekte veya banyo yapmakta olanlara selam verilmez. Dolayısıyla bu durumda iken verilen selâmı almamanın bir sorumluluğu da yoktur.

Gerek erkeklerin birbiriyle, gerekse de kadınların birbirleriyle, karşılaştıkları zaman selâmlaşmaları, hal-hatır sormaları, Musafaha yapmaları, tokalaşmaları, kucaklaşmaları, birbirlerine güleryüz göstermeleri İslâmî kardeşliğin bir icabıdır. Bu davranışların tamamı sadakadır ve ibadettir.

Musafaha(Tokalaşma); İki kişinin, karşılaşınca, birbirleriyle önce el ele tutuşmaları, yani avuçlarının içlerini birbirine yapıştırıp sonra birbirlerine sarılıp yüz-yüze bakışmaları demektir.

Peygamber Efendimiz(s.a.v) birisiyle karşılaştığı zaman, musafaha eder, o kimse elini çekmedikçe, Efendimiz de elini çekmez, o kimse, yüzünü çevirmedikçe, Peygamber efendimiz de ondan yüzünü çevirmezdi.

Hz. Enese(r.a) sordum: “Resulullah (sav)’in Ashabı arasında müsafaha var mıydı?”

Bana: “Evet!” diye cevap verdi.
(Buhari, İsti’zan 27)

Tirmizi’nin İbnu Mes’ud’dan kaydettiği bir diğer rivayette şöyle buyrulmuştur: “Müsafaha etmek üzere mü’min kardeşin elinden tutulması selamlaşma cümlesindendir.”
(Tirmizi, İsti’zan 31)

İki kişi karşılaşınca, selamlaşmanın ardından musafaha esnasında Peygamber Efendimizin(s.a.v) üzerine salavat-ı şerife getirmeleri, adat-ı hasenedir.

Muamelatta bu güzel sünnet şu şekilde husule gelir: “İki Müslüman karşılaştıkları zaman önce “Esselâmü Aleyküm” “Ve aleykümüsselam” diyerek selâmlaşırlar, musafaha yaparlar ve “Allahümme salli âlâ seyyidinâ Muhammed” diyerek Peygamberimizin üzerine salavat getirirler.”

Bir hadislerinde Efendimiz(s.a.v) şöyle buyurmuşlardır: “Birbirlerini seven iki kul karşılaştıkları zaman Resulullaha(a.s.m) salavat getirirse, ayrılmadan önce Allah’ın affına ermiş olurlar.”
(el-Ezkar Trc. s.480)

Mü’minlerin birbirleriyle karşılaştıklarında yapacakları ilk muamele, selamlaşmanın akabinde musafaha etmek olur.

Hz. Bera(r.a) naklediyor: “İki Müslüman buluştuğunda, musafaha eder, Allah’a hamd eder ve Ona istiğfar ederlerse, Allah her ikisini de mağfiret eder.”
(Ebu Davud, Edeb 153)

Hz. Ömer(r.a) naklediyor: “İki Müslüman buluşup da onlardan biri arkadaşına selâm verdiğinde, bu ikisinden Allah’a daha çok sevgili olanı, arkadaşına karşı güler yüzlülükte daha önde olanıdır. Musafaha ettiklerinde ise Allah onların üzerine yüz rahmet indirir, ilk başlayana doksan, diğerine ise on rahmet verilir.”
(Ramûz, c. 1/35-11)

Enes(r.a) Resûlullah’ın(s.a.v) şöyle buyurduğunu rivayet etti: “İki Müslüman karşılaşır, birbirlerinin ellerini tutar, musafaha yaparlarsa, Allah mutlaka dualarını kabul eder. Ellerini birbirinden ayırmadan günahlarını affeder.”
(Tergib ve Terhib, c.5/303-4)

Ata el-Horasani anlatıyor: Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm buyurdular ki: “Musafaha edin ki, kalblerdeki kin gitsin, hediyeleşin ki birbirinize sevgi doğsun ve aradaki düşmanlık bitsin.”
(Muvatta, Hüsnü’l-Hulk 16)

Âlimlerimiz, muhtelif rivayetleri nazar-ı dikkate alarak mü’minlerin karşılaşmalarda musâfahanın, uzaktan gelme durumunda da kucaklaşmanın hak ve sahih olduğunu söylemekte ittifak eder.

Hz.Enes’in(r.a) bir rivayeti şöyle: “Ashab karşılaşınca musâfaha ederler(tokalaşırlar), seferden gelince de kucaklaşırlardı.”

Dolayısıyla kucaklaşmak, uzun yoldan gelenler ve uzun zamandan beri görüşmeyenler içindir. Öpmek ise istisnaî haller ve istisnaî kişiler için mevzubahistir.

Meselâ, Peygamber Efendimiz(s.a.v) Habeşistan’dan gelen Hz. Cafer’i(r.a) kucaklamış ve öpmüştür. (İslâmi Hayat, c.3/314)

Bir erkeğin kendisine ebedi olarak nikâh düşmeyen kadınlar(Anne, kız kardeş, hala, teyze, nine, sütkardeş gibi) ve eşi dışında yabancı kadınlarla tokalaşması caiz olmadığı gibi; bir kadının da kocası, baba, kardeş ve amcaları gibi mahremleri sayılan erkeklerin dışında, diğer erkeklerle tokalaşması caiz değildir.

Efendimiz(a.s.v), kendisine bîat için gelen sahabî hanımlara şöyle buyurmuşlardır: “Ben kadınlarla tokalaşmam. Benim yüz kadına söylediğim söz bir kadına söylediğim söz gibidir.”
(Neseî, Bîy’a 18; İbni Mâce, Cihad 43)

Hz. Âişe Validemiz(r.anha) ise Resulullah’da(a.s.m) musafaha hakkında muamelatta gördüğünü şöyle nakletmektedir: “Resulullahın(a.s.m) mübarek eli hiçbir yabancı kadının eline kesinlikle değmedi.”
(Buharî, Ahkâm 49; İbni Mâce, Cihad 43)

Musafaha mes’elesinin Haram-Helal çerçevesi, muamelatta gayet açık bir şekilde Sahib-i Şeriat(s.a.v) tarafından belirlenmiştir. Bundan dolayı gerek iş hayatında, gerekse ailevî münasebetlerde ve bazı merasimlerde, erkeğin kendisine yabancı bir kadınla veya bir kadının yabancı bir erkekle tokalaşması hususunda bir ruhsat bulunmamaktadır.

Ayrıca bu bir zaruret de değildir. Yani, “Bu zaruri bir haldir” diye, insan gönül rahatlığı içinde bu yasağı işleme yolunu zorlayamaz. “Zaruret”, ancak insanın “muztar” halde kaldığı, haram olan o şeyi yapmadığı zaman canına, malına ve namusuna bir zarar gelebilecekse ve bu durum da kuvvetli bir ihtimalle tahmin ediliyorsa, ancak o zaman yapılır.

Yoksa her akla gelen sıkıntılı bir hal, her karşılaşılan âcil ve ânî bir durumda “Bu zarurettir” diyerek haram olan bir şeyi yapmak ve tatbik etmek gerekir ki, bu, suistimali netice verir. O zaman her önüne gelen kendi ölçülerine göre bir “zaruret” bahanesi ileri sürer, böylece bütün mahzurlu şeyler mübahlaşır.

Hâlbuki mesele böyle değildir. Zaruret, ancak meşru çerçeve içinde kalmanın imkânsız olduğu hallerde söz konusu olabilir. Bir Müslüman, sosyal münasebetlerine zarar vermeden meşru daire içinde kalabilir, yaşayabilir. Öyle ise, “zaruret, mecburiyet” prensibini hatıra getirerek erkeklerin nâmahrem olan kadınlarla, kadınların da yabancı erkeklerle tokalaşmasının, bugün artık zaruret gerekçesiyle tatbik edilmesinin haklı bir dayanağını bulmak, pek o kadar kolay değildir.

Çünkü böyle bir zaruret yoktur. İnsan yapmadığı zaman ne canına, ne malına, ne de namusuna bir eksiklik ve zarar gelmez. Çevrenin garip karşılayacağı ihtimalinin, kişinin yabancı kadınla tokalaşmadığı an medenî münasebetlerde bir eksiklik olacağı telâkkilerinin, dikkatleri üzerine çekerek “gerici, yobaz” olarak karşılanmanın haklı sebeplerini bulmak mümkün olmasa gerektir. (Mehmet Paksu, Aileye Özel Fetvalar)

Bediüzzaman hazretlerinin mevzu hakkındaki tesbitlerine, beşerin içtima-i hayatını istikamet üzere sabit kılan şaşmaz prensiplerine kulak verelim:

“Evet, kat’i ve zaruri bir maslahat için mesağ-ı şer’i vardır. Fakat hakikate bakılırsa, maslahat dedikleri şey batıl bir özürdür. Zira usul-i şeriatta takarrur ettiği veçhile, mazbut ve miktarı muayyen olmayan birşey, hükümlere illet ve medar olamaz; çünkü miktarı bir had altına alınmadığından suistimale uğrar. Maahaza, birşeyin zararı menfaatine galebe ederse, o şey mensuh ve gayr-ı muteber olur. Maslahat, o şeyi terk etmekte olur. Evet, âlemde görünen bu kadar inkılaplar ve karışıklıklar, zararın, özür telakki edilen maslahata galebe etmesine bir şahittir.”
(İşaret-ül İ’caz, s.93)

“Hakkın hatırını kırmayacağım, hakikati söyleyeceğim. Zira Hakkın hatırı âlidir; hiçbir hatıra feda edilmez. Kimin hatırı kırılırsa kırılsın, yalnız hak sağ olsun”
(Divan-ı Harb-i Örfi, s.43)

“Hakkı tanıyan, hakkın hatırını hiçbir hatıra feda etmez. Zira hakkın hatırı âlidir; hiçbir hatıra fedâ edilmemek gerektir.”
(Münazarat)

Bediüzzaman, hakkın hatırı söz konusu olunca, nefs-i emmareyi değil, hakkı ve hakikati baş göz üstünde kabul edeceğini ifade ederek bize ders veriyor: “Hakkın hatırını muhafaza için başka hatırlara bakılmaz”
(Barla Lâhikası, s.97)

Bediüzzaman, hakikatin hiçbir zaman değişmeyeceğini, hakikatin hak olduğunu “el- Hakku ya’lu vela yu’la aleyh” Hak daima üstündür. Hakka galip olunmaz. (Keşfü’l- Hafa, 1:127) hadisiyle ifade ediyor ve hakikat zannedilen hayalin ömrünün kısa olduğunu bildiriyor.
(Divan-ı Harb-i Örfi, s.51)

Kadın şehevânî histen kesilmiş yaşta ihtiyar olursa, onunla musafaha yapmada, elini öpmede bir mahzur yoktur. Çünkü arada hissî bir mahzur kalmamış bulunmaktadır. Ancak erkek kaç yaşında olursa olsun, isterse seksen-doksan yaşında bulunsun, haramlık devam etmektedir.

Bir âlime veya makamca büyük birisine hürmet için ayağa kalkmak, elini öpmek, gurbetten gelen birisini kucaklamak, gibi davranışlar şer’an yasak değildir.

Musafahadan ayrı olarak, hürmete lâyık ve yaşlı kimselerin eli öpülebilir. Çocuklar; anne, baba, dede, nine ve diğer büyüklerinin ellerini öpebilirler. Baba-anne kendi çocuklarını öpebilir. Bütün bunlar sevgi ve şefkat ifadeleridir. Bu gibi hallerde öpme mevzubahis olabilir. Onun ötesinde musafaha asıldır.

İslam âlimleri, bilhassa ilim, ahlak ve fazilet sâhibi kimselerle birlikte cemiyetin faydası için çalışan makam sâhibi zevata, gösteriş ve ta’zîm niyetiyle değil de hürmet ve muhabbet izhar etme düşüncesiyle ayağa kalkmanın caiz olduğunu belirtmişlerdir.
(İbn-i Hacer, Fethu’l-Bârî , XI, 49, vd)

Efendimiz, ashâbının kendisi için ayağa kalkmalarını istememiştir. Ebû Ümâme(r.a) anlatıyor: Bir gün Resûlullâh (s.a.v) elinde bir baston olduğu hâlde yanımıza geldi. Biz de onu görünce ayağa kalktık. Bunun üzerine Peygamberimiz: “Birbirlerine ta’zîmde bulunan Acemler gibi yapmayın” buyurmuştur.
(Ebû Dâvûd, Edeb 152)

Ancak Fahr-i Kâinât Efendimiz’in, Kızı Fatıma (Ebû Dâvûd, Edeb, 143) ve azadlısı Zeyd bin Hârise gibi bazı sahabîleri karşılarken ayağa kalktığı görülür.
(Tirmizî, İsti’zân, 32)

Yine Resûlullah -sallallâhu aleyhi ve sellem- bir hakemlik vazifesiyle görevlendirdiği Sa’d bin Muaz hakkında Ensâr’a hitaben; “Efendiniz (veya en hayırlınız) için ayağa kalkınız” buyurmuştur.
(Buhârî, Meğâzî, 30)

Efendimiz(s.a.v), şöyle buyurmaktadır: “Allâh Teâlâ, yaşından ötürü bir ihtiyara saygı gösteren gence, yaşlılığında hizmet edecek kimseler lütfeder.”
(Tirmizî, Birr 75)

Erzurumlu İbrahim Hakkı, Marifetname 42. Bölüm
Marifetnâme 42.Bölüm

BEŞİNCİ BÖLÜM

Beden uzuvlarındaki şekillerin hikmetini, kıyafetlerin farklılığı hasebiyle muhtelif olan canın vasıflarını, insan uzuvlarının seğirmesinin bükümlerini sekiz madde ile hakîmâne açıklar.

Birinci Madde

Baş uzuv şekillerinin hikmetini bildirir.

Ey aziz, malûm olsun ki, anatomi bilginleri demişlerdir ki: Cihanın yaratıcısı, insan bedenini kâmil bir güzellik üzere en latif cisimler ve en güzel şekiller kılmıştır. Onun uzuvlarının uygunluğu bir mertebe letafet, nezaket ve melahat olmuştur ki, onun vasıflarında nutuk ve açıklama âciz kalmıştır. Onun pâk ruhu, anlayış ve ferasetle, ilim ve hikmetle öyle dolmuştur ki, sonsuz bir deniz olmuştur. Güzel suret ve olgun siretle güzel bahçe ve fasih lehçe ile cihana benzersiz gelmiştir. Güzel yürüyüş, şirin söz, güzel eda ve latif seda ile âlemin aklını almıştır. Çekici güzellik ve tatlı can ile cihanın sevgilisi, irfan ehlinin rağbet edileni olmuştur. Onda âşıklara nice hâlet gelmiştir.

BEYT

Serv-i kadlerde olan şive-i reftarındır
Gonca-i femlerde olan lezzet-i güftarındır.

(Servi boylarda olan gidişinin şivesidir. Gonca ağızlarda olan sözlerinin lezzetidir.)

O halde imdi, nimet verici ve şekil verici Allah, insan bedeninde olan dört karışımın dumanından, şerefli başına latif saçlar ihsan edip, iki yumurta dumanından erkeklerin yüz ve göğsünde kıllar ortaya çıkarmıştır. Ta ki saç ile kadınlar süslenmiş ve sakalı erkekler belirlenmiştir. Kaşlar ile de hepsi ünvanlanmış olsun. Saçın siyah olması, dumanın çokluğundandır. Sarı olması balgamın çokluğundandır. Beyaz olması, tabiî hararetin zayıflığındandır. Hararetin zaafı, çok inzalden, çok cimadan ve şiddetli gamdandır.

Alnın nuru, gönüller sürûrudur. İki kaş, gözlere gölge olup, bir dolunay üzerinde iki hilal olmuştur. Gözlerin yeri kaşlar ve buruna arasında olduğu çarpmalardan korunmuş olmasına yarar. İki gözün önde yaratıldığı, cismin öne alacağı işlerde ona görücü olmak içindir. Göz kapakları, mekruhlara bakmaktan mâni olup, uyku hâlinde perde olmaktır. Kirpikler, ebru gibi gözü süsleyip, toplandığına gözleri toz ve dumandan korumuştur Aralarından bakan, yoluna doğru gitmiştir. göz bebeğinin siyah, gözün beyaz olduğu, süs içindir. İnsanın başının yuvarlak olduğu, çarpmalardan emniyet bulmak içindir. Ve dimağ azasına geniş mekan olmak içindir. büyüklüğü bu miktar olduğu uygun olmak içindir. İnsan yüzünün yuvarlak olduğu, güzellikle güneş ve aya benzemek içindir. Dudakların kırmızı, dişlerin beyaz inci olduğu, ziynet ve letafet içindir. Burnun iki delikli olduğu, biri teneffüs ve biri temizlik içindir. Kıkırdak olduğu, hafiflik ve çarpmalardan ihtiyat içindir. Burun kanatlarının geniş olduğu, fazla hava almak içindir. Bu yapıya bulunduğu, fazlalıkların inmesi ve nezle içindir. Dişlerin dar olanları, kesmek ve kırmak içindir. Genişleri, çiğneme ve öğütme içindir. Düzenli oldukları, konuşma anında sedanın cüzleri içindir. Dilin kemiksiz olduğu, lokmayı hareket ettirme ve harfleri eda içindir. ses, kelamı yükseltmek içindir. Dilin dişler ve dudaklarla hapis olduğu, az kelam içindir. Dilin bir, göz ve kulağın iki olduğu, çok görme ve çok dinleme içindir.

Kulakların iki tarafta oldukları, her taraftan gelen sesleri duymak içindir. Deliğinin çevresi bu yapıda olduğu, sesleri çekmekle uyanmak içindir. Kıkırdak olduğu,hafiflik, letafet ve çarpmalardan korunmak içindir. Boyun eni ve boyu bu miktar olduğu, baş ile uygunluk ve onu taşımaya metanet içindir. Tek kemik olmayıp, yedi omur olduğu, her tarafa dönme ile nezaket içindir. İnsan başının bütün azasından yüksek olduğu, şanının yüceliği ile mehabet içindir. Akıl cevherinin başında olduğu, ona tazim içindir. Bütün on hissi şerefli başında olduğu, onu şereflendirmek ve keremlendirmek içindir. Bunca aza ve kuvvetlerin birbirine topladığı, kerim Allah'ın kudretini ortaya çıkarma, hakim Allah'ın sanatını göstermek içindir.

İkinci Madde

İnsanın sair uzuvlarının şekillerinin hikmetini bildirir.

Ey aziz, malûm olsun ki, filozoflar demişlerdir ki: bu insan türünün itidal üzere dik kılındığı ve iki ayağı ile yürür bulunduğu onu tadil ve faziletlendirmek içindir. İki omuz ve iki kolun bu şekil ve yapıda kılındığı, ahbabı sineye çekip, kabul etmek içindir. Ellerin, parmakların ve tırnakların böyle oldukları, yüz binler menfaat ve sanat içindir. Baş parmağın kalın ve kısa olduğu, dört parmağa karşı geldiğinde mukavemet içindir. Tırnaklar büyük ve yumuşak oldukları, uzuvların derilerini kaşımak eşyayı toplamak ve yarmak içindir. Çarpmalardan korunmak içindir. gümüş sine levhası üzerinde gül ve nar gibi iki meme erkeklerde güzellik, kadınlarda ziynet ve çocuklara süt içindir. Süt memesinin göğüste bulunduğu, otururken çocuğu emzirilmesi kolay olmak içindir. İnsan derisinin latif ve ince olduğu, ondan terin kolaylıkla seçilip, cisim ve can rahat bulmak içindir. Deri iç organları örtmek, dıştaki uzuvları süslemek içindir. Et, eden içini korumak ve dışını güzelleştirmek içidir. Meme ve göbek menfezlerinde çevredeki havanın beden içine ulaşması ruha ferah ermek içindir. Koltuk altlarında ve kasık gibi yerlerde kıl olduğu, menfezlerinden karışık kokuyu dışarıya vermek içindir. Aksırmak genze kaçan şeyi dimağa nüfuzdan men içindir. öksürmek,balgamın soğukluğunu yürekten atmak içindir.

Gülmek, gönülde olan sevinç ve hayreti ortaya çıkarmak içindir. Ağlamak, gönülde bulunan dert ve elemi dışa vurmak içindi. Titreme, sinirlerin gevşemesindendir ki, intizam ve sağlamlık isteği içindir. Esnemek, uyku ve yemeği istemek içindir. Uyuklama, beyin damarlarının gevşemesidir ki, yemeğin buharının çıkması içindi. Uyku ise, kuvvetlerin rahatını ve gıdanın hazmını, uzuvların olgunluğunu sağlamak içindir. Omurga kemiği, tek olmayıp, omurları ile nizam bulduğu, her tarafa bükülme ve eğilme içindir. Erkeklerde, âletin dik silindir şeklinde bulunduğu, yürüme ve oturma halinde, oyluklar arasında bulunduğundan hareketi kolay olmak içindir.

Cevheri kemik olmayıp, sinirler ve damarlar olduğu, yürekten damarlarla gelen şehvet rüzgârlarıyla büyüyüp, dolmak, ta ki, rahim ağzına ulaşıp, nutfeyi ona verip, ayrıldığına yine evvelki şekline gelip, kılıfına çekilip, rahat bulmak içindir. Kavga dolu başının et bulunduğu, bızırın iç etine uygun gelip, girme temasının tamamen hissedip, tam vuslat hasıl olmak içindir. Belalı başı kertek olduğu kendisinde ve bızır içinde bulunan can damarların sürtüşmesiyle meninin inmesi lezzetli olmak içindir.

Şehvet,yemek şehveti ve inzal içindir. İnzal şehveti, çocukların meydana gelmesi içindir. Eğer celal sahibi olan yaratıcı Allah, çocukların meydana gelmesini bu lezzetler ile kayıtlı ve bağlı kılmasaydı, bu lezzetlerin sonucu evlat olmasaydı, bir kime ihtiyar ve iradesiyle bu fitne ve belalara kail ve meyilli olmazdı. Şu halde insan nesli kesilip, yer yüzünde kimse kalmazdı.

Kadınlarda, ferç iki oyluk arasında bulunduğu, cebri cimadan emniyet gelip, sabit olmak içindir. ferç rutubeti, onda âletin cevelanı kolay olmak içindir. Bızırın harareti, ona can cana katılmak içindir. Tekrar tekrar ileri geri götürme, kavuşma ve birleşme bulmak içindir. Ama bızırın uzunlamasına olduğu erkeğin emnisinin incelmesinin kolaylıkla olması içindir. Bızırın sinir ve damarları, makat hizasına gelip, ondan geri dönüp, her biri kendisine yapışma ile yine bızırın içine katlanıp, katlanma yeri hurma şeklinde akıp, zekere uygun olduğu erkek aleti gibi rahim ağzına yakın gelip, nutfenin tabiatı bozulmadan onu selametle rahmine sokmak içindi. Rahim ağzının iki çeşme arasıda bulunduğu ondan doğan mütevazi olmak içindir. Erkeklerde yumurtaların dışarıda bulunduğu, büyük ve sert olmak içindir. Büyük oldukları, sahibi yiğit olup, cesaret bulmak içindir. Sert olmaları ,nutfe cevherine sertlik verip, kırmızı iken beyaz kılmak içindir. nitekim, meme eti ona gelen kırmızı kanı beyaz süt etmek içindir. Kadınların yumurtaları küçük ve yumuşak olduğundan, kendileri çekingen olup, nutfeleri sarı ve sıvı bulunmuştur. İki bulunmaları, mühim olan birleşme işinde ihtimam olunmak içindir. Eğer birine âfet isabete dese, biri selamet kalıp, nesli baki bulunmak içindir. Yumurta zarfının geniş bulunduğu, oyluklar arasında sıkıldığında zarfı içinde genişliğe erip, selamet bulmak içindir. Kadınlarda, tenasül uzuvlarının bızır içinde bulunduğu, tam vuslata imkan bulunmak içindir. Ama iki yumurta onlarda daha küçük ve daha yumuşak olduğu, yüz ve sineleri tüysüz, parlak, taze, temiz, güzel ve öpmeye layık olmak içindir. Derileri ince ve nazik olduğu, erkekler onlara meyil ve muhabbet kılmak içindir. Oyluklar, etli olduğu, oturma durumunda yumuşak döşek gibi makat halkasını korumak içindir. Zarta yani kavara (yellenme) geldiği midede gıdadan hasıl olup, kalbe ve karna ağırlık veren kötü rüzgâr çıkıp gitmek içindir. Oyluk adalelerinin kalın olması, ayaklara mukavemet verip, derece derece incelip, alttaki uzuvlar ve öteki uzuvları uygun kılmak içidir. Diz kapakları ve topuklar bu şekil üzere bulundukları, türlü yürüme ve oturma mümkün olmak içindir. Ayakların ön tarafa uzun olup, ayak parmakları bu yapılarında yaratıldığı dört ayaklılar gibi, ayakta durmak mümkün olup, yürüme bir karar üzere bulunmak içindir.

Açıklanan insan vücudu uzuvlarının hikmetinde mevcut olan fayda ve menfatalerin azının azıdır. Bütün cisimlerin en güzel duranı, en tamı, en önemlisi, en doğrusu, en güzeli, en sağlamı, en olgunu ve en güzeli insanın bedeninin olduğunun delili: İnsan, Rabbin binasıdır. Onu yıkan melundur,) Hadis-i Şerifi burhan ve delildir. Nitekim Hak Taâlâ Kitab,ı Kadîm'inde: "Gerçekten biz, insanları üstün kıldık, karada ve denizde taşıtlara yükledik ve onlara hoş rızık verdik. Kendilerini, yarattıklarımızdan çoğunun üzerine üstün kıldık," (17/70) buyurmuştur. O halde, bu insan türü bütün âlemin mahdum ve mükerremi, yaratıkların çoğunun en faziletlisi ve muhteremi olduğunu cümleye duyurmuştur. İnsanı en güzel şekilde yaratan Allah münezzehtir. Yaratıcıların en güzeli Allah, ne Yücedir.

NAZM

Muin etti bu mânâyı hüccet burhân
Ki zübde-i dü-cihândır hazret-i insân
Hezâr kerre sana bu sözü dedim tahkîk
Ki kendi kadrini bil ey hülasa-yi devrân
Bilinse meşreb-i irfân hayat-ı cân bulunur
Ki ayn-ı âb-ı hayât oldu meşreb-i irfân


(Muin olan Allah bu mânâyı hüccet ve burhan etti; hazreti insan iki cihanın zübdesidir. sana bin kere bu sözü dedim; ey devranın özeti,kendi kadrini bil. İrfanın meşrebi bilinse, hayat ve can bulunur. Ab-ı hayatın gözü irfan meşrebi oldu.)
Üçüncü Madde

İnsan uzuvları şekillerinin kıyafetlerine anlayış ve ferasetle bakmanın gönül ve cana ola emniyet ve selametini, lütuf ve kerametini bildirir.

Ey aziz, malûm olsun ki, filozoflar demişlerdir ki: Alemi bu kapıda yaratan ve takdir eden hakîm ve kadîr Allah'ın, kendi benzeri olan insan âlemini, en güzel şekil üzere olduğu surette tasvir edip; ruh üflemekle süslemiş ve nurlandırmıştır. Hayvan cinsinde bu insanı güzellik ile en güzel ve en mutedil kılıp, nutuk ve beyan ile en faziletli ve en mükemmel kılmıştır. Gerçi adem oğlunun hepsini ziynet ve yaratılışta bir yaratmıştır. Lakin ademoğlu fertlerini suret ve sirette birbirine muhalif ve farklı etmiştir.

Sonra lütûf ve inayetiyle hikmetinin hakikatlerini ve sanatının inceliklerini bu insan âleminde açıklayarak ortaya çıkarıp; sureti sirete,e azayı ahlâka âlamet ve nişan etmiştir. Ta ki önce insan kendi kıyafetinden kendi vasıflarını tamamıyla bilip, ihtimamıyla ahlâkını güzelleştirsin. sonra akranı ve yârânı kıyafetlerine anlayış ve ferasetle bakıp, her birinin zatında gizli olan durumlarına ve ahlâkına vâkıf ve muttali oldukta; onlara ya ahlâkınca rağbet ve muhabbetle muamele etsin veya aklınca iyi idare ile geçinip gitsin. Veya hepsinden uzlet edip, emniyet ve selamete, izzet ve rahata yetsin. Ne kimseden incinip, ne kimseyi incitsin. Gönül boşluğuyla tenha oturup, yatsın.

NAZM

Cihan bağında ey âkıl budur makbul-i ins ve cin
Ne kimse senden incinsin ne sen bir kimseden incin

Hadis-i şerifte: "Hayrı, güzel yüzlüler yanında arayın," buyurmuştur. Yani gökçek insandan güleç yüz ve şirin söz görülüp, işitildiğini; güzel huylar ve yahşi işler vücuda geldiğini herkese duyurmuştur.

BEYT

Kim ki hikmetle nâsal kıldı nazar
Her işi mukteza-ı zat sezer

(Hikmetle insanlara bakan, her işi atı gereğince sezer.) Hak Taâlâ kemal-i keremiyle: "De ki, herkes yaratılışına göre davranır," (17/84) vaat ve müjdesini işaret buyurmuştur. Şu halde herkese karşı gafur, halim, cevat, kerim, rauf ve rahim olduğunu lafzıyla duyurmuştur. Zira ki herkes kendi layığını işlediğini, herkes görmüştür.

Dördüncü Madde

Baş ve boyun uzuvlarının kıyafetini bildirir.

Ey aziz, malûm olsun ki, filozoflar demişlerdir ki:

Boyu uzun olan güzel ve sâde dil olur. Boyu kısa olanın çok hilesi vardır. Boyu orta olan, akıllı ve hoş huylu olur. Saçı sert olan akıllı ve atılgan olur. Saçı yumuşak olan, ebleh ve arsız olur. Saçı sarı olan, kibirli gazalı olur. Saçı kara olan, sabırlıdır, onu ara. Saçı kumral ise güzeldir ve sahibi bedelsizdir. Sazı az olan lütufkâr, bilgili ve nazik olur. Saçı çok olan kadın, anlayışsız olur. Başı küçük olanın aklı azdır. ona sır söyleme. Başı büyük olanın, aklı çok olur. Başının tepesi yassı ise, sahibi keder çekmez. Başının derisi parlak olan, hayır yapar, ziyan vermez. kele yaklaşma sakın, kötü huylu olur alnı dar olanın ahlakı da dar olur Alnı yumru olan,kötü ve aldatıcı olur. Alnı normal olanı, emin olarak bil. Alnı kırışıksız olan, mutlaka tembel olur. alnı uzun olan anlayışlı, az ise cömert olur. Kaş arası kırışık olan, her zaman gam yüklüdür. Kulağı uzun ve bol olan, cahil ve tembeldir. Küçük kulaklı olan uğursuz; orta olan doğrudur.

Kaş ucu ince olanın işi gücü fitnedir. Kaşının kılı çok olan, kırık ve gussalıdır. Kaşı açık olan doğrudur, çatma olan uğursuzdur. İnce kaş güzel olur; uzunu kibre delildir. Kaşı kavisli olan, her zaman dilber olur. Göz çukuru az ise, o kibre delil olmuştur. siyah gözlü olan itaatli, kızıl gözlü olan cesurdur. Gök gözlü olan zeki, ela gözlü olan edip (yazar) olur. Küçük gözlü olan, hafif; büyük gözlü olan zarif olur. Gözü yumru olan hasetçi, orta olan dost olur. Kıpık gözlü olan, yaramazdır; bakışı tembeldir.

Noktalı göz ok olur, demesi pek çok olur. Tek gözlüye yakın olma,sık bakan olmaz emin. Şaşıya bakma, çünkü sana eğri bakar. Güleç gözlü lan güzeldir, kirpiği sık olansa bedelsizdir. Büyük yüzlü olan illetlidir; küçük yüz kibre delildir. Yumru yülü olan cimridir, yassı olan güzeldir. Arık yüzlü olan borcuna sadık değildir; kalın ve etli yüzlü sevimsizdir. Uzun yüzlü olan,lafla yalan söyler. yüzü sert olanın, çoğu sözü acı olur. Yuvarlak yüzlü olan, aydan daha nurlu olsa gerektir. Çünkü böyleleri mütebessim olur ve onu gören kâm alır. Benzi kızıl olan edip (yazar), esmer olan zeki olur. Benzi sarı olan hastalıklı, siyahımsı olan tevekkeli olur. Gözleri gök ve mavi olsa, ondan ırak ol. Rengi normal olan hem ak, hem kızıl olur. Burun eğer uzun olsa, sahibinin anlayışı kıttır. Burnu kısa olan, çok korkak olur. Burun ucu top olan, neşeli olur.

Burun ucu ağza yakın olan adamdan sakın. Burun deliği bol olsa, o, kibir ve haset dolmuştur. Burun kanatları hareketli olanda kahır ve inat toplanmıştır. Burnu geniş olan, şehvet düşkünüdür. Burnu eğri olanın fikri himmettir. Küçük ağızlı olan güzel, fakat çok korkak olur. Ağzı büyük olan cesur, küçük olan kötü olur. Kadının tenasül uzvunun yapısı ağzı gibidir. Genizden gelen söz, kibirden olsa gerek. İnce sesli erkek, kadına düşkündür. Erkek seli kadınlar çoğunca yalan söyler. sözü seri olanın anlayışı yüksektir. Kaba sesli olanın himmeti vardır. Çatal sesli olan, sürekli halktan kuşkulanır. Gülmesi çok olandan haya umma. Yüz güleç, söz lezzetli olan, candır, azizdir. Yufka ve kırmızı dudaklı olan dersi iyi anlar. Kalın dudaklıların muzipliği ağırdır. İri dişli olan, çoğunca yaman işler yapar. Mutedil dişli olanın işi hoş ve doğrudur. Ağız kokusu hoş olanın, ahlakı da hoştur. İnce çeneli olanın aklı hafiftir. Enli çeneli olan, kaba olur. Çenesi normal olan, akıllı ve güzel olur. Uzun sakallı olan, hünersiz olur. Sık sakallı olan kabadır ve sohbeti uzatır. Siyah ve az sakal, zekaya delildir. Hiç kılı olmaya kösenin hilesi çok olur. Değirmi sakallının olgunluğu çoktur. Enli kafalı olan, ahmaktır. Boynu çok uzun olanın olguluğu azdır. Boynu ince olan, nâdân olur. Boynu kalın olan, gece gündüz obur olur. Boynu kısa olanın hilesi çok olur. boynu orta olanın işi hayır yapmaktır. Her yeri orta olan, şüphesiz dilber olur.

RUBAİ

Cehd eyle bir ârif-i dânâyı bul
Ya bir sanem-i latif ü ra'nâyı bul
Bu ikisinin biri nasip olmazsa
Evkatını zâyi etme tenhayı bul

(Çalış, bilgin bir ârif bul. Ya bir latif sevgili ve güzel sözlüyü bul. Bu ikisinin biri nasip olmazsa, vaktini zayi etme, tenhayı bul.)

Beşinci Madde

Kalan beden uzuvlarının kıyafetini bildirir.

Ey aziz, malûm olsun ki, filozoflar demişlerdir ki:

BEYT

Ademi öldürür o reftarı Mürde ihya eder o güftarı

(Omuzu sivri olan hırsız ve işleri yaman olur. Eğri omuzlu kişinin, işi eğri olur. Kısa omuz eblehin, düşkün omuz, efilindir. Mutedil olan omuz sahibi, rumuz anlar. Kolu eğri ve kısa olsa, o şerli olur. Bileği uzun olursa, istemeden bahşiş verir. eğer küçük olduysa el, o misilsiz ve güzeldir. Parmağı uzun olan, bilgi sahibi ve hüner ehlidir. Parmağı yumuşak olan, şüphesiz zeyrek olur. Tırnağı geniş olmasa, akşam sabah sev onu. Tırnağı yumru ve çizik olsa, o bilmez yazık. Tırnağı yassı ve düz olsa, olur eli uz. Göğsü çıkık olanın ahlakı da kötüdür. Göğsü eğer dar olsa, gece gündüz o, gam yer. Geniş olsa, onun gönlü hiç melûl olmaz. Göğüs ve omuzdaki kıl, cürete delil olmuştur. Kadının göğsü büyük olsa, şehveti çok olur. Göğsü uzun olsa onda süt az olur. Kadının göğsü küçük olsa, süt onda çok olur. Sütlü memeli ve doğurgan kadın, eşine dosttur. Orta memeli olanın memesini eşi emer. Eti yumuşak olan tende, can ve lütuf olur. Eti hoş ve latif olan,bilgili ve zarif olur. Eti pek katı olanın kabalığı katı oldu.

Arkası yassı kişinin işi, sefahat oldu. Arkası kambur adamın huyu da kötü olur. Sırtı geniş olanın,kuvveti çoktur. Eğer beli ince olursa, şekli yerince olur. Arkada kıl bittiyse, şehvete delil olmuştur. Karnı büyük olan gabidir. Karnı küçük olan çelebidir. Karnı hem büyük hem kısa olursa, kötü huylu ve zorlu olur. Kasıkta kıl bitmezse, tabiatı vahşi olur. Oyluğu enli olan, şüphesiz tembel olur. Aleti küçük olan, olgu ve bilgili oldu. Aleti uzun olan, ahmaklığına delildir. Eğer aleti büyük olsa, çok kötülük sahibidir. Husyeler küçük olsa sahibi korkak oldu. Husyeler büyük olsa, o kişi pehlivandı. Ferci eğer küçük olsa, o kadın tehlikelidir. Eğer etli büyük olsa, kadının şehveti çoktur. Oyluğu pek uzun olanın şehveti az olur.

Bir kıçı eğri olanın içi kibir ve hasettir. Dizi büyük olan, hayli yük yüklenir. Baldırı kalın olanın, lütfu olmaz. topuğu etli kadını, şiveli say. ökçesi yufka olan, şüphesiz dilber olur. Ökçesi kalın olan mert, şecaatte tek oldu. Ayağı enli kişinin, cevr ve cefadır işi. Eğer ökçe uzun olursa, sahibi çok hâyâlıdır. Parmağı uzun olan, anlayışla bilgi doludur. Adımı dar olanın cünbüşü hoştur Çünkü salınarak yürür, akıl ona hayran olur.)

(Adamı öldürür o güzel yürüyüşü, ölüyü diriltir o güzel sözleri.)

Altıncı Madde

Kadınların güzellik alâmetlerini ve güzellik çizgilerinin delillerini bildirir.

Ey aziz, malûm olsun ki, filozoflar, kadın uzuvları kıyafeti konusunda demişlerdir ki:

Kadının güzelliğine delil olarak 32 resim bil. Dört yeri siyah lazım: Saç, kaş, kirpik ve göz. Dört yeri ak ola: Renk, diş, tırnak ve göz. Dört yeri kızıl lazım: Yanak, dudak, dişeti ve dil. Dört yeri geniş gerek: Kaş, göz, göğüs ve göbek. Dört yeri dar olmalı: Burun, kulak, koltukaltı ve ferç. Dördü de büyük olmalı: Göğüs, kasık, bız' ve diz. Dördü küçük olmalı: Burun, ağız, ayak ve el. Sesi ve beli ince, şekli de nice! Eti dolgun ve tazi olmalı, kıldan da beri olmalı. Böyle kıyafetli ten olsa, güzeldir o kadın. Böyle kadın güzel olur. Ahlakı da sevimli olur.) Nitekim Hamdi-i Sirin, kadınların güzellik belirtilerini, hazreti Züleyha'nın şanında şöyle açıklamıştır:

Zamane kadınları, merhametli olmayıp, başa kakıcı oldukları için, olgunluk ve güzellik emâlik olanın bile tatlı kavuşmasından ise, güzelliğini hayal etmek bin kat daha lezzetli ve evladır.

BEYT

Tahayyül eylesem anı gönül huzuru bulur
Tezekküründe visali kadar telezzüz olur

(Onu hayale etsem, gönül huzuru bulur; onu düşünmek, kavuşmak kadar lezzetli olur.)

BEYT

Bana biganedir dilber hayali cana mahremdir
Enisim munisim yarim odur kim dilde hemdem olur.

(bana yabancı olan dilberin hayali, cana mahremdir. Enisim, munisim ve yarim sürekli gönülde olandır.)

Gerçi kadın, dilberdir ve hoş resimdir, fakat inan ki, onda akıl ve din eksiktir. Zinhar, ey akıllı kişi zinhar! Olgun isen eksikle yâr olma. Ay ve yıl eksiğin büyüsüne tutulmak hiç olgunlara layık olur mu? Bu can yakasını nefs eline verme. Şehvet ateşiyle niçin can yakasın? Nutfe, tende can bahşeden sudur iyi binici, cevelanı çabuk attır. Onu Hak yolunda topal etme. Çünkü bineksiz süluk, edemezsin. Ne zaman ki dilber hayaline can meyleder; o kanadı ile en yüksek semte gider. Canın kanatları hayal sevgisi olur. O kanat, nutfeden peyda olur. Ruhun kanatlarına cima kırar. Halk ise onu faydalanma sanır. Kadın ve erkeğin arzusu birleşmedir. Aşıklara kadından murat hayal etmedir. Kadın, suretpereste kıble olduysa; Gönül ashabının kıblesi, ihsan verici Allah'tır. Suret nakşından aynanı uyup; sineni mânâların aynası eyle. Ta için hak nurundan dopdolu ola. Ruh kutun, onun marifetinden inci dola.

Yedinci Madde

Uzuvların kıyafet tadilinin zıt delillerini ve nefslerin ihtilafıyla olan hükümlerini bildirir.

Ey aziz, malûm olsun ki, filozoflar demişlerdir ki: Uzuvların kıyafetinde anılan zıt deliller, bir şahısta toplansalar, hepsini itidal üzere mamur ve şen eyler. Mesela kösenin boyu uzun olsa,o kösedir diye ona ta'n olunmaz. Zira ki itidal bulmuştur. Eğer yüzü de nurânî olduysa, görenler artık onu nur anlar. Şu halde bir kimsede hangi tarafın delilleri çok bulunduysa, o kimse o tarafta bilinmiştir. Eğer bir kimseye Hakk'ın nuru göz olsa, onun feraseti, adı geçen delillerden müstağni bulunmuştur. Zira ki haberde, Habib- i Ekrem (S.A.V.) hazretlerinden: "Mü'minin ferasetinden sakının, çünkü o Allah'ın nuruyla bakar," naklolunmuştur. Çünkü anılan alâmetlerin hepsi, hayvanî nefsin ahlak ve vasıflarının delilleridir. şu halde eğer insanî nefs, emmâre ise,o nefs, hayvanîye esiri olduğundan, onun hükmünün içindedir ki, zulüm ve zulmetten, cehil ve bulanıklıktan vasıfları arınmış değildir. Kâh şeytan sıfatlı, kâh yırtıcı hayvan sıfatlı, kâh hayvan sıftalı bulunmuştur. Halbuki sureta insan görünmüştür. Eğer insanî nefs, levvâme ise, kâh hayvanî nefsin mağlûbu olup, kâh ona galip olduğundan; bu nefs, kâh hayvan sıfatlı, kâh insan sıfatlı bilinmiştir. Eğer insanî nefs, mülhime ise, hayvanînin üzerine galip olup; mutmainne olduysa cengi sulha ve nizayı rızaya döndürüp, şerler ona hayır olur. bu hayır ve şer onun kaydı olmayı, nefsi, mutlak ruh olur. Bütün varını terk ettiğinden, ağyarı ona yâr olur. Kendinde nişan ve alâmet kalmaz. Onun vasfı, beyana gelmez.

Gel ey Hakkı, unu halkı Bu benlikten geçip, kendini toprak eyle ve nazargâhı Hüda olan kalbini, mâsivadan pak eyle. Ondan onun kalplerin enisi olduğunu idrak eyle. Muhabetiyle âdeti yırtıp, çâk eyle Kim ki isterse üns-i dildârın Vermesin mâsivaya dildârın

(Sevgilinin ünsiyetini isteyen, sevgilisini mâsivaya vermesin.)

KITA

Zamane halkını fehm eyle olma sen mağrur
Gönülde dostu buup her nazardan ol mestur
Ne lütfu var bir alay kalbi hasta bestelerin
Koy ehl,i gaflet ve cehli sen eyle dilde huzur
Çü nâsa nâsdır âfet bu nâsı ol nâsi
Ki Rabb-i nâs ile bulsun dil üns olup huzur

(Zamane halkını anla, sen mağrur olma. Gönülde dostu bulup, he bakıştan örtünmüş ol. Kalbi hasta ve bağlı olanların ne lütfu var? Gafilleri ve cahilleri bırak, gönülde huzur eyle. Çünkü insanlara insanlardır yâfet, bu insanları unut ki, insanların Rabbi ile gönül ünsiyet bulsun.)

Sekizinci Madde

İnsan bedeninde damarlar içinde akan kanın sebebiyle deri üzerinde görünen uzuvların ihtilacını (seğirme ve titreme gibi hareketleri hükümleriyle bildirir.

Ey aziz, malûm olsun ki, filozoflar demişlerdir ki:

Başın tepesinin seğirmesi, makamdan haber verir. Başın önünün seğirmesi, devlete yeser oldu. Başın yan tarafının seğirmesi, gerek sağ ve gerek sol, hayırdır. Alın seğirmesinde; sağ iyş, sol haberdir Kaş seğirmesinde; sağ ve sol dostluktur. Kaşların ortası seğirirse; sağı zevk, solu kederdir. Dil seğirirse; sağı hüzün, solu şenliktir. Gözün dışının seğirmesinde; sağda kötüleme, solda ziynettir. göz bebeği seğirmesinde; Sağı ağrı, solu sürurdur. Göz kuyruğu seğirmesinde; sağda sevinç, solda maldır. Göz altı seğirmesinde; sağda sevinç, solda hışımdır. Yanak seğirmesinde; sağda hayır solda maldır. Burun kaşınması yoldur: Sağda kahır, solda mevkidir. Dudak üstü seğirmesinde; sağda rızık, solda şenliktir. Dudak ucu seğirmesinde; sağda zarar, solda şenliktir. Dudak altı seğirmesi; sağ ve solda yahşidi. Seğriyen çene; sağda iyş, solda güzelliktir. Kulak seğirir; sağ ve solda hoş haberdir. Boğaz da kulakla seğirirse; sağda mal, solda gamdır. Döş seğirirse; sağda hüzün, solda kederdir. Pazu ve el seğirmesi; sağda rızık, solda maldır. Dirsek seğirir; sağda ve solda hoş haberdir. Kolların seğirmesi; sağda kötüleme, solda manevî ayıptır. Bilek seğirmesi; sağda mal, olda meşakkattir. el üstü seğirmesinde; sağda hüzün solda şereftir. El seğirmesi; sağ ve sola rızık ve maldı. Başparmak seğirmesine; sağda yük, solda kâmdır. Şahadet parmağı titrerse; sağda ve solda sebeplerdir. Orta parmak; sağda hüzün, solda şenliktir. Serçe parmak seğirmesi; sağda mevki, solda gamdır. Yüzük parmağı seğirmesi; solda hayır, sağda maldır. Göğüs seğirmesi olur; ağı hüzün, solu sürurdur. Meme seğirmesi; sağda mevki, solda şenliktir. Karının tam seğirmesi; sağda birleşme, solda kâmdır. Göbek seğirmesi; sağda hüzün, solda sürurdur Bedenin bir yanının seğirmesi; sağı sevinç, solu maldı. Böğür seğirmesi, solu rızık, sağı mevkidir. oyluk seğirmesi; sağı mihr, solu oğuldur. Kasık seğirmesi; sağ cima, sol seferdir Husye seğirmesi; sağda çocuk, solda gamdır. Makat seğirmesi, solda yol, sağda maldır. Baldır seğirmesi; sağ iyş, sol seferdir. Diz seğirmesi; sağda hüzün, solda sürurdur. Diz alı seğirmesi; sağda yol, solda kaderdir. Bacak seğirmesi; sağda mal, solda mevkidir ve yolculuktur. Bacak dışı seğirmesi; sağda yol, solda erzaktır Bacak içi seğirmesi; sağda mal, solda ayrılıktır. Topuk seğirmesi; sağda kavuşma, solda seferdir. Ayak arkası seğirmesi; sağda hüzün, solda safadır. Topuk ve el seğirmesi; sağda yürüme, solda maldır. Taban seğirirse; sağda yürüme, solda şereftir. Başparmak seğirmesi; sağda mal, solda kâmdır. İkinci parmak seğirmesi; sağa ve solda hoş haberdir. Orta parmak; sağda ve solda cidaldir. Serçe parmak seğirmesi; sağda cidal, solda sürurdur. Serçe parmak yanındakinin seğirmesi; sağ ve solu rızık ve maldır. Eğer bir yerin seğirse, bak, burada hükümleri hatırla ve şüphesiz itimat et. Damar neden oynar? Hak'tır onu depreten O an işaretlerini anla ve müjdelerini bekle.

BEYT

«Her ne can kim duyar işâretten
Hürrem olsun dili beşaretten»

Anatomi ve bedenle canın özgürlüğünün faydaları ve menfaatleri; azanın kuvvetlerinin ayrıntılı olarak anlatılması uzun olup, bizim maksadımız olan Hakk'ı tanımaya bunca temsil ve teshille bu özetleme dahi yardımcı ve delil olmakla, beden durumlarının açıklanması, insanlık âleminde uzatılmadan kısa söz ile meramın elde edilmesi, izamın düzenlenmesi ve makamın tamamlanması olmuştur. Zira ki en güzel biçimde yaratılan ve iki cihanı toplamış bulunan insanın şerefi bedeninin, her bir latif uzvunda olan yaratıcı ve bâri Allah'ın ince kanatlarına hayretle bakıp, ibretle seyir ve temaşa kılınıp, düşünme ve fikretmeyle hayal olundukta; anlayış ve idrakte, akıllar âciz ve kısa kalıp, vasıf ve beyanında şaşkın bulunmuştur. insanı en güzel şekilde yaratan, benzersiz hakîm, şekil verici bâri ve yaratıcı olan Allah münezzehtir.O, ne güzel Mevla, ne güzel yardımcıdır. Yaratıcıların en güzeli olan Allah yücedir

Yürüyüş Adabı

Yüce dinimiz islam, tamamlanmış ve kıyamete kadar hükmü baki olan bir din olması hasebiyle, insanoğluna hayatın her alanında güzelce yaşama usullerini bildirmiştir. Efendimiz(s.a.v) bizzat yaşayarak, bilfiil göstererek yürüyüş adabını ümmetine ders vermiştir.
Sevgili Peygamberimiz (s.a.v), Yolda yürürken, sağa sola hiç bakmaz, önüne bakarak yürürdü. Yürüyüşü gayet vakarlı, ne yavaş, ne de pek süratli idi. Yürürken, göğsünü gere gere dimdik yürümez, hafif öne meyilli, yokuştan aşağı iner gibi bir tavırla yürürlerdi. Köle ve miskinlerle beraber yürürdü.
Cenab-ı Hak yüce kitabımız Kur’an-ı Kerimde şöyle buyurmuşlardır; “Rahman olan Allahü teâlânın salih kulları, yeryüzünde vakar ve tevazu ile yürürler.”
(Furkan, 63)

İnsan her hal ve hareketlerinde olduğu gibi yürüyüşünde de mütevazı olmalıdır. Zira Peygamberimizin (s.a.v.) Yürüyüşünden aciz ve tembel olmadığı anlaşılırdı. Aynı zamanda Yürürken, kibirli kibirli, kasıla kasıla yürümez, sağına, soluna salınarak gezmezdi.
Cenab-ı Hak, yüce kitabımız Kur’an-ı Kerimde şöyle buyurmuşlardır;
• “Yeryüzünde büyüklük taslayarak yürüme. Sen ne yeri yarabilir, ne de dağlarla boy ölçüşebilirsin.”
(İsra, 37)
• “Gururlanıp insanlardan yüzünü çevirme; yeryüzünde kasılarak yürüme. Çünkü Allah büyüklük taslayan ve övünenleri sevmez.”
(Lokman, 18)
• “Ne çok yavaş, ne de koşarak, vasat bir şekilde yürü!”
(Lokman, 19)

Yolda yürürken, büyük bir zat veya bir âlim ile beraber giden kimse, onun önünden ve solundan değil, sağından ve biraz gerisinden veya birlikte yürür.

İki cihan sevgilisi Efendimiz (s.a.v), yürürken kuvvetli adımlarla yürürdü. Ayaklarını yerden biraz kaldırıp önlerine hafif eğilerek yürürlerdi. Ayaklarını ses çıkarıp, toz kaldıracak şekilde yere sert vurmazlar; adımlarını uzun ve seri atmakla birlikte, sükûnet ve vakar üzere yürürlerdi.
Yürürken sanki meyilli ve engebeli bir yerden iniyor gibi görünürlerdi. Bir tarafa dönüp baktıklarında bütün vücutlarıyla birlikte dönerlerdi. Rastgele sağa sola bakmazlardı. Yere bakışları göğe bakışlarından daha çoktu. Çoğunlukla göz ucuyla bakarlardı. Ashabıyla birlikte yürürken onları öne geçirir, kendileri arkada yürürlerdi. Yolda karşılaştığı kimselere onlardan önce hemen selam verirdi.
Ebu Hüreyre (r.a) anlatıyor: “Peygamber efendimizden daha hızlı yürüyen kimseyi görmedim. Yürürken adeta yeryüzü ayaklarının altında dürülürdü. Bizler arkalarından giderken geri kalmamak için büyük çaba sarf ederdik.”
(Et-Tirmizi İmam Ebu İ’sa Muhammed, Şemail-i Şerife, 1. cilt, Hilal Yayınları)

Yürürken, yolda insanlara eziyet ve zarar verebilecek bir şeyi kaldırmak, Sadaka hükmünde bir sünnettir.
Peygamber efendimiz (s.a.v) şöyle buyurdular: “İnsanın her mafsalı için güneşin doğduğu her günde birer sadaka borcu vardır. İki kimse arasında doğrulukla hükmetme sadakadır, atına binmesi için bir kimseye yardım etmek yahut yükünü yüklemek sadakadır.
İyi ve hoş söz sadakadır, namaza giderken attığın her adım sadakadır. İnsana eziyet veren şeyleri yoldan kaldırmak da sadakadır.”
(Riyazüs-Salihin, Cilt 1 Çelik Yay.)

Herhangi bir iş için yola çıkan bir şahsın sağına soluna gereksiz yere bakınmasını, aynı zamanda hususi bir şekilde etraftaki hanelerin içlerini gözetlemesini, Efendimiz (s.a.v) şiddetle men etmiştir.
Zira dinimiz özel hayatın mahremiyeti hususunda önemle durmuş ve bu haram olup yasaklanmış fiili şu şekilde tanımlamıştır: “Hane halkının iznini almadan gözlerini evin içine diken kimsenin bu kötü davranışı, onların evlerini başlarına yıkan kimsenin yaptığı kötülük gibidir.”
Hz. Ebu Ümame’nin aktardığına göre Peygamberimiz (a.s.m) şöyle buyurdu: “Benim Allah’ın resulü olduğuma şehadet eden kimse; tanışıp, izin alıp selam vermeden bir ev halkının yanına (bir eve) girmesin. Dışarıdan evin içine bakan kimse oraya girmiş sayılır.”
Diğer bir rivayette şu ifadeler vardır: “Hane halkının iznini almadan gözlerini evin içine diken kimse onları yok etmiş gibidir.”
(Macmazu’-zevaid, 8/43)

Mahremiyet sınırlarının aşıldığı hali hazır İnsanların hayat-ı içtimaiyesinde, topluluk içinde yürüme, gezme ve dolaşma konusunda, Hanımların biraz daha duyarlı olması ehemmiyet arz etmekle birlikte, beşerin manevi hayatının selametini intaç eder.
Cenâb-ı Hak, Kur’ân-ı Kerim’de Hz.Peygamberin (a.s.m) hanımları nezdinde ümmetinin hanımlarına şöyle buyurur: “Evlerinizde vakar ile oturun Evvelki cahiliyet devri kadınlarının kırıla döküle, süslerini göstere göstere yürüyüşü gibi yürümeyin ”
(Ahzab, 33)

Kur’an-ı Kerim, iman edenlerin iffetli, hayâlı ve edep yerlerini koruyan insanlar olduklarını nazara vermiş; mevzunun önemine binaen kadınları ve erkekleri ayrı ayrı zikrederek bütün mü’minlere iffetli olmalarını ve iffetsizlik için bir giriş kapısı sayılan haram nazardan kaçınmalarını emir buyurmuştur.
Bir müslüman yolda gözü kapalı veya bütünüyle başı önünde yürüyecek değildir. Karşısına gelen kadın ve erkeği de görecektir; ancak gördüğü kimseye tekrar bakınca veya bakışını devam ettirince yasak sınıra adımını atmış olur.
Resûlullah (s.a.v.) Hz. Ali’ye şöyle demiştir: “Ali! Arka arkaya bakma; birinci bakış hakkındır (Mes’uliyetin yoktur), ama ikinci bakışa hakkın yoktur(Mes’ul olursun).”
(Tirmizi, K. el-Edeb, 28; Müslim, el-Edeb, 45; Ebû Dâvûd, Nikâh, 43)
Başka bir hadiste ise Efendimiz (s.a.v) şöyle buyurmuştur: “Gözler de zinâ eder; onların zinâsı bakıştır.”
(Buhârî, K. el-İstizân, 12; Müslim, K. el-Kader, 20)

Telhis 2 S.61
Konusu El Kasru:
Kasır Nedir?
Kasır lügat de sözü habsetmektir. İstilah da manevi bir yol ile bir şeyi diğer bir şeye tahsis etmektir.
Kasır dört kısımdır.
1.Kasrı Hakiki ala vechi Hakiki olur.
örnek:"ma zeydün illa katibun"eğer zeydin ancak katib sıfatıyla muttasıf olduğunu düşünürsek kasrı hakiki olur.Zira insan ancak bir yada bir kaç sıfatla muttasıf olur hepsiyle değil.Bu manada hakiki kasırdır.
2.Kasrul hakiki ala vechil iddia(ğayri hakiki)
Buna örnek çoktur."Ma fiddarı illa zeydun" gibi..Bu kısım da mubalağa da kasıd edilmiş olur.Mazkurdan başkasının sayılmadığındanburada mubalağa maksud olmuştur.
3.Kasrı izafi ala vechil hakika
4.Kasru izafi ala vecil iddia(ğayri hakiki)
Bunların her bireri de kendi içinde iki nevidir.
a.Kasrul mevsufi alessıfati:Bu ğayri hakiki bir kaasırdır.Bir başka sıfat olmadan bir sıfatın tahsisi demektir.Yada bir sıfatı diğer bir sıfatın mekanına tahsis emri olur.
b.Kasrussıfati alel mevsufi:Kasrussifatı bi emrin düne acher..ev mekaneh..bunları her ikiside iki darb dır.
1.Kasrı efrad Bunda fiilin efradında ortaklık yoktur.
2.Kasrı kalbi dir.Bunda mütekellim ve muhatab fiil de müşterektir.Muhatabın hükmüne mutekellim de kalb olmuştur,ortaktır.
3.Kasru tayin olur.Emir ve vasıflar müsavi iseler buradaki kasır kasrı tayindir.
Burada sıfatdan murad manevi sıfatdır da naat değildir.
mevsufun vasfa efradı olarak kasrın şartı vasıfların bir diğerine mütenafi olmamasıdır.Eğer mutenafi olursa bu durumda kasır,kasrı kalbi olur.Kasrı tayin de ise daha umimidir her iki halde de mevcud olur.
Meşhur Olan Kasrın Yolları dörttür.
1.Atıf:Zeydun şairun la katibun,ma zeydun katiben bel şairun..bu örnek kasrı efrad dır.Zeydun kaimun la kaidun,ma zeydun kaimen bel kaidun..buralarda kasrı kalbi dir.Sadece kasır örneği:Zeydun şairun la amrun,vema amrun şairen bel zeydun,
2.İnnema ile:İnnema zeydun katibun,innema zeydun kimun,kasır hali ise;innema kaimun zeydun..Zira innema da hem "ma" hem de" illa" manası verdır."innema harreme aleykumul meyte..gibi..ehli tefisr de boyledir.Manası:"Ma harreme aleykum illel meyteteh" dir.Bu raf okunan kırate muvafıktır.Nuhat(nahivcilere göre:"İnema"daha sonraki mezkurun isbatı,ğayrisinin nefyi içindir.
3.Takdim ile..Bu ise delaleti takdim bi mefhumil kelam olur.
4.Nefi meal istisna:Ma zeydun illa şairun,ma zeydun illa kaimun,sadece kasır ;Ma şairun illa zeydun..
Bu atıf yada innema delaleti selase bil badi..olur.
Bu üç vecihden başka innema ile infisalı sahih olduğu gibi zamirsiz (infisalı) ile de sahih olması için" innema ve "illa" manasını tezammun ederek kasır ifade eder.
Ferezdak derki;
"enezzaidul hami izzmimmari ve innema yudafiu an ahsabihim ena ev misli"
Tamimi nin "ana" deki kasrımevsuf alessıfatındaki gibi.Yada kasrussıfatı alel mevsuf daki ana gibi..
"ana kefeytu muhimmeke" gibi.
Bu yollar birvücuh muhtelif delalti vardır.
Takdimin dördüncüsü mefhumu kelam olan fahvaya delalet eder.Diğerleri ise kasırla mukayyed olduğundan
vadi ile delalet eder.
Vechi sanide asıl olan evvelki atıf tarikın da menfi ve musbet olmak üzere nassa delalet eder.Bu yerlerde nasssı terk caiz olmaz.Ancak fazla ıtnab(uzatmak)keraheti olursa caiz olur.
Mesela"Zeydun yalemunnahve vettasrife vel aruda"Yahut Zeydun yalemunnahve ve abrun ve bekrun"Bu iki yerdede kasır olsun diye "Zeydun Yalemunnahve la ğayru "ve benzeri ...
Bakiyat da yani innema nefi ve isbat manasına gelince sadece kasır olarak gelir.Zira hem istisna hemde nefi olarak gelmez.Zira menfi olmasının şartı başka bir yoldan daha önce bir menfi olmaması gerekeir.
İnnema hem nefi hem de istisna olarak ikinci bir mana ile kullanılmaz."İnnema ana tamimiyyun la Gaysiyyun"
"vehuve yetini la amrun"Bu iki örnekde de nefi ğayrı musarrahdır.Şu örnekte olduğu gibi:"imtena zeydun anil meci i la amrun"Bunlar la burada nefi sarih değildir.
Sekkakiye göre:Nefi ve la-i atıfa ve istisna ile mucamanın şartı Vasfın sadece mevsufa mahsus olan bir sıfat olmamasıdır."İnnema setecibullezine yesmeune"..
Abdulgahire göre:
Vasfa muhtass olanın "innema" ile "la" nın mucaması güzel olmaz..aynen diğer örneklerde olduğu gibi...
Bu görüş daha" ekrab",doğruya yakındır.
İkincisinde yani innema nın hem nefi hemde istisna
manasına gelmesi,muhatabın cahili ve munkiri olduğu şeylerden kullanmış olması gerekir.Üçüncü kısım bunun hılafınadır. Senin arkadaşına demiş olman gibi:uzaktan bu bir şeyhufanidir..oysa o ancak bir zeyid dir.demen gibi.musır bir halde başkası olduğunu inanıyorken..
Mutenasib bir itibar için malumu mechul menziline bazen indirilir.bu durumda ikincisi kasrı ifrad olarak kullanılır."Vema Muhammedun illa rasül"gibi..ali imran..
Rasülün inkar onların helakına değil de risalete tazime indirgendi..
Kasrı kalb olur:
"İn entum beşerun illa misluna"muhatabın risalete değil de beşer oluşuna itirazı belirtiyorlar.
onları bu sözü de:
"innahnu illa beşerun mislukum"burada beşer olduklarını demeleri risaleti inkar değil onları ikna için sizin gibi beşeriz demişler..
kardeş olduklarını bildiklerine biz sizlerin kardeşiniz,unuttunuz mu? demeleri gibi.
Yakınlık ve akrabalık ikna için kullanılımıştır.
Bazen"innema" de mechul olan bir şey malum menziline indirilir.
o şeyin izharını iddia için böyle kullanılır.Budurum da innema kasrı ifrad,kasrul mevsuf alessıfat olarak mustameldir.
"innema nahnu muslihun"bu sebepten ayetde şöyle geldi:
"ela innehum humul mufsidune"tekidli olarak gördüklerini red etmek için böyle denir.
İnnema nın meziyerti:
Takdim değil de Atıf üzerine olan innema, bir anda iki hüküm makuldur.Bir kelam da iki mutekabilin bulunması muhsinati bediadandır.
İnnema nın ehsani mevaki Tariz dir.
"İnnema yetezekkeru ulul elbab"
Buradaki Tariz kafirlerin fertı cehilde behaim gibi oluşudur.Kafirlerin nazarı behaimin nazarı gibidir.
Sonra Kasır:
Mubtede ve haber arasında olduğu gibi fiil ve fail arasında da olur.
İstisna da ise istisna edatı ile birlikte Maksuru aleyh tehir olunur.Azda olsa,bazen de halile maksuru aleyhin ve edatı istisnanın takdimi caiz olur."ma darabe illa amran
zeydun ve illa zeydun amran"tamamından önce kasrussıfat istilzamı olur.
Cemisinde kasır olmasının sebebi:
İstisna'i muferrağdaki nefi,mukaddere teveccüh eder.
Bu ise mustesna-i minhü- am dır.Sıfatı ve cins de mustena-ya münasibtir.
Eğer buradan illa ile bir şey çıkarılırsa,o zaman kasır olur.
İnnema ile kasır da maksuru aleyh tehirli olur.
"İnnema darebe zeydun amren" demen gibi.İltibas olacağından maksuru aleyhin maksur üzerine takdimi caiz olmaz.Bu iki kasır da ve la ile mucama nın mumteni oluşunda"Ğayır" kelimesi "illa"gibidir.
6.Bab(El İnşaü)
Eğer inşa taleb anın da ğayrı hasıl matlubun talebini iktiza ederse;yani inşai taleb ya hasıl yada ğayrı hasıl olur.Ğayrı hasıl olursa taleb iktiza eder.
Talebin nevileri çoktur.
Ğayri talebi olan fiiller efali medih ve mukarebe fiilleridir.Bunlar "lealle" ve fiili teaccub kelimleri dir.
Temenni Fiileri de bunlardan dır.Burada mevzu olan kelime "leyte" dir.
Burada imkanı mutemenna şartı yoktur."Leyteşşebabe ye udu yevmen"
Hel ile de temenni edilir.
"Hel li min şefi in haysu yalemu enla şefi-a"
"lev" ile de temenni edilir.
"Lev yetini fe tuhaddiseni"ey leyte zeyden yetiyeni fe in yuhadiseni demektir.Sekkaki ye göre "en yetiyeni" ye atıf edilerek raf haliyle de denir.
Ama burada Nasb haliyle gelmiştir.En ve lev nasbedenlerden olunca muzari merfu olarak gelmez.
Harfi tendim(nedamet) ve tahsis olarak "Ke enne"
Bu ise "Hella"henin e ye kalbiyle ve "ella" ile birlikte dört dür."lev ve "ella"levla levma"mea ve la"den mürekkep,"hel ve lev"den mehuz dur.
Temenni manasını tezammun etsin diye" hella ve levla" ya "la ve ma" mezid olarak gelir.Zira bunlarda temenni manası vardır.
Mazide tendim olarak"Hella ekramte zeyden"..muzari de
tahsisi olarak"hella tekumu" denir.Yada "lev ma tekulu" denir.Bazen "Lealle" ile de temenni olunur.o zaman ona leyte hükümü verilir.
"leall, ehuccu fe ezureke"mercuv olanın husulden (buudu)uzaklulığından dolayu böyle denir
Talebin nevilerinden biri de İstifham ve lafızlarıdır.
Bunlar;Hemze,hel,ma,men,eyyu,kem,keyfe,eyne,enna,meta,eyyane dir.
Hemze talebi tasdik içindir.
Örnek:"e game zeydun ve e zyedun kaimun?"gibi.
Yada tasavvuru taleb içindir.
Örnek:"e dibsun fil enai em aselun,ve e fil chabiyeti dibsuke em fizzikkı?"gibi..
Hemze tasavvuru taleb için olmasından dolayı"e zeydun kame ve amran arefte"demek kabih olmaz.
Hemze den mesul olan sonraki gelendir, fiil dir.
"e darebte zeyden?" gibi..ya da faildir.."e ente darebte zeyden?" gibi.Ya da meful olur.."e zeyden darebte?" gibi..
"Hel" yalınız tasdiki taleb etmek için dir."hel kame zeydun ve hel amrun kai dun?"gibi..
Bu sebepten yani hel yalınız tasdiki taleb için olduğundan "hel zeydun kame ev amrun?,ve hel zyden darebte?"sözün mumtenidir,söylenmez.
Zira mefulun takdimi,darebte siz,nefsi fiil ile tasdikın husulunu iktiza eder.Zira zeyden den önce mufesser kelimenin takdimi caizdir.
Sekkaki ise; bu sebepten "hel arculun arefe?"
kabihdir.Ama "hel zeydun arefe?"
kabih olmaz.Sekkanın ğayrısı her ikisinin de kabih olduğunu delillendirdiler.Zira "hel" asılında "kad "manasınadır.Aslı ehel di..istifham da çok kullanılmasından dolayı terk edildi "hel" kaldı.
Bu sebepten "kad" manasına olan "hel" in muazria tahssusu
istikbal manasınadır.Ve caizdir.Ama "Hel Tedribu zeyden ve huve echuke"denmesi sahih değildir.Oysa "E tedribu zeyden vehuve echuke?"denmesi sahihdir.
Hel tasdiki talebe mahsus olduğundan ve muyaria istikbal olmasına rağmen tahsi olduğundan zamana
dair ziyade bir ihtisas oldu.bu sebepten Hel fiil gibi izhar oldu.Yani Helde ziyade ihtisas ve fiil mana sı bulunduğundan dolayı "fe hel entum şakirune" "fehel teşkurune" yada "fe hel entum teşkurune"demekten daha delaletce kavi oldu.Sabit olanın mevkiyn de yenilenmesini ibrazı etmek bakımından fiilin husulunu kemal inayetle teminden daha kavi bir delil oldu.
"efe entum şakirune"den ise herne kadar bu cümle ismiye olarak sübüt için de olsa bile Hel hemze den fiilin talebinde daha layıkdır.
Hel ile beraber fiilini terk,hemze ile fiilini terkden daha güçlüdür.Buda kemali inayetle bir fiilin yenilenen bir husulu gerektirir.Bu sebepten "hel zeydun muntaligun"
denmesi güzel olmaz ancak,bir beliğ kişi derse müstesna...Bu hel ise cüzleri olmaması bakımından basitdir.Bu "hel" ile bir şeyin vücudunun talebi olunur.
"helil hareketu mevcüdetün?"gibi.Ve mürekkeb olur.
Bu durumda bir şeyin diğer bir şey için vücudu taleb olunur."helil hareketu da-imetun?"gibi.burada matlub olan hereketin devamlılığıdır.
Hemze ve hel in dışında kalanlar ise;Sadece talebi Tasavvur için olur.
denildiki,ma ile şerholunan isim taleb edilir."mel angaü"dersek..yada mel musemma"da mahiyetul musemma" demiş oluruz."mel hareketu derdiğimizde..
"hel" iki tarafın arasında tertibi bildirir.
"Men" ise muayyen muşahhas birinin bilinmesinde kullanılır."men fiddar?" gibi..
Sekkai ise ma,kendisyle cinsden sorulur,der."ma indeke" dersin yani,eyyu ecnasil eşyai indeke"demiş olursun.
Cevabı;Kitabun ve benzeri..dersin
Yada vasifden sorarsın...
"ma zeydun" de "el kerim" ve benzeri cevap verirsin.
men ilim sahibi olanlardan cinsinden sorarsın..
"men cebrai?"demen gibi..yani"e beşerun em melekun,em cinnuyyun?" demiş olursun.
Musannıf hazretleri Sekkakinin bu sözünde nazar vardır der.Şöyleki:
Zira bu örnek,yani"men cebrail?"akıl sahibi olan arizaytan olan kısma girer.bunun bahsi yukarda geçti..
"eyyin" ise ümumi olan yerde, müşterek iki emirden birini temyiz içindir."eyyul ferikayni hayrun makaman"
gibi.ey "e nahnu em ashabu Muhammed" demektir.
"Kem" adedden süal icindir.
"Sel beni İsraile kem ateyna min ayetin beyyinetin"gibi..
"Keyfe"hal ve keyfiyetden süal içindir.
"Eyne"mekandan süal içindir.
"Meta"zamandan süal içindir.
"Eyyane"mustakbelden süal içindir.
Denildiki;bazen de tefchim ve azaamet içindir.
"yeselu eyyane yevmulkıyamet"
"Enni"bazen" keyfe" manasına kullanılır.
"fe tu harsekum enna şi tum" bazen de "mineyne" manasına kullanılır.
"ennaleki haza" ey nin eyne"demektir.
bu kelimeler çoğukerre istibta gibi istifhamın dışında bir mana ile de kullanılır."kem da avtuke"gibi.
Bazen de Teaccub;"ma liye la eralhudhude" gibi.
Tenbih aleddalalati;"fe eyne teyhebune"gibi..
Vaid;"e lem ueddibu fulanen"gibi..
Takrir;mukarre bihi takriren gelir.
Ve inkar için kullanılır;
"E ğayrallhi tedune" gibi."Eleysallahu bi kafin abdehu"gibi..Nefünnefyi isbatun kuralınca..
muradımız odur ki;
Biri hemze takrir için derse.Dahil oldugunda nefi içindir..yoksa mutlak nefi öanasına değil.
"vehuve e leysallu bi kafin abdeh"gibi.
"E ğayrallhi tedune" gibi."Eleysallahu bi kafin abdehu"gibi..Nefünnefyi isbatun kuralınca..
muradımız odur ki;Biri hemze takrir için derse.Dahil oldugunda nefi içindir..yoksa mutlak nefi manasına değil.
"vehuve e leysalluhu bi kafin abdeh"gibi.
Başka bir sürete de fiilin inkarı içindir.
"e zeyden darente em amran"demen gibi..zeyid ve amırdan hangisini dövdüğünde tereddüd eden kişiye..
İnkar manası ise ya Tevbich için olur..
Örnek"e taa si rabbeke?" gibi..
Tevbich,yani sana yakışan demektir.
"e asayte rabbeke?"gibi.
Tevbich:Olmaamsı gerekeni söylemektir.
"e taa si rabbeke?" gibi..
Hemze tekzib (olduğunu Yalanlamak)için olur.
Örnek:"efe esfakum rabbukum bil benine" gibi.
Olmadığını yalanlamak için olur."e nulzimukumuha" gibi..
Bütün istfiham kelimeleri istibta nın dışında Tehekkum yani istihzam(hezimet) için olur."e salatuke te muruke en netruke ma yabudu abauha" yada "men haza" de olduğu gibi tahkir için.Yahut tehvil(korkutmak)için olur.
Ibni Abbasın ra Kıraati gibi:
"ve lekad necceyna beni israile minelazabil mühin"gibi..
kıraatı hafz da "men firavnu"dır.burada men istifahm içindir.Bu sebepten "innehu kan ğaliyen minel musrifine" dendi..
İstifham harfleri bazende istibaad için olur.
"enna lehumuzzikra ve kad caehumrasülün mubin sümme tevellev anhu mubinun" gibi..
İster lamlı ister lamsız olsun emir de inşanın bir kısmındandır.Lamlı emir"li yahzur zeydun"gibi..lamsız "Uhzur""ekrim amran,ve ruveyda bekran"gibi.
Lamlı emir siğası matluba samiin ilk seminde anlayıp-yönelmesini talebdir.
Emir bunu dışın da ibaha gibi manalrda da kullanılır.
"Calisil hasene ev ibne sirin" gibi..
Yahut Tehdid amaclı emir olur;"i melu ma şi-tum" gibi.
Emir siğası yada taciz için olurİ;"fe tu bi sğretin min mislihi" gibi.
Yada Teshir için olur:"Kunu gredeten haisiiyne"gibi.
Yada arada bir ihanet olduğundan emir edilir."kunu hicareten ev hadidan" gibi.
Emir atesviye ve musavat için verilir."isbiru evla tesbiruu" gibi..
Emir siğası temenna için olur."Ela eyyuheleyluttaviluela inceliy"gibi..
Yada dua için olur."Allahumme rabbiğfir li"gibi.
İltimas için olur..Rütbe olarak mğsavi olana birine "if al"demen gibi..istila amacı olmadan dersen.
Sonra Emir fevrilik gerektirir..Zira telebden zahir olanda budur.
iki emri birleştirmek ve birinin terahisini taleb etmeksizin
bir şeyin yapılmasını gerektirir."kum" demk gibi.
Sekkakinin bu sözünde nazar vardır..
Zira kalk emri ve yat emri nin diğeri olmadsan yapılması fevren gerktirir.İkinci emiri sebep göterek birinci emir yapmamazlık edemez.
NOT:Sekkakinin bu kavlinde nazar vardırki:makamın karindeden selameti anında emrin fevri oluşu musellem değildir.
Belki mefhumu emirancak istialai taleb bir fiildir.fevri ve terahiyi tekrar ademi tekrar gibileri karineye bağlıdır.
Bu emirlerde karine emirlerin akbinde diğer emrin takib etmesidi.
La ile nehi taleb de emirin nevilerindendir...
"La i cazime "denir."la tefal"gibi..istiila için olan emir gibi..
Talebin keffi,men-i yada fiilin terkini taleb gibi tehdid ve tahfif için olur."seni temsil etmeyen birine ""la tetemessel emri"demen gibi.
Bu dört kısımda (temenni,istifham,emir ve nehi)de
ceza dan sonra şartın takdiri(gizlenmesi)caizdir.
"leyte li malen unfikuhu"demen gibi."Eynet beytuke ezuruke",ey ın tuarrifeniyhi"ve ekrimni ukrimke"ey in tukrimni.."vela teştum yekun hayran leke"ey in la teştum"demektir.Şartın gizlenmesinden biri de arz halidir.Sebebi ise istifhami inkardır."ela tenzilu tusib hayran"gibi..
Bu yerlerin dışında bir karine ile başka manalrda da kullanılır."Fallahu huvel veliyyu"ey in eradu evliya e demktir.Burada karina"fa"harfidir.
Bunlardan başkaca Emir, nİda için olur.
Aslı manasının dışında bu emir siğası"iğra,teşvik için kullanılır.Sana gelen zalime"Zülüm zahir olur,Ey mazlum "demk gibi.
Yahut ihstisas için olur.Erkekler arasinda "ben böyle yaparım en racül demek gibi..
Sonra haber bazen inşa mevkinde gelir.
Ya Tefaül için gelir.
Yada vukundaki hırsın izharı için gelir.
Dua ile taleb ise mazi sığasiyle gelirse hem tefaül hem de hırsın izharı için gelir.
Yahut Sureti emir den ihtiraz,kaçınmak için gelir.
Yahut da muhatabı matluba hamlederki,Talibe muhatabın yalan söylemesini istemiğine hamleder.
"gel" demek yerine" gelirmisin" demk gibi..
TENBİH
Geçen beç yerde de bir çok yerlerde olduğu gibi, İnşa i fiiller ihbari fiilller gibidir.Teemmül ve nazar ziye düşer..
"El Faslu Vel Vaslu"
S.77"El Faslu Vel Vaslu"
El Vaslu,Vasıl nedir?
Bazı cümleleri bazısına atıf harflerinden biriyle atıf etmektir.
El Faslu,Fasıl nedir Bunu Terketmektir..
Mütekellim eğer şunu isterse;
Bir cümleden sonra diğer cümle konuşmak isterse,Birinci cümle ya iriabdan malli olur yada olmaz..
İrabdan mahalli olursa;İkinci cümlenin birinci cümleye hükümde teşriki maksud ise o zaman atıf edilir.Müfred kelime nin atıfı gibi..
Vav ve benzerinin biriyle atıfın mkbul olmasının şartı
iki cümle arasında ciheti camia olmasıdır."Zeydun yektubu ve yeşuru ev yuti ve yemne-u gibi..
Bu sebepten Ebi temam üzer,ne şu sözü ayıplandı:
"la vellezi huve alimun enneva sabirun ve enne abal huseyin kerimun"...Burada mefuliyet de ittihad olmakla beraber ciheti camia yoktur."Ayrılık acıdır ile huseyinin babasının kerim olmasının arasında bir münasebeti şirket yoktur.Onun için A bi tamam bu söyünde ayıplandı.
Not:Ciheti camia 3 dür.
1.Camia -i akli
2.Camiayi vehmi
3.Camiayı Hayali..
Birinci ve ikinci cümle arasın da şirketi camia olmazsa,birini diğerinden fasıl etmek gerekir.
Örnek:Ve iza chalev ila şeyatınihim""galu inna meakum innema nahnu müstehziun""Allahu yestezi-ü bihih"bu kısım "inna meakum"üzerine atıf edilmedi..Zira bu söz Allahın sözüdür..diğer cümle münafıkların sözüdür.
ikinci durumda ise yani, Birinci cümle irabdan mahalli olmazsa;iki cümler arasında manada rabt maksud ise vavın dışında kalan diğer atıf harfleriyle atıf olunur ,eğer mühlet yahut takib maksud olursa.
Zira vav da mana üzerine atıf caiz değildir..Ancak aksamı sitte de son iki kıısmda caiz olur.
Örnekler;"Dachele zeydun fe charece amrun yada sümme chrece amrun "gibi..
Eğer bu maksadla atıf edilmeyecek olursa,birincinin hükmü ikinciyle paylaşılmayacaksa fasıl etmek gerekir.
Örnek:"ve iza chalev" de Allahu yestez-ü bihim""galu"üzerine atıf edilmedi.Zira hüküm de şirket maksud değildi.Yada aralarında ibhamsız kemal inkıta ,
ve kemali ittisal,yada her ikisine benzer bir durum olursa bur durumlarda fasıl gerekir.Yok değilse Vasıl yapmak gerekir.Not:Yani:
birinci cümle için saniye itası kasıd olunmayan br hüküm olmazsa şu şartlar muvacehesinde fasıl vacib olur O şartlar;1.Birinci cümle irabtan mahhli yoksa
2.Manada atıf maksud değilse..
3.birinci işin bir hüküm mevcud değilse,yada iknci de şirket maksud değilse,
4.iki cümle arasın da kemal inkıta bila ibham olacak olursa,
5.yada bu ikisinin bir benzeri olursa..bu durumlar da fasıl vacib olur.
Not:Birinci cümle için saniye i tası kasıd olunmayan bir hüküm olmazsa şu şartlar muvacehesinde
Fasıl vacib olur
O şartlar;
1.Birinci cümle irabtan mahhli yoksa
2.Manada atıf maksud değilse..
3.Birinci için bir hüküm mevcud değilse,yada iknci de şirket maksud değilse,
4.iki cümle arasın da "kemal inkıta bila ibham" olacak olursa.
5.Yada bu ikisinin bir benzeri olursa..bu durumlar da fasıl vacib olur.Kemali inkıta ise manen yada lafzen ihbari ve inşai olma bakımından ihtilaf ederler.Bu sebepten kemali inkıta olur.İhtilafı lafzıye örnek:"Ve gale raviduhum ersuu zaviluha" yada manen olur şrnek:"mate fulanun rehimehullah" demek gibi.Burada manen ihbar ve inşa ihtilafı mevcuddur.Yada ihbar ve inşanın arasını cemetmek mümkün olmaz."Zeydun tavilun ve amrun naimun "İlerde gelecek.
Kemali ittisale gelince:
1.İkinci cümle birinciyi tekid için gelir.
2.Ğalat ve katı emrin tecevvüzünün tevehhumünü defi eder."La raybe fih""zalike mubtedea olmakla kitab kemal derecesi kusvaya ulaşır.
3.El kitab diyerek lamı tarif ile marife olması da sadece bu kıtab ın kendisinde şüphe yok demek içindir.
4.Bütün cümlesinin vizanı(zalikel kitabu la raybe fihi)"Ca eni zeydun nefsühü" gibidir.Zeyid ve kendisi gibidir."Hudellilmuttekıne"Hidayetinin künhunu bir kimse ulaşamaz demektir.Sanki mahza bir hideyetdir.
Kitapdan murad hidayeti tammesi olan kitapdır.Zira semavi ve vahiy kitabıdır.Bu cümlenin vizanı şu cümledir."Ca eni zeydun zeydun" demek gibi.
Yahut bedeli baaz ve iştimal olarak bedel dir.Zira hidayetin anlatımında kifayetsiziz demktir.İkinci cümle gelerek birincide kemali zirveye taşımıştır.
Bu Makam şanına bir çok noktandan kendisine itina gösterme makamıdır.
1.Nefsinde bizatihi matlub olması gibi..
2.Bizatihi kötü oldugundan.."Fazian"
3.AcibenÇok güzel ve şaşırtıcı olmasından.
4.Çok latif olmasından..
1.Örnek"emeddekum bima tamelune."
Buralarda nimeti ilahiyeye tenbih murad edilmiştir.
2.Örnek"emeddekum bi enamin ve benine ve cennatin ve uyunin" gibi ..ikinci örnek de muhatabından bağımsız
nimelterin fazileti tefsilen anlatılmıştır.bunu Vizanı "aacebeni zeydun vechuhu" demek gibi.
Zira ikincinin manası birincide mezmundur.
Örnek:"ircel la tukımenne indena"ve illa fekun fissirri vel cehri müslimen" gibi..
Burada" ircel" den murad:muhtabın ikametinin keraheti ve onun belirtilmesidir.Yada "La tukımenne indena"gibi..
"Ircel" den murad,muhatabın ikametinin kerahetini kemali izhardır."La tugumenne indena"denir
Bu manayı tediye ve tenbih için de olur
Zira "la tugumenne"tekidle beraber bu kerahetin izharına delaleti mutabaka ile delalet etmiştir.
"la tugımenne indena"nın vizanı ve husnğnğn vizanı
"aacebeni eddaru husnuha" ...ademi ikamet irtihale muğayirdir.Aralarında mulabeset olmasına rağmen ircel irthal manasının içinde dahil değildir.
Birinci cümledeki mananın gizli olmasından dolayı
onu beyan olsun diye ikinci cümle gelir.
"fevesvese ileyhişşeytanu ,gale ya adem hel edulluke ala şeceretil chuldi ve mulkin la yeblaa"gibi..
Bunun Vizanı;"akseme billahi ebu hafzın Omer"de ki Omer gibi.
Not:
Musannif burada,bu ayeti misal vermesine itiraz olundu.Şöylek,"zahir olan "fevesvese ilehişeytan"cümlesi "ve iz gulna lilmelaiketiscüdü"ayetinden izi in bitişik olduğu "gulna"cümlesi üzerine atıf olmakla mehallen mecrur olup irapdan mahalli olmuştur.Halbuki faslın vacib olması için atfı beyan olarak kemalı ittisallazım olduğu gibi iraptan mahalli olmayacaktı.Yani dört şart mevcud olacaktı,İraptan mahalli olmamasına cevap:
Bu misal ile evvelki cümlenin iraptan mahalli olmak veya olmamak katınazar ederek ikinci atfı beyan olması sebebiyle iki cümle arasında kemal ittisal olduğuna misaldir,denir.
İkinci cümlenin birinci cümleden irtibatı kesilmiş gibi olması sanki başka bir şey üzerine atıf edilmiş vehmini verir.Bu yüzden Buna Fasılı katı denir.
Misal:"Ve tezunnu Selma enneni ebğı biha bedelen Eraha fiddalali tehimu"burada uraha kemalı ıttsal şibi olmakta istinafa da ihtimali vardır.
"Eraha"cümlesi "tezunnu"cümlesi üzerine atıf edilmek lazımken daha yakın olan "ebğı"üzerine atıf tevehhumiyle atıf terkedilmiştir.
İstinafdan murad;mukadder süale cevap vakiolmak demektir.Bu örnekde süali mukadder"keyfe teraha fi hazihzzann"olurdu..
İkinci cümlenin kemali ittisale şibih olması,birinci cümlede iktiza eden bir mukadder süale cevap gerekir.
O zaman da biirnci cümle süal menzilinde olur.
Birinci den ikinci fasıl(ayrılmış)olur.Süalden cevabın ayırldığı gibi..Sekkakiye göre:süali mukadder vaki olmuş
menziline iner.Bir nükteden dolayı sami süalden iğna eder.bu nükte bazen şefkat bazen de tazim olur.
Yada tahkiren samiden bir şey dinlememek için süali mukadder süali vaki olur.O zaman buna Faslı istinaf denir.İkinci cümlede aynen faslı istinaf ismlendirilir.
Faslı İstinaf ise Üç darbdır.
1.Süal sebebi mutlaktan olur.Örnek:Gale li keyfe kunte alilun seherun daimun ve huzunun tavilun"ey ma baluke alilen demektir.
2.Süal sebebi illetden olur.Örnek:" Ma balıke alilen gibi."
3.Süal sebebi Has dan olur."Vema überri u nefsi innennefse le emmaretun bissu i"sanki deketirki:"helinnefsü emmaretün bissu i?Bu kısım da hğkğmğn tekidi lazım gelir.bu bahis Ahvali isnad da geçti.
Not:Süali mukaddere cevap tekidsiz gelirse,sebebi mutlaktan süal demektir.
Eğer cevap tekidle gelirse sebebi hasdan süal edilmiş olur.Sebebi neolduğu cevapdan anlaşılır.
Bu sebeplerin dışında süal mukadder e cevap olur.
"Galu selamen.gale selamun,Süali mukadder ise:fema gale selamen?" dir.
Zuumul avazil(Yanlış inanclarda)bulunan Cundub ibni ımadın sözün de:Enneni fi ğamratin sadegu velakin ğamreti la tenceli"sitinaf vaki olan cümlenin tekrarında yada iadesinde istinaf vaki olur.Örnek:"ahsente ila zeydin Zeydun hakikun bil ihsan" gibi.
İstinaf cümlenin sıfat üzerine bina edilen cümlede istinaf cümlesindendir."Sadigukel kadim ehlun li zalıke" gibi.Bu ise dah beliğ bir cümledir.
İstinafın sadır bazen hazif edilir.:"Yusebbihu lehu fiha bil ğuduvvi vel asal" gibi..burada "ricalun" mahzufdur.
Bir görüşe göre "Ni merracülü zeydun"de bunun gibidir.
"cundub bin ımadin sözü:
"yeamel avazilu enneni fi ğamretin sadeku velakin
ğamreti la tenceli"
Not:Bu beyit de "sadeguu"sebebin gayrisinden süale
cevap olup istinaf oldu.Böylelikle ma kablinden fasıl
olarak gelmiştir.Burada sıdkın ve kızbin tayininden süal olunmuştur.Burada süali mukadder
" men yusebbehu"dur.
Cümlenin başınde "yusebbehhu" hazif olmuştur.Malum okursak faili "ricalun"dur.Malum okursak cümle istinaf olmaz.Ancak mechul okununca cümle istinaf cümlesi olur va fasıl lazım gelir.
İstinafın hepsi de hazif olur..o zamanmakamına başka bir şey ikame edilir.Örnek:"Ze amtum enne ıchvetekum Gureyşun lehum Elifun veleyse lekum Aalafun"gibi.
Yada makamına bir şey ikame edilmeden istinaf hazıf edilir.Örnek:"Fe nımel mahidune"bir kavle göre "hum nahnu"mahzufdur..Not:Bu beyit de musannıf.İstinafın hepsinin hazif edildiğine örnek verdi.Şair musar ıbni Hind dir.Kavmini hiciv ederken alaya olarak şöyle der:Siz gureyş kardeşinizi zu-um edersinizki,şair"e sadakna em kezebna"mukadder süali der.Bizim kuryş kardeşler hakkındaki fikirlerimizi yalan mı doğrumu zannedersiniz?
Bunların yerine " Allahumme ellif"derken İstinafın cümlesi hazifedilmştir.
Ibhamı defetmek için Vasıl a gelince:onların sözü gibi:
"la ve eyyedekallahu"gibi.
burada "la"öyle değil,"eyyedekallahu"Allah seni teyıd etsin.Burada istinaf cümlesi"El emru kezalik"dir.Buna "La"Oyle değil cümles"leysel emru kezalik" ile cevap verildi."Ve eyyedekallahu"cümlesinde diğer cümle ile kemalı inkta mevcüddur.Burada atfı beyan gerekmedi.Zira burada ibham vardı.Ağer atfı beyan olsaydı manadaki iphamdan dolayı maksud olan mananın dışında bir vehim doğardı.Bundan dolayı iki cümle arasını bizzarure "vav" geldi.Bu cümle de birinci cümle ihbari,ikinci cümle inşa-idir.Dolaysıyla kemalı ınkıta meal ıbham var olduğundan "vav" ile atıf olmuştur.
İki kemal inkıta arasında cem eden Tevessut için Vasıl a gelince:
1.İki cümle haber ve inşa da ..
2.lafız ve mana da ..
3.Yada yalınız mana da bir mutallak ile ittifak olursa Vasıl olur.
İchbare örnek:"Yuchadiunallahe ve huve chadi uhum""innel ebrara le fi na imin"Ve innel fuccara le fi cahimin"
İnşailik ve ihbarilik de muttefik.Örnek:"kuluu veşrebu vela tusrifuu"
Lafzan ve manen ittifaka örnek"ve iz achazna misaga beni israile la tabudune illallahe veilvalideyni ihsanen ve zil gurba vel yetamaa vel mesakine ve gulu linnasi husnan"ey la tabuduu,ve tusinuu..ehsinuu ev ve ahsinuu ..
lafzen ıhbar ve inşa da ittifak vardır.İki cümle arasın da ir muteallak ile cem edendurum da;ittihad ve teğayur de bir münasebetden dolayı musned ve musnedi ileylerin birlikte olması vacibdir.
"yeşaru zeydun,ve yektubu ve yuti.ve yemne u,ve zeydun şairun ve amrun katibun ve zeydun tavilunve amrun kasirun"..
Ama "zeydun şairun,ve amrun katibun"bir munasebet yoktur.Ve zeydun şairun ve amrun tavilun"mutlak bir munasebet yoktur.
Sekkakiye göre:
İki şey arasındaki ciheti cami ya aklen olur.
Budurum da aralarınki tasavvur da bir ittihad veya temasül vardır.
Zira haric deki tasavvurdan tecridi misleyn ile teaddude ulaşır ve aralarında iki ittifak olur. Yada temasül olur.
Yada Tedayuf olur.Değeri katlanır.İllet ve malul,egal ile ekser arasındaki teaddud ve tedayuf gibi.
İki şey arasındaki cami olan muteallak vehmi olur.Bu durum da aralarındaki tasavvurlar da şibhi temasül vardır.Levni beyaz ve sufra(sarı)gibi. Zira beyaz ve sarı arasında şibihi temasül vardır.Bu sebebten Üç şey arasını cemetmek iyi oldu."Muhammed bin Veheb in sözü:"Selasetun tuşriguddünya bibehcetiha Şemsüdduha
Ve Ebu ishag velgameru"gibi..
Camii Vehimin ikincisi Tezaddır.Sevad ile beyaz,imanla küfür gibi..Bu örnek de musnedi ileyhin ciheti camisi temasul musnedlerin ciheti tezadı vardır."Ellezine amenuu,vellezine keferuu"bunların sılaları olan "amenu ve keferuu"musnedler de tezad vardır.
Tezad bir bakıma Tekabul dur.

Telhis 2 S.52
Şartın müntefi olası durumunda cezanın da ademi sübutu yani isbatı lazım gelir.
Her iki cümle de müzari olamazlar.Yani şart ve ceza cümlesi mazı olarak gelirler.
Ancak "Lev yuti ukum fi kesirin minel emri el anittum"deki şert cümlesinin muzari gelmesi vakitler de fiilin istimraını beyan içindir.
"Allahu yesteziü bihim"de "yestezi-ü" diye muzari gelisi isim olarak "musetehzi-ün" dememesi fiilin istimrarı,sürekliliğini belirtmek içindir.
"Velev tera iz vukifu alennar"de lev den sonra muzari fiil gelişi:bu seöz kendisinden yalan haber sadır olamdığını belirtmek için muzari mazı menziline indirilimiştir.Zira vuku malum olmuş olan daha kesin malumatlardandır..Buna örnek başka ayetlerde de olmuştur.
"Rubema yeveddüllezine keferu"de maziden muzarie udul,kaçış vardır.Oysa rubema fiilin aslında hep mazi fiil ile kullanılırken burada muzari fiil ile gelmiştir.
Yada ateşe atılanların durumunu tasvir etmek
maziden müzariye kaçış olur..
"erselerriyaha" dedikten sonra fe tüsiru sahaben" demesi gibi..
Yahut bu udul(kaçış)"cenabı hakkın kudreti bahiresine delalet eden bir manayı muhatabın zihninde tasviri bedi olmasi için olur..
Ancak nekre olarak gelmesi hasır ve ahid(marife)
olmasın irede ettiği için olur."Zeydün katibün ve amrun şa-irun" gibi.
Bir kelimenin Temkirli gelmesi birinin tazimi yada tahkiri için olur."Hüdellilmuttekin" de "Hüden" tenkirli öyle bir hideyet ki..demiştir.
Ya izafet yada vasıf ile tahsisü, faide etemm(tas tamam) olduğundan olur.
"erselerriyaha" dedikten sonra "fe tüsiru sahaben" demesi gibi..
Yahut bu udul(kaçış)"cenabı hakkın kudreti bahiresine delalet eden bir manayı muhatabın zihninde tasviri bedi olmasi için olur..
Ancak nekre olarak gelmesi hasır ve ahid(marife)
olmasın irede ettiği için olur."Zeydün katibün ve amrun şa-irun" gibi.
Bir kelimenin Temkirli gelmesi birinin tazimi yada tahkiri için olur."Hüdellilmuttekin" de "Hüden" tenkirli öyle bir hideyet ki..demiştir.
Ya izafet yada vasıf ile tahsisü, faide etemm(tas tamam) olduğundan olur.
Yukarda geçen örneklerde olduğu gibi İsafet ve vesıflama yollu tahsisi terketme sebebi malumdur..
Ancak bir hükmüya da hükmün lazımını sami a(muhatabına) ifade etmek için müsnedin marife oluşu,diğerine bir mislini tarif yollarından biri ile malum bir sebepten yapılır."Zeydün Achuke" gibi..
ve "amrun el muntalıg u"burada "muntaligu"nun tarifi ahdi harici yada cins oluşu itibarıyladır.Yada aksiyledir yani Cins ve ahdi harici oluşu itibarile marifedir.
İkincisi Tarifi cins oluşu(aksi)Tahkikan cinsin bir şey üzerine kasrı iledir."Zeydün el emir"gibi..
Yada cins de olan kemalin mübalağası için olur."Ömerun eşşüca u" gibi..
Denildiki;
"Zeydünilmuntalgu" yada "El muntaligu zeyedün" de sıfat yerinde zata delalet etsin için ibtida en ismi muteayyen olur.
yada haberiye cğmlesin de sıfatı muteyyine olur,nisbi emre delalet etsin için olur.
Sahibi mifta tarafından şu rededildi:
İsim sahibi muşahhas bir sıfatın olmasını reddedildi.Yani muntalik isminin yezdşn muşahhas ism olması reddildi.Ama Cğmle olarak gelmesi ancak hükmün takva(kuvvetlenme) ifadesi içindir."Zeydün kame gibi..
Müsnedin cümle i ismiye ve fiiliye yahut şartiyye olması yukarde geçen sebeplerden dolayı, ancak
Cümlei fiiliyeyi ihtisardan dolayı her ikiside yarf olarak gelir.Sahih olan meyhebe göre,her yarfda bir fiil mukadderdir.
Müsnedin tehiri ise müsnedi ileyhin ehemmiyetinden dolayıdır.
Müsnedin Takdimi,müsnedi ileyhin tahsisi içindir."La fiha ğavlü" de olduğu gibi..
Hamuriddünya misali bu kuralın istisnasıdır.Burada tahsis ifade etmiştir.iŞte bu sebepten "La raybe fihi"de yarf olan müsned takdim etmemiştir.fihi la raybe denmemiştir.Başka ilahi kitaplarda şüphe vardı denmesin için..
Yada bu bir haberdir naat değildir, evvel emirde buna Tenbih vardır."lehu himemun la munteha likibariha"
Yada dinleyicileri müsnedi ileyhe teşvik tefaül(takdim) için olur."Selasetün tüşrikuddünya bibehcetiha şemsüdduha ve ebu ishag vel kamer"
Bu bab da zikir olunan bir çok Tenbihler var.
Yani mğsned ve mğsnedi ileyh babında yada her ikisini birden ilgilendiren özel durumlar var.
Bunların birinin yada her ikisinin zikiri yahut hazifleri konusun da...Fatan ve zeki insanlar
müsned ve müsnedi ileyh gayrisinde yani bunlara ilave ve izafeten gelenler konusunda bu kurallar
geçerli olmadığını bilir ve itibar etmezler.

Ahval-ü Muallikatil Fiil(Fiil in Müallikatının Ahvali)
1.Fiil meal meful fiil meal Fail gibidir.Zira bunlardan birinin zikri mutlak vuku'nun ifadesinden ziyade bunlardan biri ile telebbüs ve alakasını bildirmekdir maksud olan.Fail e fiil nefyedilir yada isbat edilirse,bu durumda fiil lazım menziline indirilir,Ve Kendisine meful takdir edilmez.Zira mukadder ehlince mezkür gibi malumdur.
Lazım Fiil menziline indirilen Müteaddi Filler İki kısımdır.Zira fiil hernekadar mutlak kılınsada ondan kinaye olan mukayyed bir fiildir.Bu durumda ,Fiil mahsus bir mefulun müteallakı olduğuna delalet eden bir karine vardır,yada zoktur.
Eğer Bir karine yoksa,Ayet:
"Gul helyestevillezine yalemune vellezine la yalemun"Yalemune de meful aranmaz..Lazım manası verilir..
Eğer makam hatabi yani istidlali değl ise,tamim ifade etmekle birlikte,dinleyicilerden birinin diğerine tercih ve tehakkümünü defetmek içindir.
Eğer birinci kısım gibi olursa;
Buchterinin sözündeki gibi:
"film'utezzi billahi şecvühussadihi ve ğayzu ıdahu
en yera mubsırun ve yesma a va'un"yani en yekune zü rüyetin ve zü semin fe yüdrik mehasinehu ve achbarehu"
Manayı Beyt:
Muteyyi billahin hasedcilerinin hüznü, aduvlerinin gadabı, rüyet ve semi sahibi bulunup mehasini(güzelliğini,İyiliklerini)basar ile idrak ancak
kendinin istıhkakına dallei ihbarı zahiresini görerek derk eden ve imate-i temenni eden mutezz-i billah ile münaza ya bir yol bulamadıklarından dır..Burada rüyet ve süma dan mahsüs bir kinaye ile mutlak manadan mukayyed manaya tenzil olmuş.Bu sebepten 'yera ve yesma' müteaddi fiili lazım menziline tenzil olmuştur.
Eğer bu sebebin dışında olursa illa bir çok karine olması gerekir.
Sonra mefulun hazifi,yok edilmesi gelir.
Mefulun hazifi ya iphamdan sonra beyan için olur.
mefule fiilin tealluku ğarib olmadığında Meş'iet fiili gibi..."velev şa e le hedakum ecmaiyn"
Fiilin mefula tealluku ğarib olamdığında meful hazif olmaz.Şu örnek bunun hilafınadır.
Nahu: velev şi tu en ebka demen le bekeytühü
Ebul huseyin Ali ibini Ahmedin şu sözü"velem yubka minnişevku ğayra tefekkuri felev şi tu en ebka bekeytu tefekkuren"bu örnek farklı bir örnektir.Birinci Buka Buka-i hakiki dir.

İbtidaen murad olunanın ğayrini tevehhüm edilmesini defetmek ise örnek:
"ve kem züdte anni min tehamülin ve süretieyyamin hazzezne ilel ızami(azimi) iz lev zükrellahmü le rubbema tevehhimu kable zikra ma badeh ennel hazze lem yentehi ilel azimi"
Beyt bahri tavilden söyleyeni Buhteridir.
Manası:
Ne kadar şedadidin vucudundan benden sen ne kadarını defeyledik..Yani bir çok şedeidin vucudundan sen beni kurtardın demektir.Bu beyit de "ellahm"mefulu haziedildi.Zira hazif olmasaydı
Lahm denilince nekadar kesildiği belli olmazdı..
yani kemiğe kadar kesilmiş olduğu anlaşılması mümkün olması için meful hazif edildi.Mahzuf karine "ilel azm" dır.
Eğer mefulu sarihin açıktan gelmesine gelince,
ikinci fiilin mefulu sarih üzerine tezammunu gerekirse ikinci defa meful sarih gelir.
Bu durumda meful,mefula fiilin vukunu kemali inayetle olduğunu belirtmek izhar etmek için gelir.
"Kad talebna felem tecid leke fissüdedi velmecdi
vel mekarimi mislan"Burada beyit "kad talebna
leke mislan"takdirindedir.Mislen olan meful hazif edilmemiştir.Zira birinci fiilin mefulu olan "mislen"
zikir edilmemiş olsaydı münasib olan ikinci fiil
ve meful "felem necidhu"diye gelirdi.O zamanda arzuedilen ifade edilmiş olmazdı.Zira ikinci fiil olan "necid" ikinci mefulu sarih olan lafız üzerine vakiolmazdı,zamir üzerine vaki olurdu."Felem necidhu"denirdi.Böylece medih arzumuz vuku bulmazdı.Mefulun hazifi,memduhun bir mislini taleb için memduhun muvacehesini terketmeye sebeb olmasıda caizdir.
Mahzuf olan mefuulun ihtisar ile beraber tamim için olmasına gelince;
"kad kanet minke ma yuellimu ey kulle ahadin"
Buna başkaca bir örnek:
"Vallahu yeduu ila dariselam"
Mefulun bir karine ile mücerred hazifine gelince;
"Usğaytu ileyhi ey uzuni"
mücerred ıhtisar için mefuulun hazifine örnek;
"erini enyur ileyke ey zateke"
Duraklarda gafiyeye uygun gelsin diye meful hazif olur.
Fasılaya riayetten mefulun hazifine örnek:
"ma vedde ake rabbuke vema gala"
burada gala(ke) de ke mefulu mahzufdur.
Mefulun zikri istihcan dan dolayı mahzuf olur Örnek:"ma raeytu minhu vema rea minni"ey il avreh"mefulu hazif oldu.
Başkaca bir nkteden dolayıda meful hazif olunur.Örnek:"liyunzira be sen şediden ey "ellezine keferu"mefulu başkaca nüktedenyani dinleyicinin zekasını ölçmek gibi nedenden dolayı hazif oldu..
Mefulun takdimi tayin ve kasırda dinleyicinin hatasını red için olur.zeyidden başka bir insanı tanıdığını düşünen birine "zeyden areftu" demek gibi.
Bunun reddi için yani yezidden başkası olmadığını demek için şöyle denmez"Ma zeyden darabtu vela ğayreh"ma zeyden darabtu velakin ekremtuhu"
"zeyden areftuhu" örnek de ise in kelimesinin mensubdan önce mufesser bir fiilin takdir edilmesiyle tekid için gelir.Bu şart yoksa tahsisi için olur.
"Ve emma semude fehedeynahu"burada tahsisi ifade etmesi için meful olan "semude" fiilin evveline takdim etmiştir.
"bi zeydin merartu" de bunun gibidir.
Çoğu kere tahsis için meful takdimeder."İyyakenabudu ve iyyakenesteiyn" gibi..İbadet ve istiane ancak sana tahsis ederim demek olur."Le ilallahi tuhşerune" da onda haşır olur- ve onun ğayrisin de haşir olmz.
Meful bazen de mukaddimi teberruk ve ihtimam istilzamı arz etmek için takdim olur. bu sebepten "Besmele de"meful teberruken takdim olmuştur.
Ancak "ıkra bismi rabbikellezi" de meful tehir olundu..Buna cevab olarak burada tehir-kraatın ehemmiyetili olşunu anlatmak içindir.Ya da iki fiil vardır biri ıkra diğeri "evcid"ifaal mansına..fiildir.Bu durumda ikinci fiilin mefulu olarak "bismi raabike"gelmiştir.
Fiilin bazı mamullerinin takdimi o bazılarında asıl olan takdim olduğundandır.Asıldan udul(kaçış)da gerekmez."Darabe zeydün amran" da ki zeyid faili gibi.."Ataytu zeyden dirhemen" deki zeyidin dirhemen den önce gelişi asıldır.
Yada mamulun zikiri daha ehem olmasındandır."katelel hariciyye fülanun" gibi..
Zira buralarda tehirde mananın beyanında bazukluk olur."raculun muminun min ali Firavne
yektumu imanehu" de raculu mumın alı fravn den sonra gelse fravn imanının saklıyormuş anlaşılır,sıla ona gitmiş olurdu.
Fasılaya riayetten dolayı mahalli tenasub olduğundan tehir olur..
éfevcese fi nefsihi hıyften musa"gibi..Burada "hufeten musa tehir" li gelmiştir.

[img]

[b][img][/img][/b]
 

[/img]Tasviri hal Cetveli

Hüsnü zan ve sui zan
Mübarek Ramazan ayının çoğu geçmiş, en bereketli kısmı kalmıştı. Kutlu Nebî âdeti olduğu üzere bu ayın son on gününü yine Medine mescidinde, itikâfla geçirmekteydi. Akşam olmuş, hava kararmıştı. Derken eşi Safiyye bnt. Huyey mescide, onu ziyarete geldi. Biraz oturup konuştular. Zaman ilerleyince validemiz kalkmak istedi. Hanımlarına nezaket ve saygıyı esirgemeyen Allah Resûlü, onu Üsâme b. Zeyd'in mahallesindeki evine doğru uğurlamak için kalktı. Ümmü Seleme'nin odasının yanındaki mescit kapısına geldiklerinde yanlarından iki kişi geçti. Resûlullah'a selâm verdikten sonra adımlarını hızlandırdılar. Bunun üzerine Allah Resûlü, “Ağır olun, bu yanımda bulunan (kadın yabancı değil, eşim) Safiyye bnt. Huyey'dir.” dedi. Hz. Peygamber'in Safiyye'nin kimliğini belirtme ihtiyacı hissetmesi onlara ağır geldi ve “Sübhânallâh! Hâşâ biz senin hakkında başka türlü nasıl düşünebiliriz ey Allah'ın Resûlü!” dediler. Bunun üzerine Allah Resûlü onlara, “Şeytan, insanın vücudunda kanın dolaştığı gibi dolaşır. Ben, şeytanın sizin gönüllerinize kötü bir şüphe atmasından endişe ettim.” buyurdu.1 Sevgili Peygamberimiz kanın insan vücudunda dolaştığı gibi şeytanın da sürekli vesvese ve şüphe vermek için hareket ettiğini ve sinsice fırsat kolladığını belirtmek üzere böyle bir teşbihte bulunmuş ve şüphe uyandıracak bir durum olması hâlinde derhâl bunun izah edilmesi gerektiğini bildirmişti.

Yine sahâbenin yaşadığı bir olay anlatılır. Muâz b. Cebel bir gün cemaate imamlık yaparken namazı çok uzatır. Bunun üzerine biri selâm vererek ayrılır ve namazını tek başına kılar. Ardından insanlar onu münafık olmakla itham ederler. Durum Allah Resûlü'ne ulaştırılınca hiddetlenir ve Muâz'a, “Sen fitneci misin? Fitne mi çıkarmak istiyorsun?” 2 buyurur. Allah Resûlü'nün Muâz'a bu şekilde hitap etmesinin birinci sebebi cemaatte zayıf, yorgun ve hastaların durumunu dikkate almayarak namazı uzun bir şekilde kıldırması idi. Bir diğer sebep de namazı uzatmasının dedikoduya neden olmasıydı. Çünkü bunun neticesinde bazı insanlar, namazdan ayrılan kişinin hasta veya özürlü olduğunu ya da farklı bir mazeretinin bulunduğunu düşünmeden, sû-i zanda bulunarak onu nifakla suçlamışlardı.
Başka bir münasebetle de Allah Resûlü, “Yönetici, halka sû-i zan ile davranırsa onları yoldan çıkarmış olur.” 3 buyurarak kötü zannın insanları kötülük yapmaya yöneltebileceğine işaret etmiştir. Özellikle idareciler birlikte çalıştıkları insanları sû-i zan ile değerlendirmeleri hâlinde onların farklı davranışları sergilemelerine neden olabilirler. Çünkü sû-i zan ile hareket eden amir, kimseye güvenemez, memur da yaptığı bütün hizmetlere karşı bir hüsn-i muamele göremeyince verimliliği düşer.

Zan delilsiz, temelsiz bir tahminden ibarettir. Kimi zaman gerçeğe yakın bir ihtimal ise de çoğu zaman konunun aslıyla ilgisi olmayan bir önyargıdan başka bir şey değildir. Tereddütle, şek ve şüpheyle kalbin meşgul edilmesi, oyalanmasıdır zan... İyimser olunmadığında önyargıya neden olan, daha ileri boyutlarıyla kalpteki hastalıkları tetikleyen bir kuruntudur. Bu yüzden Allah Resûlü zannın sürüklediği âfetlere karşı insanları şöyle uyarmaktadır: “Zandan sakının. Çünkü zan, yalanın ta kendisidir. Birbirinizin konuştuğuna kulak kabartmayın, birbirinizin özel hâllerini araştırmayın, birbirinizle üstünlük yarışı içine girmeyin, birbirinize haset etmeyin, birbirinize kin beslemeyin, birbirinize sırt çevirmeyin. Ey Allah'ın kulları! Kardeş olun!” 4

Kur'ân-ı Kerîm'de, insanların kötü zanna dayanarak birbirini çekiştirmesi kesin bir dille yasaklanır. Bu tutumun günahlara zemin hazırlayabileceğini bildiren Yüce Allah inananları şöyle uyarır: “Ey iman edenler! Zannın birçoğundan sakının. Zira zannın bir kısmı günahtır. Birbirinizin kusurlarını ve mahremiyetlerini araştırmayın. Birbirinizin gıybetini yapmayın. Biriniz kardeşinin ölü hâlinde etini yemeyi hiç arzu eder mi? Demek tiksindiniz! O hâlde Allah'a karşı gelmekten sakının. Şüphesiz Allah tevbeyi çok kabul edendir, çok merhamet edendir.” 5 Zan, kötü düşünceye, önyargılı bakış açısına, araştırmadan hüküm vermeye yol açar. Bu nedenle bazı rivayetlerde, “Zanna kapılıp, tereddüde düştüğünüz zaman o işi yapmayın!” 6 denilmektedir.

Kötü zan, insanı hatalı davranmaya sevkeder. Önemsenmeyerek kalbe ekilen sû-i zan tohumunun meyveleri acıdır, hem kişiyi hem de başkasını incitir. Bu hastalıktan korunmak için en başta gelen tedbir, insanların aklında soru işareti bırakacak, gönüllerine şüphe düşürecek, töhmete neden olacak durumlardan sakınmaktır. Bu yüzden Rahmet Peygamberi, “Üç kişi iseniz, ikiniz diğerini bırakıp da fısıldaşmasın, çünkü bu onu üzer.” 7 tavsiyesinde bulunarak zan konusundaki hassasiyetini ortaya koymuştur.

Sevgili Peygamberimiz herhangi bir konuda insanlar hakkında değerlendirme yaparken ihtiyatlı bir dil kullanılmasının gereğine dikkat çeker.
Nitekim huzurunda, bir adamın arkadaşını fazlaca övmesi üzerine Peygamber (sav) ona üç defa, “Yazıklar olsun sana! (Âdeta) kardeşinin boynunu kesip kopardın! Sizden biriniz bir kimseyi illâ methedecekse bari, 'Gördüğüm kadarıyla filâncanın şöyle olduğunu sanıyorum. Ameline göre onu hesaba çekecek ise Allah'tır. O'nun karşısında hiç kimseyi temize çıkarıp aklayamam.' desin. Bunu da o kimsenin hâlini öyle biliyorsa söylesin!” buyurmuştur.8 Başka bir münasebette de bir sahâbînin diğerine kendi zannına dayanarak, “O, Allah ve Resûlü'nü sevmeyen bir münafıktır.” demesine de müdahale etmiş ve“Sakın böyle deme! Görmüyor musun ki o, 'Lâ ilâhe illâllâh' diyor ve bununla Allah'ın rızasını talep ediyor.” buyurmuştu.9 Çünkü insanların ve meselelerin iç yüzünü ancak Allah bilir.

İnsan, herhangi bir zanna sahip olmakla birlikte, buna dair kesin bir bilgiye sahip olmadıkça, düşüncelerini fiiliyata dökmemelidir. Nitekim zannını içinde saklayıp ona dayanarak bir fiil işlemedikçe, kişi günahkâr olmaz. Büyük hadis âlimlerinden Süfyân es-Sevrî'nin belirttiğine göre, zan, günah olan ve olmayan şeklinde iki çeşittir. Günah olan zan şudur: Bir kimse, bir başkası hakkında zanda bulunur ve onu söyler. Günah olmayan zan ise şudur: Bir kimse, bir başkası hakkında zanda bulunur fakat o zan kalbinde kalır onu kimseye söylemez.10

Sakınılması gereken zan11 “sû-i zan”dır; güzel düşünen kimsenin kalbine gelen düşünceler ise “hüsn-i zan”dır. İyiliğin emaresi olan hüsn-i zan, iyimser olmak, kötü düşünceleri bertaraf etmektir. Hayır dilemek, hayra yormak, kişiler ve olaylar hakkında art niyetli olmamaktır. Müslüman'ın hayatında bu bakış açısı esas olmalıdır. Aksi ispatlanmadığı sürece hüsn-i zandan vazgeçilmemelidir. Aksi takdirde insan hayatını, onurunu rencide edecek birçok olayın önüne geçilemez. Bilindiği üzere hicretin beşinci yılında Peygamber Efendimiz, Benî Mustalık Gazvesi'nden dönerken Âişe validemize bir iftira atılır. Bütün Müslümanların hüsn-i zan beslemeleri gerekirken maalesef bazıları bu iftiraya inanır. “İfk Hadisesi” olarak anılan bu hadise ile ilgili olarak Kur'ân-ı Kerîm'de, “Bu iftirayı işittiğiniz zaman, iman eden erkek ve kadınlar, kendi (din kardeş)leri hakkında iyi zan besleyip de, 'Bu apaçık bir iftiradır.' deselerdi ya!” 12 âyeti ile bu iftiraya inanan Müslümanların neden hüsn-i zan beslemedikleri sorgulanır. Ardından, “Hani o iftirayı dilden dile dolaştırıyor, hakkında hiçbir bilginiz olmayan şeyleri ağzınıza alıp söylüyor ve bunu önemsiz bir iş sanıyordunuz. Hâlbuki bu, Allah katında büyük bir iştir.” 13 âyetleri ile dedikoduların gerçek bilgi gibi değerlendirilmesinin Allah nezdinde büyük günah olduğu vurgulanmıştır. Özellikle iffet ve haysiyet ile ilgili söylentilere inanan kadın, erkek bütün Müslümanların duyarsız ve bilinçsiz davranışları kınanmıştır. Onlar böyle bir iftira duyduklarında basiretlerini kullanıp, “'Böyle bir söylentiye alet olmak bize asla yakışmaz. Seni eksikliklerden uzak tutarız Allah'ım! Bu çok büyük bir iftiradır.' demeli.” 14 ve masum olan Âişe'nin iffet ve onuru korunmalıydı.

Hüsn-i zan, yani iyi düşünmek “hüsn-i edeb”den ileri gelir, kişinin iyi bir Müslüman olduğunu gösterir. “(Allah hakkında) hüsn-i zan beslemek, (onun af ve mağfiretini ummak) güzel bir ibadettir/ibadetin güzelliğindendir.” 15 hadisi bu anlamda, insanın bütün varlığı ile Allah'a yönelmesi gerektiğine ve yaptığı ibadetlerin kabul olacağına dair hüsn-i zan beslemesinin de ayrıca ibadet olduğuna işaret etmektedir. Bu açıdan bakıldığı takdirde hüsn-i zannın başlangıcı da insanın kendisini yoktan var ederek kâinatı hizmetine sunan Rabbine karşı iyi duygular beslemesidir. Zira, “Rahmetim gazabımı geçmiştir.” buyuran Rabbimiz,16 kullarına karşı çok lütufkâr, çok merhametlidir. Mümin, Rabbini zât ve sıfatlarıyla lâyık olduğu biçimde tanıdığında daha sağlıklı bir Allah inancına sahip olur. Böylece O'na karşı daima hüsn-i zan besler. Zira kudsî bir hadiste Allah Teâlâ buyurur ki, “Kulum benim hakkımda ne zannediyorsa (ne düşünüyorsa) ben öyleyim. Ve bana dua ettiğinde ben onunla beraberim.” 17

Kulun Allah hakkındaki zannı, ibadetlerinin karşılığının verileceği, tevbesinin kabul edileceği, duasına icabet edileceği ve isteklerinin yerine getirileceği kanaatini taşımasıdır. Kişi hüsn-i zan beslediği takdirde ilâhî rahmet ve mağfiretten istifade edecektir. Sû-i zan beslediğinde ise, korktuğu olumsuzluklarla karşılaşacaktır. “Kulum benim hakkımda nasıl düşünüyorsa ben öyleyim! Eğer zannı hayır şeklinde ise onun (mükâfatı da) hayır olur. Eğer zannı şer ise onunla karşılaşır.” 18 hadisi de bu durumu izah etmektedir. Sevgili Peygamberimiz, Allah'tan hiçbir zaman ümit kesmemeyi, hayatın son anına kadar her daim Rabbine karşı hüsn-i zan hâlinde olmayı, hayırlı olanı yapmayı buyurdukları hadisleriyle bildirmişlerdir: “Hepiniz ancak Yüce Allah'a hüsn-i zan besleyerek can verin.” 19 “Mümin daima hayır üzerindedir. Bedeninden ruhu çıkarken bile Allah'a hamd eder.” 20

Sevgili Peygamberimizin terbiyesinde yetişen sahâbe bu hususun farkındaydı. Allah Resûlü'ne biat etme şerefine erişen sahâbîlerden Vâsile b. Eska', ölüm döşeğinde hasta olarak yatan Ebu'l-Esved'i ziyaret eder. Ebu'l-Esved büyük bir memnuniyet duyar. Vâsıle hastanın durumunun
ağır olduğunu anlar ve “Sana bir tek soru soracağım.” der. Ebu'l-Esved de, “Nedir o?” deyince, Vâsile, “Rabbine karşı zannın nasıl?” der. Ebu'l-Esved de, 'Güzel' dercesine başıyla işaret eder. Bunun üzerine Vâsile, “Müjdeler olsun! Ben Resûlullah'ı şöyle derken işittim, 'Yüce Allah buyurdu ki: 'Kulum benim hakkımda nasıl düşünüyorsa ben öyleyim!'' 21 Mümin, bütün hayatında, özellikle de ölüm anında, Rabbinden yana ümitvar olur, hüsn-i zan beslerse rahmet ve mağfiretinden nasiplenir. Çünkü bu, aynı zamanda onun inancının varlığını ve devamlılığını gösterir. “Allah'ın rahmetinden ümit kesmeyin. Çünkü kâfirler güruhundan başkası Allah'ın rahmetinden ümidini kesmez.” 22 âyeti de bu duruma işaret etmektedir.

Allah Resûlü kudsî hadis olarak şöyle bir bilgi aktarır ashâbına: “Bir kul günah işledikten sonra, 'Allah'ım, günahımı bağışla.' derse, Yüce Allah da, 'Kulum bir günah işledi ama bu günahı affedecek yahut da cezalandıracak bir Rabbinin olduğunu biliyor.' buyurur. Bu kul, tekrar günah işledikten sonra, 'Ey Rabbim! Günahımı bağışla!' derse Yüce Allah, 'Kulum bir günah işledi ama bu günahı affedecek yahut da cezalandıracak bir Rabbinin olduğunu biliyor.' buyurur. Kul dönerek tekrar günah işledikten sonra, 'Ey Rabbim! Günahımı bağışla.' derse, Yüce Allah, 'Kulum bir günah işledi ama bu günahı affedecek yahut da cezalandıracak bir Rabbinin olduğunu biliyor. Dilediğini yap, senin günahını bağışladım.' buyurur.” 23 Hadiste Allah'a karşı sorumluluğunun farkında, ancak bir türlü nefsine sahip olamayarak tekrar tekrar günaha giren bir şahıstan bahsediliyor. Bu şahıs her ne kadar zaaflarına yenilip günah işliyorsa da, onun, tevhid inancı taşıyan ve Allah'ın bağışlayan ve merhamet sahibi olduğu hususunda hüsn-i zan sahibi bir kimse olduğu anlaşılmaktadır. Yoksa burada o şahsın helâl ve haramlarına aldırış etmeden, “Allah büyüktür! Affeder, bağışlar!” gibi kuruntularla hareket eden sorumsuz biri olduğu kast edilmemektedir. Çünkü bu düşünceye sahip olanlar Allah hakkında gerçek dışında bir şey söylemeyeceklerine dair kendilerinden söz alındığı hâlde, “(Nasıl olsa) Bağışlanacağız.” 24 dedikleri için Kur'an'da eleştirilmektedirler. Başka bir âyette de Yüce Allah tarafından şöyle uyarılmaktadırlar: “Ey insanlar! Rabbinize karşı gelmekten sakının! Hiçbir babanın çocuğuna hiçbir yarar sağlayamayacağı, hiçbir çocuğun da babasına hiçbir yarar sağlayamayacağı günden korkun!” 25 “Şüphesiz Allah'ın vaadi gerçektir. Dünya hayatı sakın sizi aldatmasın! O aldatıcı (şeytan) da Allah hakkında sizi aldatmasın!” 26 Dolayısıyla yukarıdaki âyet ve hadisler, her şeye rağmen insanların ümitsizlik ve vesveseye kapılmadan “beyne'l-havfi ve'r-recâ” diye nitelenen “korku ile ümit arasında” Allah'a karşı hüsn-i ibadet ile birlikte hüsn-i zan beslemeye ve O'nun hakkında olumlu düşünmeye teşvik etmektedirler.

Kur'an'da, “Bir kısmınız da kendi canlarının kaygısına düşmüş. Allah'a karşı câhiliye zannı gibi gerçek dışı zanda bulunuyorlar.” 27 âyetinde, “câhiliye zannı” ndan da bahsedilmektedir. 'câhiliye zannı' hakikati olmayan yalan yanlış fikirlerin Allah'a isnad edilmesidir. “Allah'a ortak koşanlar diyecekler ki: 'Eğer Allah dileseydi, biz de babalarımız da ortak koşmazdık. Hiçbir şeyi de haram kılmazdık.'... De ki, 'Siz ancak zanna uyuyorsunuz ve siz sadece yalan söylüyorsunuz.'” 28 âyeti, Allah hakkında yanlış zanda bulunan müşriklerin tutumuna dair bir örnek vermektedir. Bunun yanında, 'Allah isteseydi Peygamberine yardım ederdi.', 'İsteseydi onu zora ve sıkıntıya düşürmezdi.' şeklindeki iddialar da bahsedilen zannın farklı şekilleridir. Buna göre câhiliye zannı, kişinin yaptığı yanlış uygulamaların kendisine ait olmadığı, hatta kendisine dayatıldığı zannına sahip olmasıdır. Allah hakkında oluşan bu yanlış zannın temelinde şüphesiz ki inançsızlık yatmaktadır. Kur'ân-ı Kerîm'de kendilerine deliller gösterildiği hâlde, arzularına uyarak bu şekilde Allah'a gerçek dışı zanda bulunanların azaba uğrayacakları29 ayrıca bildirilmektedir.

“Yaptıklarınızın çoğunu Allah'ın bilmediğini sanıyordunuz, işte bu sizin Rabbiniz hakkında beslediğiniz zannınızdır.” 30 “Dediler ki, dünya hayatından başka hayat yoktur. Ölürüz ve yaşarız. Bizi ancak zaman yok eder. Bu hususta onların bir bilgisi yoktur, onlar sadece zanda bulunuyorlar.” 31 “Onların çoğu zannın ardından gider. Oysa zan, hak/hakikate dair hiçbir bilgi vermez. Şüphesiz Allah, onların yapmakta olduklarını hakkıyla bilendir.” 32 âyetleri, insanın bilgisiz bir şekilde gerçekle ilgisi olmayan zanlara nasıl dayandığını göstermektedir.

Rahmet Elçisi, inananların kalplerini, zihin ve düşüncelerini yalan yanlış bilgi kırıntılarından, zanlardan arındırmalarını istemiş; gerçeğin peşinde, güvenli ve sağlam bilgiye dayanan örnek bir toplum inşa etmek istemiştir. Bunun için onlara: “Ey Allah'ın kulları, kardeş olun!” 33 demiştir. Bu kardeşliğin ilk adımı da kardeşine iyi zan beslemekle atılır. Kötü zan ise kardeşliğe zarar veren bir tavırdır. Mümin Allah'a ve insanlara hüsn-i zan besleyen, ne yaptığının bilincinde olan insandır. O, şu ilâhî ikazın hep farkındadır: “Bilmediğin bir şeyin ardına düşme. Doğrusu kulak, göz, kalp, bunların hepsi o şeyden sorumlu olur.” 34

Hırkasının altında on sekiz bin âlem seyredilen çoban Veysel Karânî (ö. 37/658) gibi; nefsinin yedi sınıfını, ruhunun beş merhalesini, sırrının da altı mertebesini geçen, her konağın kendi arasında biner hicabını da aşan sâlik, enfüste, iç âleminde on sekiz bin, âfakta, dışta da on sekiz bin âlemin dilinde Allah’ı zikrederek, Vahdet deryasında kaybolur.
Her biri farklı mecralardan akan nehirlerin denize ulaştıklarında isim ve cisimlerinden eser kalmadığı gibi Hakk’ın dostları da mânevî âlemde yaptıkları seyr ü seferle Allah’ın dışında her şeyden âzâde olur, her nereye baksa Mevlâ’yı görürler.
Seyyid Nûr Muhammed Bedvânî (ks) (ö. 1135), Allah’ın arşına kalbini açar, doya doya Hakk’ın feyzini içerdi.
Murakabenin çokluğundan beli ikiye katlanmış halde idi.
Mevlâ’nın aşkından öyle coşar, taşardı ki, Rabbimizin İlâhî tecellî ve Cemâlini seyirle on beş sene mest ü hayran kalmıştır. Bâyezid-i Bestâmî (ks) münacatında,
“Ya Rabb! Daha ne zamana kadar Sen’lik benlik olacak, benliğimi aradan çıkar ben de hiç olayım.” der.
“Onlara hem âfakta (kendi dışlarındaki âlemde), hem de kendi nefislerinde delillerimizi göstereceğiz.”
Bütün âlem insanoğlunun gönlündedir. Bedîüzzaman Saîd Nursî (rha) (ö. 1960)’nin ifadesiyle insan, Allah’ın isimlerini gösteren bir mühürdür.
Nasıl seyahat edeceğimizi Rabbimiz ne güzel haber veriyor Kitâb-ı Kerîm’inde:
“İşte gerçekten şunu bil ki, Allah’tan başka İlâh yoktur!
Hem kendi günahın için, hem de mü’min erkeklerle mü’min kadınlar için (Allah’tan) mağfiret dile!
Allah, (dünyada) gezip dolaştığınız yeri de, (âhirette) kalacağınız yeri de bilir

Emsile Kitabı

Emsile kitabının musannifi Hz. Ali (R.a.) olarak bilinmektedir. Emsile "misaller" demektir. Sarf ilminde isim ve fiilleri istenilen manaya göre şekillendirir.
Emsile ikiye ayrılır:1. Emsile-i Muhtelife اَلاَمْثِلَةُ الْمُخْتَلِ2. Emsile-i Muttaride اَلاَمْثِلَةُ الْمُطَّرِدَةُ,
1. Emsile-i Muhtelife:Emsile-i Muhtelife "degişik misaller" demektir. Harfleri bir, şekilleri başka başka olup birbirine benzemeyen Kalıp/sigalardır. "Kalıp/Siga" şekilleri degişen kelimelere denir. Emsile-i Muhtelife 24 sigadır. 24 siganın 13'ü fiil ve 11'i isimdir.2. Emsile-i Muttaride:Emsile-i Muttaride harfleri ve şekilleri birbirine benzeyen Kalıp/sigalardır. Emsile-i Muttaride 14 Kalıp/sigadır, malum (bilinen) ve meçhul (bilinmeyen) olarak iki kısma ayrılır. Bu kısımlara Bina-i ma'lum ve Bina-i meçhul denir. Bu kısımların her biri de gaib(3.şahıs), muhatab(2.şahıs) ve mutekellim(1.şahıs) olmak üzere üçe ayrılır. Gaib (hazırda olmayan) ve muhatab (hazırda olan) da, muzekker ve muennes olarak ikiye ayrılır. Muzekker (eril) ve muennes (dişil) ise mufred (tekil), tesniye (ikil) ve cem'i (coğul)olarak üçe ayrılır.

Örnek Yirmi Dört Siğa
بسم الله الرّحمن الرّحيم

نَصَرَ/يَنْصُرُ/نَصْراً

فهو ناَصِرٌ/فذاك مَنْصُرٌ

لَمْ يَنْصُرْ/لَمَّا يَنْصُرْ

ما يَنْصُرُ/لاَ يَنْصُرُ

لَنْ يَنْصُرَ/لِيَنْصُرْ

لاَيَنْصُرْ/اُنْصُرْ/لاَتَنْصُرْ

مَنْصَرٌ/مِنْصَرٌ/نَصْرَةً/نِصْرَةً

نُصَيْرٌ/نَصْرِيٌّ/نَصَّارٌ/اَنْصَرُ

ما اَنْصَرَهُ/وَ اَنْصِرْ بِهِ



Şimdi manalarını yazayım:
ننَصَرَ َ:yardım etti-mazi fiil
يَنْصُر2ُ:yardım ediyor-müzari fiil
نَصْرا3ً:yardım etmek-mimsiz masdar
ناصِرٌ4:yardım edici-ismi fail
مَنْصُورٌ5:yardım olunmuş-ismi mef'ul
لَمْ يَنْصُرْ6:yardım etmedi-cehdi mutlak
لَمّا يَنْصُرْ7:yardım etmedi-cehdi müstağrak
ماَ يَنْصُرُ8:yardım etmiyor-nef'i hal
لاَ يَنْصُرُ9:yardım etmez/etmeyecek/etmiyor(genel)-nef'i istikbal
لَنْ يَنْصُرَ10 : (hiç,asla)yardım etmez/etmeyecek-te'kidli nef'i istikbal
لِيَنْصُرْ11:yardım etsin!-emri gaib
لاَ يَنْصُرْ12:yardım etmesin-nehyi gaib
اُنْصُرْ13:yardım et!-emri hazır
لاَتَنْصُرْ14:yardım etme!-nehyi hazır
مَنْصَرٌ15:yardım etmek,yardım edilecek zaman,yardım edilecek
mekan-mimli masdar,ismi zaman,ismi mekan(bu üç mana için de kullanılır)
مِنْصَرٌ16:yardım edecek alet-ismi alet
نَصْرَةً17:bir kere yardım etmek-masdar bina-i merra
نِصْرَةً18:bir çeşit yardım-masdar bina-i nev'i
نُصَيْرٌ19:küçücük/azıcık yardım etmecik-ismi tasğir
نَصْرِيٌّ20:yardım etmeye mensub-ismi mensub
نَصَّارٌ21:çok yardım edici-mübalağalı ismi fail
اَنْصَرٌ22:ziyade yardım eden-ismi tafdil
ما اَنْصَرَه23ُ:acep yardım etti-fiili taaccubu evvel
وَ اَنْصِرْ بِهِ24: (iki kat)ne acep yardım etti-fiili taaccubu sani


Emsile yirmi dört siğadan oluşuyor.Fakat daha bitmedi.Şimdi bu siğaların şahıslara çekimleri var.(müfred,tesniye,cem'i,müzekker,müennes çekimleri)gibi. Bütün bunlar da yavaş yavaş ezberlendikten sonra bina'ya geçiliyor.
(Şimdi biraz içeriklerinden bahsedeyim.)

Binada ise sarfın 35 babı inceleniyor.sülasi mücerred,sülasi mezidler,rübai mücerred ve rübai mezidler,mülhakatlar gibi bablardan oluşuyor.Hangi baba hangi fiilin gireceğine, yani lazım fiil mi,müteaddi fiil mi,mutavaat mı.., olacağına o babın binası deniyor.Mazi müzari ve masdar çekimleri veriliyor binada.Mesela;
اَفْعَلَ-يُفْعِلُ-اِفْعَالاً
sülasi mezidlerden olan rübailerin 1. babıdır.
Alameti mazi fiilin başına bir elif ziyade edilip,fiilin dört harfli yapılmasıdır.
Binası ise müteadddi fiil için,bazen de lazım fiil içindir.

İşte bina bu açıklamalardan oluşuyor.Tek tek bütün bablar(35 bab) bu şekilde ezberleniyor.Binanın sonunda ise münhasır fiillerden(salim,ğayri salim) bahsediliyor ve en son olarak da aksam-ı seb'a' (yedi kısım fiil) anlatılıyor.Yani;sahih,misal,ecvef,nakıs,lefif,mud af,mehmuz fiiller.

Maksudda ise fiiller tekrar iki kısma ayrılıyor:asli ve ziyadeli fiiller olarak.Yani binada ezberlenen bablar burada asli ve ziyadeli olanlar olarak kısaca açıklandıktan sonra,masdar çeşitleri ve yapılışları,mazi fiilin kuralları,müzari fiilin kuralları,meçhul yapılışları,emri gaib ve nehyi gaib,ismi fail,ismi mef'ul yapılışları,te'kid nunları gibi konular anlatılıyor.Daha sonra yine çekimlere geçiliyor.(ismi fail çekimleri,ismi meful çekimleri,te'kid nunlu fiilerin çekimleri ve rübai,hümasi,südasi,mülhakat fiillerin emsiledeki siğalara çekimleri gibi.)Çekimlerden sonra da bazı kaideler (lazım fiilin müteaddiye dönüşü,müteaddinin lazıma çevrilmesi,efale babının hemzesinin çeşitli manaları,istefale'nin sin'inin çeşitli manaları gibi)anlatılıyor.Daha sonra i'lal kaideleri yani illetli fiilin şahıs çekimleri,mehmuz mudaf çekimler anlatılıyor.


EMSİLE-İ MUHTELİFE (24 KALIP)
ﺭﺼﻧ - nasara fiili mazi yardım etti
ﺭﺻﻧﻴ - yensuru fiili muzari yardım eder, ediyor, edecek
ﺍﺭﺼﻧ - nasren mastar yardım etmek
ﺭﺻﺎﻧ - naasirun ismi fail yardım eden , yardım edici
ﺭﻮﺼﻧﻤ - mensuurun ismi mef'ul yardım edilmiş
ﺭﺻﻧﻴ ﻡﻟ - lem yensur fiili muzari cahdi mutlak yardım etmedi
ﺭﺻﻧﻴ ﺎﻣﻟ - lemma yensur fiili muzari cahdi mustağrak henüz yardım etmedi
ﺭﺻﻧﻴ ﺎﻣ - ma yensuru fiili muzari nefyi hal yardım etmiyor
ﺭﺻﻧﻴ ﻻ - la yensuru fiili muzari nefyi istikbal yardım etmeyecek
ﺭﺻﻧﻴ ﻦﻠ - len yensure fiili muzari te'kidi nefyi istikbal elbette yardım etmeyecek
ﺭﺻﻧﻴﻠ - li yensur emri ğaib yardım etsin
ﺭﺻﻧﻴ ﻻ - la yensur nehyi ğaib yardım etmesin
ﺭﺼﻧﺃ - unsur emri hazır yardım et
ﺭﺻﻧﺘ ﻻ - la tensur nehyi hazır yardım etme
ﺭﺼﻧﻣ - mansarun ismi zaman,ismi mekan,mastar mimi yardım edecek zaman,yardım edecek mekan yardım etmek
ﺭﺼﻧﻣ - minsarun ismi alet yardım edecek alet
ﺓﺭﺻﻧ - nasraten mastar bina-i merre bir kere yardım etmek
ﺓﺭﺻﻧ - nısraten mastar bina-i nev'i bir çeşit yardım etmek
ﺭﻴﺻﻧ - nusayrun ismi tesğir yardım etmecik
ﻯﺭﺻﻧ - nasriyyun ismi mensup yardım etmeye mensup
ﺭﺎﺼﻧ - nassarun mubalağalı ismi fail çok yardım eden
ﺭﺻﻧﺃ - ensaru ismi tafdil en çok yardım eden
ﻩﺭﺻﻧﺃ ﺎﻣ - ma ensarahu fiili teaccübi evvel acayip yardım etti
ﻪﺑﺭﺻﻧﺃﻭ - ve ensır bihi fiili teaccübi sani ne acayip yardım etti

Aşağıdaki çekim tablolarından her birine "EMSİLE-İ MUTTARİDE" denilir.


MALUM FİİLİ MAZİ ÇEKİM KALIPLARI

ﺭﺼﻧ (nasaRA) müfret müzekker ğaib yardım etti bir erkek
ﺍﺭﺼﻧ (nasaRAa) tesniye müzekker ğaib yardım etti iki erkek
ﺍﻭﺭﺼﻧ (nasaRUu) cemi müzekker ğaib yardım ettiler erkekler
ﺖﺭﺼﻧ (nasaRAt) müfret müennes ğaibe yardım etti bir bayan
ﺎﺗﺭﺼﻧ (nasaRAtaa) tesniye müennes ğaibe yardım etti iki bayan
ﻥﺮﺻﻧ (nasaRne) cemi müennes ğaibe yardım ettiler bayanlar
ﺖﺭﺼﻧ (nasaRte) müfret müzekker muhatab yardım ettin sen bir erkek
ﺎﻤﺘﺮﺼﻧ (nasaRtuma) tesniye müzekker muhatab yardım ettiniz siz iki erkek
ﻢﺘﺭﺻﻧ (nasaRtum) cemi müzekker muhatab yardım ettiniz siz erkekler
ﺖﺭﺼﻧ (nasaRti) müfret müennes muhataba yardım ettin sen bir bayan
ﺎﻤﺘﺮﺼﻧ (nasaRtuma) tesniye müennes muhataba yardım ettiniz sin iki bayan
ﻥﺘﺭﺻﻧ (nasaRtunne) cemi müennes muhataba yardım ettiniz siz bayanlar
ﺖﺭﺼﻧ (nasaRtu) nefsi mütekellim vahdeh ben yardım ettim
ﺎﻧﺭﺼﻧ (nasaRna) nefsi mütekellim meal ğayr biz yardım ettik

MEÇHUL FİİLİ MAZİ ÇEKİM KALIPLARI

ﺭﺼﻧ (nusıre) müfret müzekker ğaib yardım edildi bir erkek
ﺍﺭﺼﻧ (nusıraa) tesniye müzekker ğaib yardım edildi iki erkek
ﺍﻭﺭﺼﻧ (nusıruu) cemi müzekker ğaib yardım edildiler erkekler
ﺖﺭﺼﻧ (nusıret) müfret müennes ğaibe yardım edildi bir bayan
ﺎﺗﺭﺼﻧ (nusıretaa) tesniye müennes ğaibe yardım edildi iki bayan
ﻥﺮﺻﻧ (nusırne) cemi müennes ğaibe yardım edildiler bayanlar
ﺖﺭﺼﻧ (nusırte) müfret müzekker muhatab sen yardım edildin bir erkek
ﺎﻤﺘﺮﺼﻧ (nusırtumaa) tesniye müzekker muhatab siz yardım edildiniz iki erkek
ﻢﺘﺭﺻﻧ (nusırtum) cemi müzekker muhatab siz yardım edildiniz erkekler
ﺖﺭﺼﻧ (nusırti) müfret müennes muhataba sen yardım edildin bir bayan
ﺎﻤﺘﺮﺼﻧ (nusırtuma) tesniye müennes muhataba siz yardım edildiniz iki bayan
ﻥﺘﺭﺻﻧ (nusırtunne) cemi müennes muhataba siz yardım edildiniz bayanlar
ﺖﺭﺼﻧ (nusırtu) nefsi mütekellim vahdeh ben yardım edildim
ﺎﻧﺭﺼﻧ (nusırnaa) nefsi mütekellim meal ğayr biz yardım edildik

MALUM FİİLİ MUZARİ ÇEKİM KALIPLARI
ﺭﺻﻧﻴ (yensuru) müfret müzekker ğaib yardım eder,ediyor,edecek bir erkek
ﻥﺍﺭﺻﻧﻳ (yensuraani) tesniye müzekker ğaib yardım eder,ediyor,edecek iki erkek
ﻥﻭﺭﺻﻧﻳ (yensuruune) cemi müzekker ğaib yardım eder,ediyor,edecek erkekler
ﺭﺻﻧﺗ (tensuru) müfret müennes ğaibe yardım eder,ediyor,edecek bir bayan
ﻥﺍﺭﺻﻧﺗ (tensuraani) tesniye müennes ğaibe yardım eder,ediyor,edecek iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﻳ (yensurne) cemi müennes ğaibe yardım eder,ediyor,edecek bayanlar
ﺭﺻﻧﺗ (tensuru) müfret müzekker muhatab sen yardım edersin,ediyorsun,edeceksin bir erkek
ﻥﺍﺭﺻﻧﺗ (tensuraani) tesniye müzekker muhatab siz yardım edersiniz,ediyorsunuz,edeceksiniz iki erkek
ﻥﻭﺭﺻﻧﺗ (tensuruune) cemi müzekker muhatab siz yardım edersiniz,ediyorsunuz,edeceksiniz erkekler
ﻥﻴﺭﺻﻧﺗ (tensuriine) müfret müennes muhataba sen yardım edersin,ediyorsun,edeceksin bir bayan
ﻥﺍﺭﺻﻧﺗ (tensuraani) tesniye müennes muhataba siz yardım edersiniz,ediyorsunuz,edeceksiniz iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﺗ (tensurne) cemi müennes muhataba siz yardım edersiniz,ediyorsunuz,edeceksiniz bayanlar
ﺭﺼﻧﺃ (ensuru) nefsi mütekellim vahdeh ben yardım ederim,ediyorum,edeceğim
ﺭﺼﻧﻧ (nensuru) nefsi mütekellim meal ğayr biz yardım ederiz,ediyoruz,edeceğiz

MEÇHUL FİİLİ MUZARİ ÇEKİM KALIPLARI
ﺭﺻﻧﻴ (yunsaru) müfret müzekker ğaib yardım olunur,olunuyor,olunacak bir erkek
ﻥﺍﺭﺻﻧﻳ (yunsaraani) tesniye müzekker ğaib yardım olunurlar,olunuyorlar,olunacaklar iki erkek
ﻥﻭﺭﺻﻧﻳ (yunsaruune) cemi müzekker ğaib yardım olunurlar,olunuyorlar,olunacaklar erkekler
ﺭﺻﻧﺗ (tunsaru) müfret müennes ğaibe yardım olunur,olunuyor,olunacak bir bayan
ﻥﺍﺭﺻﻧﺗ (tunsaraani) tesniye müennes ğaibe yardım olunurlar,olunuyorlar,olunacaklar iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﻳ (yunsarne) cemi müennes ğaibe yardım olunurlar,olunuyorlar,olunacaklar bayanlar
ﺭﺻﻧﺗ (tunsaru) müfret müzekker muhatab sen yardım olunursun,olunuyorsun,olunacaksın bir erkek
ﻥﺍﺭﺻﻧﺗ (tunsaraani) tesniye müzekker muhatab siz yardım olunursunuz,olunuyorsunuz,olunacaksınız iki erkek
ﻥﻭﺭﺻﻧﺗ (tunsaruune) cemi müzekker muhatab siz yardım olunursunuz,olunuyorsunuz,olunacaksınız erkekler
ﻥﻴﺭﺻﻧﺗ (tunsariine) müfret müennes muhataba sen yardım olunursun,olunuyorsun,olunacaksın bir bayan
ﻥﺍﺭﺻﻧﺗ (tunsaraani) tesniye müennes muhataba siz yardım olunursunuz,olunuyorsunuz,olunacaksınız iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﺗ (tunsarne) cemi müennes muhataba siz yardım olunursunuz,olunuyorsunuz,olunacaksınız bayanlar
ﺭﺼﻧﺃ (unsaru) nefsi mütekellim vahdeh ben yardım olunurum,olunuyorum,olunacağım
ﺭﺼﻧﻧ (nunsaru) nefsi mütekellim meal ğayr biz yardım olunuruz,olunuyoruz,olunacağız

MİMSİZ MASTAR ÇEKİM KALIPLARI
ﺍﺭﺼﻧ (nasren) müfret (tekil) bir yardım etmek
ﻥﺍﺭﺼﻧ (nasrani) tesniye (ikil) iki yardım etmek
ﺖﺍﺭﺼﻧ (nasratun) cemi (çoğul) cemi(çoğul) yardım etmek

İSMİ FAİL ÇEKİM KALIPLARI
ﺭﺼﺎﻧ (naasirun) müfret müzekker yardım edici bir erkek
ﻥﺍﺭﺼﺎﻧ (nasiraani) tesniye müzekker yardım edici iki erkek
ﻥﻭﺭﺼﺎﻧ (nasiruune) cemi müzekker yardım edici erkekler
ﺭﺎﺻﻧ (nussaarun) cemi müzekker mükesser yardım edici erkekler
ﺭﺼﻧ ﻭ (ve nussarun) cemi müzekker mükesser yardım edici erkekler
ﺓﺭﺼﻧ ﻭ (ve nasaretun) cemi müzekker mükesser yardım edici erkekler
ﺓﺭﺼﺎﻧ (naasiretun) müfret müennes yardım edici bir bayan
ﻥﺎﺗﺭﺼﺎﻧ (naasiretaani) tesniye müennes yardım edici iki bayan
ﺖﺍﺭﺼﺎﻧ (naasiraatun) cemi müennes yardım edici bayanlar
ﺭﺻﺍﻮﻧﻭ (ve nevaasiru) cemi müennes mükessereh yardım edici bayanlar

İSMİ MEF'UL ÇEKİM KALIPLARI
ﺭﻭﺻﻧﻤ (mensuurun) müfret müzekker yardım olunmuş bir erkek
ﻥﺍﺭﻭﺻﻧﻤ (mensuurani) tesniye müzekker yardım olunmuş iki erkek
ﻥﻮﺭﻭﺻﻧﻤ (mensuuruune) cemi müzekker yardım olunmuş erkekler
ﺓﺭﻭﺻﻧﻤ (mensuuretun) müfret müennes yardım olunmuş bir bayan
ﻥﺎﺗﺭﻭﺻﻧﻤ (mensuuretaani) tesniye müennes yardım olunmuş iki bayan
ﺖﺍﺭﻭﺻﻧﻤ (mensuuraatun) cemi müennes yardım olunmuş bayanlar
ﺭﺼﺎﻧﻤﻭ (ve menaasiru) cemi müzekker mükesser yardım olunmuş erkekler

MALUM FİİLİ MUZARİ CAHDİ MUTLAK ÇEKİM KALIPLARI
ﺭﺻﻧﻴ ﻢﻟ (lem yensur) müfret müzekker ğaib yardım etmedi bir erkek
ﺍﺭﺻﻧﻳ ﻢﻟ (lem yensuraa) tesniye müzekker ğaib yardım etmediler iki erkek
ﺍﻭﺭﺻﻧﻳ ﻢﻟ (lem yensuruu) cemi müzekker ğaib yardım etmediler erkekler
ﺭﺻﻧﺗ ﻢﻟ (lem tensur) müfret müennes ğaibe yardım etmedi bir bayan
ﺍﺭﺻﻧﺗ ﻢﻟ (lem tensuraa) tesniye müennes ğaibe yardım etmediler iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﻳ ﻢﻟ (lem yensurne) cemi müennes ğaibe yardım etmediler bayanlar
ﺭﺻﻧﺗ ﻢﻟ (lem tensur) müfret müzekker muhatab sen yardım etmedin bir erkek
ﺍﺭﺻﻧﺗ ﻢﻟ (lem tensuraa) tesniye müzekker muhatab siz yardım etmediniz iki erkek
ﺍﻭﺭﺻﻧﺗ ﻢﻟ (lem tensuruu) cemi müzekker muhatab siz yardım etmediniz erkekler
ﻯﺭﺻﻧﺗ ﻢﻟ (lem tensurii) müfret müennes muhataba sen yardım etmedin bir bayan
ﺍﺭﺻﻧﺗ ﻢﻟ (lem tensuraa) tesniye müennes muhataba siz yardım etmediniz iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﺗ ﻢﻟ (lem tensurne) cemi müennes muhataba siz yardım etmediniz bayanlar
ﺭﺼﻧﺃ ﻢﻟ (lem ensur) nefsi mütekellim vahdeh ben yardım etmedim
ﺭﺼﻧﻧ ﻢﻟ (lem nensur) nefsi mütekellim meal ğayr biz yardım etmedik

MEÇHUL FİİLİ MUZARİ CAHDİ MUTLAK ÇEKİM KALIPLARI
ﺭﺻﻧﻴ ﻢﻟ (lem yunsar) müfret müzekker ğaib yardım olunmadı bir erkek
ﺍﺭﺻﻧﻳ ﻢﻟ (lem yunsaraa) tesniye müzekker ğaib yardım olunmadılar iki erkek
ﺍﻭﺭﺻﻧﻳ ﻢﻟ (lem yunsaruu) cemi müzekker ğaib yardım olunmadılar erkekler
ﺭﺻﻧﺗ ﻢﻟ (lem tunsar) müfret müennes ğaibe yardım olunmadı bir bayan
ﺍﺭﺻﻧﺗ ﻢﻟ (lem tunsaraa) tesniye müennes ğaibe yardım olunmadılar iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﻳ ﻢﻟ (lem yunsarne) cemi müennes ğaibe yardım olunmadılar bayanlar
ﺭﺻﻧﺗ ﻢﻟ (lem tunsar) müfret müzekker muhatab sen yardım olunmadın bir erkek
ﺍﺭﺻﻧﺗ ﻢﻟ (lem tunsaraa) tesniye müzekker muhatab siz yardım olunmadınız iki erkek
ﺍﻭﺭﺻﻧﺗ ﻢﻟ (lem tunsaruu) cemi müzekker muhatab siz yardım olunmadınız erkekler
ﻯﺭﺻﻧﺗ ﻢﻟ (lem tunsarii) müfret müennes muhataba sen yardım olunmadın bir bayan
ﺍﺭﺻﻧﺗ ﻢﻟ (lem tunsaraa) tesniye müennes muhataba siz yardım olunmadınız iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﺗ ﻢﻟ (lem tunsarne) cemi müennes muhataba siz yardım olunmadınız bayanlar
ﺭﺼﻧﺃ ﻢﻟ (lem unsar) nefsi mütekellim vahdeh ben yardım olunmadım
ﺭﺼﻧﻧ ﻢﻟ (lem nunsar) nefsi mütekellim meal ğayr biz yardım olunmadık


MALUM FİİLİ MUZARİ CAHDİ MUSTAĞRAK ÇEKİM KALIPLARI

(henüz = geçmiş zamanın tamamında)
ﺭﺻﻧﻴ ﺎﻤﻟ (lemma yensur) müfret müzekker ğaib henüz yardım etmedi bir erkek
ﺍﺭﺻﻧﻳ ﺎﻤﻟ (lemma yensuraa) tesniye müzekker ğaib henüz yardım etmediler iki erkek
ﺍﻭﺭﺻﻧﻳ ﺎﻤﻟ (lemma yensuruu) cemi müzekker ğaib henüz yardım etmediler erkekler
ﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤﻟ (lemma tensur) müfret müennes ğaibe henüz yardım etmedi bir bayan
ﺍﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤﻟ (lemma tensuraa) tesniye müennes ğaibe henüz yardım etmediler iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﻳ ﺎﻤﻟ (lemma yensurne) cemi müennes ğaibe henüz yardım etmediler bayanlar
ﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤﻟ (lemma tensur) müfret müzekker muhatab henüz sen yardım etmedin bir erkek
ﺍﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤﻟ (lemma tensuraa) tesniye müzekker muhatab henüz siz yardım etmediniz iki erkek
ﺍﻭﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤﻟ (lemma tensuruu) cemi müzekker muhatab henüz siz yardım etmediniz erkekler
ﻯﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤﻟ (lemma tensurii) müfret müennes muhataba henüz sen yardım etmedin bir bayan
ﺍﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤﻟ (lemma tensuraa) tesniye müennes muhataba henüz siz yardım etmediniz iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤﻟ (lemma tensurne) cemi müennes muhataba henüz siz yardım etmediniz bayanlar
ﺭﺼﻧﺃ ﺎﻤﻟ (lemma ensur) nefsi mütekellim vahdeh henüz ben yardım etmedim
ﺭﺼﻧﻧ ﺎﻤﻟ (lemma nensur) nefsi mütekellim meal ğayr henüz biz yardım etmedik

MEÇHUL FİİLİ MUZARİ CAHDİ MUSTAĞRAK ÇEKİM KALIPLARI

(henüz = geçmiş zamanın tamamında)
ﺭﺻﻧﻴ ﺎﻤﻟ (lemma yunsar) müfret müzekker ğaib henüz yardım olunmadı bir erkek
ﺍﺭﺻﻧﻳ ﺎﻤﻟ (lemma yunsaraa) tesniye müzekker ğaib henüz yardım olunmadılar iki erkek
ﺍﻭﺭﺻﻧﻳ ﺎﻤﻟ (lemma yunsaruu) cemi müzekker ğaib henüz yardım olunmadılar erkekler
ﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤﻟ (lemma tunsar) müfret müennes ğaibe henüz yardım olunmadı bir bayan
ﺍﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤﻟ (lemma tunsaraa) tesniye müennes ğaibe henüz yardım olunmadılar iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﻳ ﺎﻤﻟ (lemma yunsarne) cemi müennes ğaibe henüz yardım olunmadılar bayanlar
ﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤﻟ (lemma tunsar) müfret müzekker muhatab henüz sen yardım olunmadın bir erkek
ﺍﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤﻟ (lemma tunsaraa) tesniye müzekker muhatab henüz siz yardım olunmadınız iki erkek
ﺍﻭﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤﻟ (lemma tunsaruu) cemi müzekker muhatab henüz siz yardım olunmadınız erkekler
ﻯﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤﻟ (lemma tunsarii) müfret müennes muhataba henüz sen yardım olunmadın bir bayan
ﺍﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤﻟ (lemma tunsaraa) tesniye müennes muhataba henüz siz yardım olunmadınız iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤﻟ (lemma tunsarne) cemi müennes muhataba henüz siz yardım olunmadınız bayanlar
ﺭﺼﻧﺃ ﺎﻤﻟ (lemma unsar) nefsi mütekellim vahdeh henüz ben yardım olunmadım
ﺭﺼﻧﻧ ﺎﻤﻟ (lemma nunsar) nefsi mütekellim meal ğayr henüz biz yardım olunmadık

MALUM FİİLİ MUZARİ NEFYİ HAL
ﺭﺻﻧﻴ ﺎﻤ (ma yensuru) müfret müzekker ğaib yardım etmiyor bir erkek
ﻥﺍﺭﺻﻧﻳ ﺎﻤ (ma yensuraani) tesniye müzekker ğaib yardım etmiyorlar iki erkek
ﻥﻭﺭﺻﻧﻳ ﺎﻤ (ma yensuruune) cemi müzekker ğaib yardım etmiyorlar erkekler
ﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤ (ma tensuru) müfret müennes ğaibe yardım etmiyor bir bayan
ﻥﺍﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤ (ma tensuraani) tesniye müennes ğaibe yardım etmiyorlar iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﻳ ﺎﻤ (ma yensurne) cemi müennes ğaibe yardım etmiyorlar bayanlar
ﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤ (ma tensuru) müfret müzekker muhatab sen yardım etmiyorsun bir erkek
ﻥﺍﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤ (ma tensuraani) tesniye müzekker muhatab siz yardım etmiyorsunuz iki erkek
ﻥﻭﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤ (ma tensuruune) cemi müzekker muhatab siz yardım etmiyorsunuz erkekler
ﻥﻴﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤ (ma tensuriine) müfret müennes muhataba sen yardım etmiyorsun bir bayan
ﻥﺍﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤ (ma tensuraani) tesniye müennes muhataba siz yardım etmiyorsunuz iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤ (ma tensurne) cemi müennes muhataba siz yardım etmiyorsunuz bayanlar
ﺭﺼﻧﺃ ﺎﻤ (ma ensuru) nefsi mütekellim vahdeh ben yardım etmiyorum
ﺭﺼﻧﻧ ﺎﻤ (ma nensuru) nefsi mütekellim meal ğayr biz yardım etmiyoruz

MEÇHUL FİİLİ MUZARİ NEFYİ HAL
ﺭﺻﻧﻴ ﺎﻤ (ma yunsaru) müfret müzekker ğaib yardım olunmuyor bir erkek
ﻥﺍﺭﺻﻧﻳ ﺎﻤ (ma yunsaraani) tesniye müzekker ğaib yardım olunmuyor iki erkek
ﻥﻭﺭﺻﻧﻳ ﺎﻤ (ma yunsaruune) cemi müzekker ğaib yardım olunmuyorlar erkekler
ﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤ (ma tunsaru) müfret müennes ğaibe yardım olunmuyor bir bayan
ﻥﺍﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤ (ma tunsaraani) tesniye müennes ğaibe yardım olunmuyor iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﻳ ﺎﻤ (ma yunsarne) cemi müennes ğaibe yardım olunmuyorlar bayanlar
ﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤ (ma tunsaru) müfret müzekker muhatab sen yardım olunmuyorsun bir erkek
ﻥﺍﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤ (ma tunsaraani) tesniye müzekker muhatab siz yardım olunmuyorsunuz iki erkek
ﻥﻭﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤ (ma tunsaruune) cemi müzekker muhatab siz yardım olunmuyorsunuz erkekler
ﻥﻴﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤ (ma tunsariine) müfret müennes muhataba sen yardım olunmuyorsun bir bayan
ﻥﺍﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤ (ma tunsaraani) tesniye müennes muhataba siz yardım olunmuyorsunuz iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﺗ ﺎﻤ (ma tunsarne) cemi müennes muhataba siz yardım olunmuyorsunuz bayanlar
ﺭﺼﻧﺃ ﺎﻤ (ma unsaru) nefsi mütekellim vahdeh ben yardım olunmuyorum
ﺭﺼﻧﻧ ﺎﻤ (ma nunsaru) nefsi mütekellim meal ğayr biz yardım olunmuyoruz

MALUM FİİLİ MUZARİ NEFYİ İSTİKBAL
ﺭﺻﻧﻴ ﻻ (la yensuru) müfret müzekker ğaib yardım etmeyecek bir erkek
ﻥﺍﺭﺻﻧﻳ ﻻ (la yensuraani) tesniye müzekker ğaib yardım etmeyecek iki erkek
ﻥﻭﺭﺻﻧﻳ ﻻ (la yensuruune) cemi müzekker ğaib yardım etmeyecekler erkekler
ﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tensuru) müfret müennes ğaibe yardım etmeyecek bir bayan
ﻥﺍﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tensuraani) tesniye müennes ğaibe yardım etmeyecek iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﻳ ﻻ (la yensurne) cemi müennes ğaibe yardım etmeyecekler bayanlar
ﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tensuru) müfret müzekker muhatab sen yardım etmeyeceksin bir erkek
ﻥﺍﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tensuraani) tesniye müzekker muhatab siz yardım etmeyeceksiniz iki erkek
ﻥﻭﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tensuruune) cemi müzekker muhatab siz yardım etmeyeceksiniz erkekler
ﻥﻴﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tensuriine) müfret müennes muhataba sen yardım etmeyeceksin bir bayan
ﻥﺍﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tensuraani) tesniye müennes muhataba siz yardım etmeyeceksiniz iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tensurne) cemi müennes muhataba siz yardım etmeyeceksiniz bayanlar
ﺭﺼﻧﺃ ﻻ (la ensuru) nefsi mütekellim vahdeh ben yardım etmeyeceğim
ﺭﺼﻧﻧ ﻻ (la nensuru) nefsi mütekellim meal ğayr biz yardım etmeyeceğiz

MEÇHUL FİİLİ MUZARİ NEFYİ İSTİKBAL
ﺭﺻﻧﻴ ﻻ (la yunsaru) müfret müzekker ğaib yardım olunmayacak bir erkek
ﻥﺍﺭﺻﻧﻳ ﻻ (la yunsaraani) tesniye müzekker ğaib yardım olunmayacak iki erkek
ﻥﻭﺭﺻﻧﻳ ﻻ (la yunsaruune) cemi müzekker ğaib yardım olunmayacaklar erkekler
ﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tunsaru) müfret müennes ğaibe yardım olunmayacak bir bayan
ﻥﺍﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tunsaraani) tesniye müennes ğaibe yardım olunmayacak iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﻳ ﻻ (la yunsarne) cemi müennes ğaibe yardım olunmayacaklar bayanlar
ﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tunsaru) müfret müzekker muhatab sen yardım olunmayacaksın bir erkek
ﻥﺍﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tunsaraani) tesniye müzekker muhatab siz yardım olunmayacaksınız iki erkek
ﻥﻭﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tunsaruune) cemi müzekker muhatab siz yardım olunmayacaksınız erkekler
ﻥﻴﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tunsariine) müfret müennes muhataba sen yardım olunmayacaksın bir bayan
ﻥﺍﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tunsaraani) tesniye müennes muhataba siz yardım olunmayacaksınız iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tunsarne) cemi müennes muhataba siz yardım olunmayacaksınız bayanlar
ﺭﺼﻧﺃ ﻻ (la unsaru) nefsi mütekellim vahdeh ben yardım olunmayacağım
ﺭﺼﻧﻧ ﻻ (la nunsaru) nefsi mütekellim meal ğayr biz yardım olunmayacağız

MALUM FİİLİ MUZARİ TE'KİDİ NEFYİ İSTİKBAL
ﺭﺻﻧﻴ ﻥﻠ (len yensura) müfret müzekker ğaib elbette yardım etmeyecek bir erkek
ﺍﺭﺻﻧﻳ ﻥﻠ (len yensuraa) tesniye müzekker ğaib elbette yardım etmeyecek iki erkek
ﺍﻭﺭﺻﻧﻳ ﻥﻠ (len yensuruu) cemi müzekker ğaib elbette yardım etmeyecekler erkekler
ﺭﺻﻧﺗ ﻥﻠ (len tensura) müfret müennes ğaibe elbette yardım etmeyecek bir bayan
ﺍﺭﺻﻧﺗ ﻥﻠ (len tensuraa) tesniye müennes ğaibe elbette yardım etmeyecek iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﻳ ﻥﻠ (len yensurne) cemi müennes ğaibe elbette yardım etmeyecekler bayanlar
ﺭﺻﻧﺗ ﻥﻠ (len tensura) müfret müzekker muhatab elbette sen yardım etmeyeceksin bir erkek
ﺍﺭﺻﻧﺗ ﻥﻠ (len tensuraa) tesniye müzekker muhatab elbette siz yardım etmeyeceksiniz iki erkek
ﺍﻭﺭﺻﻧﺗ ﻥﻠ (len tensuruu) cemi müzekker muhatab elbette siz yardım etmeyeceksiniz erkekler
ﻯﺭﺻﻧﺗ ﻥﻠ (len tensurii) müfret müennes muhataba elbette sen yardım etmeyeceksin bir bayan
ﺍﺭﺻﻧﺗ ﻥﻠ (len tensuraa) tesniye müennes muhataba elbette siz yardım etmeyeceksiniz iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﺗ ﻥﻠ (len tensurne) cemi müennes muhataba elbette siz yardım etmeyeceksiniz bayanlar
ﺭﺼﻧﺃ ﻥﻠ (len ensura) nefsi mütekellim vahdeh elbette ben yardım etmeyeceğim
ﺭﺼﻧﻧ ﻥﻠ (len nensura) nefsi mütekellim meal ğayr elbette biz yardım etmeyeceğiz

MEÇHUL FİİLİ MUZARİ TE'KİDİ NEFYİ İSTİKBAL

ﺭﺻﻧﻴ ﻥﻠ (len yunsara) müfret müzekker ğaib elbette yardım olunmayacak bir erkek
ﺍﺭﺻﻧﻳ ﻥﻠ (len yunsaraa) tesniye müzekker ğaib elbette yardım olunmayacak iki erkek
ﺍﻭﺭﺻﻧﻳ ﻥﻠ (len yunsaruu) cemi müzekker ğaib elbette yardım olunmayacaklar erkekler
ﺭﺻﻧﺗ ﻥﻠ (len tunsara) müfret müennes ğaibe elbette yardım olunmayacak bir bayan
ﺍﺭﺻﻧﺗ ﻥﻠ (len tunsaraa) tesniye müennes ğaibe elbette yardım olunmayacak iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﻳ ﻥﻠ (len yunsarne) cemi müennes ğaibe elbette yardım olunmayacaklar bayanlar
ﺭﺻﻧﺗ ﻥﻠ (len tunsara) müfret müzekker muhatab elbette sen yardım olunmayacaksın bir erkek
ﺍﺭﺻﻧﺗ ﻥﻠ (len tunsaraa) tesniye müzekker muhatab elbette siz yardım olunmayacaksınız iki erkek
ﺍﻭﺭﺻﻧﺗ ﻥﻠ (len tunsaruu) cemi müzekker muhatab elbette siz yardım olunmayacaksınız erkekler
ﻯﺭﺻﻧﺗ ﻥﻠ (len tunsarii) müfret müennes muhataba elbette sen yardım olunmayacaksın bir bayan
ﺍﺭﺻﻧﺗ ﻥﻠ (len tunsaraa) tesniye müennes muhataba elbette siz yardım olunmayacaksınız iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﺗ ﻥﻠ (len tunsarne) cemi müennes muhataba elbette siz yardım olunmayacaksınız bayanlar
ﺭﺼﻧﺃ ﻥﻠ (len unsara) nefsi mütekellim vahdeh elbette ben yardım olunmayacağım
ﺭﺼﻧﻧ ﻥﻠ (len nunsara) nefsi mütekellim meal ğayr elbette biz yardım olunmayacağız

MALUM EMRİ ĞAİB
ﺭﺻﻧﻳﻠ (li yensur) müfret müzekker ğaib yardım etsin bir erkek
ﺍﺭﺻﻧﻳﻠ (li yensuraa) tesniye müzekker ğaib yardım etsin iki erkek
ﺍﻭﺭﺻﻧﻳﻠ (li yensuruu) cemi müzekker ğaib yardım etsinler erkekler
ﺭﺻﻧﺗﻠ (li tensur) müfret müennes ğaibe yardım etsin bir bayan
ﺍﺭﺻﻧﺗﻠ (li tensuraa) tesniye müennes ğaibe yardım etsin iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﻳﻠ (li yensurne) cemi müennes ğaibe yardım etsinler bayanlar

MEÇHUL EMRİ ĞAİB
ﺭﺻﻧﻳﻠ (li yunsar) müfret müzekker ğaib yardım olunsun bir erkek
ﺍﺭﺻﻧﻳﻠ (li yunsaraa) tesniye müzekker ğaib yardım olunsun iki erkek
ﺍﻭﺭﺻﻧﻳﻠ (li yunsaruu) cemi müzekker ğaib yardım olunsunlar erkekler
ﺭﺻﻧﺗﻠ (li tunsar) müfret müennes ğaibe yardım olunsun bir bayan
ﺍﺭﺻﻧﺗﻠ (li tunsaraa) tesniye müennes ğaibe yardım olunsun iki bayan
ﻥﺭﺻﻧﻳﻠ (li yunsarne) cemi müennes ğaibe yardım olunsunlar bayanlar
ﺭﺼﻧﻷ (li unsar) nefsi mütekellim vahdeh ben yardım olunurum
ﺭﺻﻧﻧﻠ (li nunsar) nefsi mütekellim meal ğayr biz yardım olunuruz

MALUM EMRİ HAZIR ﺭﺼﻧﺃ (unsur) müfret müzekker muhatab sen yardım et bir erkek (gelecek zamanda)
ﺍﺭﺼﻧﺃ (unsuraa) tesniye müzekker muhatab siz yardım edin iki erkek (gelecek zamanda)
ﺍﻮﺭﺼﻧﺃ (unsuruu) cemi müzekker muhatab sialer yardım ediniz erkekler (gelecek zamanda)
ﻯﺭﺼﻧﺃ (unsurii) müfret müennes muhataba sen yardım et bir bayan (gelecek zamanda)
ﺍﺭﺼﻧﺃ (unsuraa) tesniye müennes muhataba siz yardım edin iki bayan (gelecek zamanda)
ﻥﺭﺼﻧﺃ (unsurne) cemi müennes muhataba sizlar yardım ediniz bayanlar (gelecek zamanda)

MEÇHUL EMRİ HAZIR
ﺭﺻﻧﺗﻠ (li tunsar) müfret müzekker muhatab yardım edil sen bir erkek (gelecek zamanda)
ﺍﺭﺻﻧﺗﻠ (li tunsaraa) tesniye müzekker muhatab yardım olun siz iki erkek (gelecek zamanda)
ﺍﻭﺭﺻﻧﺗﻠ (li tunsaruu) cemi müzekker muhatab yardım olunun sizler erkekler (gelecek zamanda)
ﻯﺭﺻﻧﺗﻠ (li tunsarii) müfret müennes muhataba yardım olun sen bir bayan (gelecek zamanda)
ﺍﺭﺻﻧﺗﻠ (li tunsaraa) tesniye müennes muhataba yardım olun sizler iki bayan (gelecek zamanda)
ﻥﺭﺻﻧﺗﻠ (li tunsarne) cemi müennes muhataba yardım olununuz sizler bayanlar (gelecek zamanda)
ﺭﺼﻧﻷ (li unsar) nefsi mütekellim vahdeh yardım olunayım ben (gelecek zamanda)
ﺭﺻﻧﻧﻠ (li nunsar) nefsi mütekellim meal ğayr yardım olunalım biz (gelecek zamanda)

MALUM NEHYİ HAZIR
ﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tensur) müfret müzekker muhatab yardım etme sen bir erkek (gelecek zamanda)
ﺍﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tensuraa) tesniye müzekker muhatab yardım etmeyin siz iki erkek (gelecek zamanda)
ﺍﻭﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tensuruu) cemi müzekker muhatab yardım etmeyin sizler erkekler (gelecek zamanda)
ﻯﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tensurii) müfret müennes muhataba yardım etme sen bir bayan (gelecek zamanda)
ﺍﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tensuraa) tesniye müennes muhataba yardım etmeyin siz iki bayan (gelecek zamanda)
ﻥﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tensurne) cemi müennes muhataba yardım etmeyin sizler bayanlar (gelecek zamanda)

MEÇHUL NEHYİ HAZIR
ﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tunsar) müfret müzekker muhatab sen yardım edilme bir erkek (gelecek zamanda)
ﺍﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tunsaraa) tesniye müzekker muhatab siz ikiniz yardım edilmeyiniz iki erkek (gelecek zamanda)
ﺍﻭﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tunsaruu) cemi müzekker muhatab sizler yardım edilmeyiniz erkekler (gelecek zamanda)
ﻯﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tunsarii) müfret müennes muhataba sen yardım edilme bir bayan (gelecek zamanda)
ﺍﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tunsaraa) tesniye müennes muhataba siz yardım edilmeyiniz iki bayanlar (gelecek zamanda)
ﻥﺭﺻﻧﺗ ﻻ (la tunsarne) cemi müennes muhataba sizler yardım edilmeyiniz bayanlar (gelecek zamanda)
ﺭﺼﻧﺃ ﻻ (la unsar) nefsi mütekellim vahdeh yardım edilmem ben (gelecek zamanda)
ﺭﺼﻧﻧ ﻻ (la nunsar) nefsi mütekellim meal ğayr yardım edilmeyiz biz (gelecek zamanda)

İSMİ ZAMAN,İSMİ MEKAN,MASTAR MİMİ
ﺭﺻﻧﻤ (mensarun) müfret yardım edecek zaman,yardım edecek mekan,yardım etmek
ﻥﺍﺭﺻﻧﻤ (mensaraani) tesniye yardım edecek iki zaman,yardım edecek iki mekan,yardım etmek
ﺭﺻﺎﻧﻤ (menaasiru) cemi yardım edecek zamanlar,yardım edecek mekanlar,yardım etmek

İSMİ ALET
ﺭﺻﻧﻤ (minsarun) müfret yardım edecek bir alet
ﻥﺍﺭﺻﻧﻤ (minsaraani) tesniye yardım edecek iki alet
ﺭﺻﺎﻧﻤ (menaasiru) cemi yardım edecek aletler


MASTAR BİNA-İ MERREH
ﺓﺭﺻﻧ (nasraten) müfret bir kere yardım etmek
ﻥﺎﺗﺭﺻﻧ (nasrataani) tesniye iki kere yardım etmek
ﺖﺍﺭﺻﻧ (nasraatun) cemi cemi (çoğul kere = 3 veya daha fazla) kere yardım etmek

MASTAR BİNA-İ NEVİ
ﺓﺭﺻﻧ (nısraten) müfret bir çeşit yardım etmek
ﻥﺎﺗﺭﺻﻧ (nısrataani) tesniye iki çeşit yardım etmek
ﺖﺍﺭﺻﻧ (nısraatun) cemi çok çeşitli yardım etmek

İSMİ TESĞİR
ﺭﻴﺻﻧ (nusayrun) müfret müzekker yardım etmecik bir erkek
ﻥﺍﺭﻴﺻﻧ (nusayraani) tesniye müzekker yardım etmecik iki erkek
ﻥﻮﺭﻴﺻﻧ (nusayruune) cemi müzekker yardım etmecik erkekler

İSMİ MENSUB
ﻯﺭﺻﻧ (nasriyyun) müfret müzekker yardım etmeye mensub bir erkek
ﻥﺎﻳﺭﺻﻧ (nasriyyaani) tesniye müzekker yardım etmeye mensub iki erkek
ﻥﻮﻳﺭﺻﻧ (nasriyyuune) cemi müzekker yardım etmeye mensub erkekler
ﺔﻴﺭﺻﻧ (nasriyyetun) müfret müennes yardım etmeye mensub bir bayan
ﻥﺎﺘﻴﺭﺻﻧ (nasriyyetaani) tesniye müennes yardım etmeye mensub iki bayan
ﺖﺎﻴﺭﺻﻧ (nasriyyaatun) cemi müennes yardım etmeye mensub bayanlar


.MUBALAĞALI İSMİ FAİL
ﺭﺎﺼﻧ (nassaarun) müfret müzekker mubalağa ile yardım edici bir erkek
ﻥﺍﺭﺎﺼﻧ (nassaaraani) tesniye müzekker mubalağa ile yardım edici iki erkek
ﻥﻭﺭﺎﺼﻧ (nassaruune) cemi müzekker mubalağa ile yardım edici erkekler
ﺓﺭﺎﺼﻧ (nassaaratun) müfret müennes mubalağa ile yardım edici bir bayan
ﻥﺎﺗﺭﺎﺼﻧ (nassaarataani) tesniye müennes mubalağa ile yardım edici iki bayan
ﺕﺍﺭﺎﺼﻧ (nassaaraatun) cemi müennes mubalağa ile yardım edici bayanlar

İSMİ TAFDİL
ﺭﺼﻧﺃ (ensaru) müfret müzekker en çok yardım eden bir erkek
ﻥﺍﺭﺼﻧﺃ (ensaraani) tesniye müzekker en çok yardım eden iki erkek
ﻥﻭﺭﺼﻧﺃ (ensaruune) cemi müzekker en çok yardım eden erkekler
ﺭﺼﺎﻧﺃﻮ (ve enaasıru) cemi müzekker mükesser en çok yardım eden erkekler
ﻯﺭﺼﻧ (nusraa) müfret müennes en çok yardım eden bir bayan
ﻥﺎﻳﺭﺼﻧ (nusrayaani) tesniye müennes en çok yardım eden iki bayan
ﺖﺎﻳﺭﺼﻧ (nusrayaatun) cemi müennes en çok yardım eden bayanlar
ﺭﺼﻧ ﻭ (ve nusaru) cemi müennes mükesser en çok yardım eden bayanlar


.FİİL-İ TEACCÜBİ EVVEL
ﻩﺭﺼﻧﺃ ﺎﻣ (ma ensarahu) müfret müzekker ğaib acayip yardım etti bir erkek
ﺎﻣﻫﺭﺼﻧﺃ ﺎﻣ (ma ensarahumaa) tesniye müzekker ğaib acayip yardım etti iki erkek
ﻡﻫﺭﺼﻧﺃ ﺎﻣ (ma ensarahum) cemi müzekker ğaib acayip yardım ettiler erkekler
ﺎﻫﺭﺼﻧﺃ ﺎﻣ (ma ensarahaa) müfret müennes ğaibe acayip yardım etti bir bayan
ﺎﻣﻫﺭﺼﻧﺃ ﺎﻣ (ma ensarahumaa) tesniye müennes ğaibe acayip yardım etti iki bayan
ﻥﻫﺭﺼﻧﺃ ﺎﻣ (ma ensarahunne) cemi müennes ğaibe acayip yardım ettiler bayanlar
ﻚﺭﺼﻧﺃ ﺎﻣ (ma ensarake) müfret müzekker muhatab sen acayip yardım ettin bir erkek
ﺎﻣﻛﺭﺼﻧﺃ ﺎﻣ (ma ensarakumaa) tesniye müzekker muhatab siz acayip yardım ettiniz iki erkek
ﻢﻛﺭﺼﻧﺃ ﺎﻣ (ma ensarakum) cemi müzekker muhatab siz acayip yardım ettiniz erkekler
ﻚﺭﺼﻧﺃ ﺎﻣ (ma ensaraki) müfret müennes muhataba sen acayip yardım ettin bir bayan
ﺎﻣﻛﺭﺼﻧﺃ ﺎﻣ (ma ensarakumaa) tesniye müennes muhataba siz acayip yardım ettiniz iki bayan
ﻥﻛﺭﺼﻧﺃ ﺎﻣ (ma ensarakunne) cemi müennes muhataba siz acayip yardım ettiniz bayanlar
ﻰﻧﺭﺼﻧﺃ ﺎﻣ (ma ensaranii) nefsi mütekellim vahdeh acayip yardım ettim ben
ﺎﻧﺭﺼﻧﺃ ﺎﻣ (ma ensaranaa) nefsi mütekellim meal ğayr acayip yardım ettik biz

FİİL-İ TEACCÜBİ SANİ
ﻪﺑﺭﺼﻧﺃ ﻮ (ve ensır bihii) müfret müzekker ğaib ne acayip yardım etti bir erkek
ﺎﻣﻬﺑﺭﺼﻧﺃ ﻮ (ve ensır bihimaa) tesniye müzekker ğaib ne acayip yardım etti iki erkek
ﻡﻬﺑﺭﺼﻧﺃ ﻮ (ve ensır bihim) cemi müzekker ğaib ne acayip yardım ettiler erkekler
ﺎﻬﺑﺭﺼﻧﺃ ﻮ (ve ensır bihaa) müfret müennes ğaibe ne acayip yardım etti bir bayan
ﺎﻣﻬﺑﺭﺼﻧﺃ ﻮ (ve ensır bihimaa) tesniye müennes ğaibe ne acayip yardım etti iki bayan
ﻥﻬﺑﺭﺼﻧﺃ ﻮ (ve ensır bihinne) cemi müennes ğaibe ne acayip yardım ettiler bayanlar
ﻚﺑﺭﺼﻧﺃ ﻮ (ve ensır bike) müfret müzekker muhatab sen ne acayip yardım ettin bir erkek
ﺎﻤﻛﺑﺭﺼﻧﺃ ﻮ (ve ensır bikumaa) tesniye müzekker muhatab siz ne acayip yardım ettiniz iki erkek
ﻢﻛﺑﺭﺼﻧﺃ ﻮ (ve ensır bikum) cemi müzekker muhatab siz ne acayip yardım ettiniz erkekler
ﻚﺑﺭﺼﻧﺃ ﻮ (ve ensır biki) müfret müennes muhataba sen ne acayip yardım ettin bir bayan
ﺎﻤﻛﺑﺭﺼﻧﺃ ﻮ (ve ensır bikumaa) tesniye müennes muhataba siz ne acayip yardım ettiniz iki bayan
ﻥﻜﺑﺭﺼﻧﺃ ﻮ (ve ensır bikunne) cemi müennes muhataba siz ne acayip yardım ettiniz bayanlar
ﻰﻧﺑﺭﺼﻧﺃ ﻮ (ve ensır binii) nefsi mütekellim vahdeh ne acayip yardım ettim ben
ﺎﻧﺑﺭﺼﻧﺃ ﻮ (ve ensır binaa) nefsi mütekellim meal ğayr ne acayip yardım ettik biz

ANA SAYFA/Bölümler/Zekât/Büyük Baş Hayvanların Zekâtı
BÜYÜK BAŞ HAYVANLARIN ZEKÂTI
1 - Deve
İster bir, ister iki hörgüçlü olsun, sayı beşi geçerse devenin tüm türlerine zekât düşer:

Sayı Gerekli olan miktar Sayı Gerekli olan miktar
-den -e,a -den -e,a
5 9 Bir adet koyun 36 45 Üç yaşında bir dişi deve
10 14 İki adet koyun 46 60 Dört yaşında bir dişi deve
15 19 Üç adet koyun 61 75 Beş yaşında bir dişi deve
20 24 Dört koyun 76 90 Üç yaşında iki dişi deve
25 35 Ikiyaşında birdişi deve 91 120 Beş yaşında iki dişi deve
120’yi aşarsa farz olan her kırk deve için üç yaşında bir dişi deve, her 50 deve için de dört yaşında bir adet dişi deve ve bu miktar ne kadar çoğalırsa çoğalsın bu metot takip edilir.

2 - Sığır
Manda, sığır ve inek türleri, sayıları otuzu aştığında aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi zekât gereklidir;

Sayı Gerekli olan miktar
-den -e,a
30 39 İki yaşına basmış bir buzağı
40 59 İki yaşını aşmış sığır
60 69 Bir yaşına girmiş iki tane buzağı
70 79 Bir yaşına girmiş dananın yanında iki yaşını aşmış sığır
80 ~ 80 ve daha üzerine ulaştığında her 30 da bir yaşını doldurmuş iki yaşına girmiş dana, her 40 sığırda ise iki yaşını aşmış sığır.
3 - Koyunların zekâtı
İster koyun ister keçi olsun sayıları 40’ı aştığında bunlara zekât gerekir.

Sayı Gerekli olan miktar
-den -e,a
40 120 Bir koyun
121 200 İki koyun
201 399 Üç koyun
400 499 Dört koyun
500 599 Beş koyun
600 ~ Her yüz koyunda bir koyun verilir. Dolayısı ile 600 koyunda 6, yedi yüz koyunda da 7 koyun
Zekât kimlere verilir?
İslam zekâtın harcanacağı yerleri belirlemiştir. Müslümanın bu yerlerden birisine veya daha fazlasına veya müslümanlardan hak edenleri tespit edip dağıtan hayır kuruluşları, dernek ve vakıflara vermesi de caizdir. Faziletli olan ülke içerisinde dağıtılmasıdır.

Zekâtı Hak Edenler Aşağıdaki Gibidir:


Fakirler ve muhtaçlar: Bunlar, temel ihtiyaçlarını ve zorunlu giderlerini karşılayamayan insanlardır.
Zekât toplamak veya dağıtmak üzere vazifeli görevliler.
Efendisi ile kendisini azat etmesi için anlaşan köle. Buna yardım edilir ve özgürlüğüne kavuşması için zekâttan pay ayrılabilir.
Borç altına girmiş fakat borcunu ödemeye gücü yetmeyen borçlu insanlar. Bu borç, ister kamu ile ilgili olsun ister insanlara hayır da yapılmış bir borç veya kendisine ait şahsi bir borç olsun sonuç değişmez.
Allah yolunda cihat edenler. Bunlar ülke ve dinleri için savaşanlardır. Bunun kapsamına İslam’ı ve Allah’ın ismini yüceltmek için yapılan her çalışma girer.
Kalpleri İslam’a ısındırılacak olanlar: Bunlar ya yeni Müslüman olan kâfirler veya Müslüman olması umulanlardır. Bu sınıfa zekât, fertler tarafından değil, bu konuda ümmetin çıkarlarını gözetip kollayan hayır kurumları veya yöneticiler tarafından verilir.
Çaresizlik içerisinde olan gurbette kalmış yolcular. Böyle birisi, kendi ülkesinde çok mala sahip olsa da zor durumda kaldığında kendisine zekât verilir.
Yüce Allah şu ayeti kerimede zekât verilecek yerleri şöyle belirlemiştir: “Sadakalar (zekâtlar), Allah’tan bir farz olarak ancak, yoksullara, düşkünlere, (zekât toplayan) memurlara, gönülleri İslam’a ısındırılanlara, (Hürriyetlerini satın almaya çalışan) kölelere, borçlulara, Allah yolunda olana, yolda kalana mahsustur” (Tevbe, 60)

sdgadb

dfhfsa