Telhis 2 S.52
Şartın müntefi olası durumunda cezanın da ademi sübutu yani isbatı lazım gelir.
Her iki cümle de müzari olamazlar.Yani şart ve ceza cümlesi mazı olarak gelirler.
Ancak "Lev yuti ukum fi kesirin minel emri el anittum"deki şert cümlesinin muzari gelmesi vakitler de fiilin istimraını beyan içindir.
"Allahu yesteziü bihim"de "yestezi-ü" diye muzari gelisi isim olarak "musetehzi-ün" dememesi fiilin istimrarı,sürekliliğini belirtmek içindir.
"Velev tera iz vukifu alennar"de lev den sonra muzari fiil gelişi:bu seöz kendisinden yalan haber sadır olamdığını belirtmek için muzari mazı menziline indirilimiştir.Zira vuku malum olmuş olan daha kesin malumatlardandır..Buna örnek başka ayetlerde de olmuştur.
"Rubema yeveddüllezine keferu"de maziden muzarie udul,kaçış vardır.Oysa rubema fiilin aslında hep mazi fiil ile kullanılırken burada muzari fiil ile gelmiştir.
Yada ateşe atılanların durumunu tasvir etmek
maziden müzariye kaçış olur..
"erselerriyaha" dedikten sonra fe tüsiru sahaben" demesi gibi..
Yahut bu udul(kaçış)"cenabı hakkın kudreti bahiresine delalet eden bir manayı muhatabın zihninde tasviri bedi olmasi için olur..
Ancak nekre olarak gelmesi hasır ve ahid(marife)
olmasın irede ettiği için olur."Zeydün katibün ve amrun şa-irun" gibi.
Bir kelimenin Temkirli gelmesi birinin tazimi yada tahkiri için olur."Hüdellilmuttekin" de "Hüden" tenkirli öyle bir hideyet ki..demiştir.
Ya izafet yada vasıf ile tahsisü, faide etemm(tas tamam) olduğundan olur.
"erselerriyaha" dedikten sonra "fe tüsiru sahaben" demesi gibi..
Yahut bu udul(kaçış)"cenabı hakkın kudreti bahiresine delalet eden bir manayı muhatabın zihninde tasviri bedi olmasi için olur..
Ancak nekre olarak gelmesi hasır ve ahid(marife)
olmasın irede ettiği için olur."Zeydün katibün ve amrun şa-irun" gibi.
Bir kelimenin Temkirli gelmesi birinin tazimi yada tahkiri için olur."Hüdellilmuttekin" de "Hüden" tenkirli öyle bir hideyet ki..demiştir.
Ya izafet yada vasıf ile tahsisü, faide etemm(tas tamam) olduğundan olur.
Yukarda geçen örneklerde olduğu gibi İsafet ve vesıflama yollu tahsisi terketme sebebi malumdur..
Ancak bir hükmüya da hükmün lazımını sami a(muhatabına) ifade etmek için müsnedin marife oluşu,diğerine bir mislini tarif yollarından biri ile malum bir sebepten yapılır."Zeydün Achuke" gibi..
ve "amrun el muntalıg u"burada "muntaligu"nun tarifi ahdi harici yada cins oluşu itibarıyladır.Yada aksiyledir yani Cins ve ahdi harici oluşu itibarile marifedir.
İkincisi Tarifi cins oluşu(aksi)Tahkikan cinsin bir şey üzerine kasrı iledir."Zeydün el emir"gibi..
Yada cins de olan kemalin mübalağası için olur."Ömerun eşşüca u" gibi..
Denildiki;
"Zeydünilmuntalgu" yada "El muntaligu zeyedün" de sıfat yerinde zata delalet etsin için ibtida en ismi muteayyen olur.
yada haberiye cğmlesin de sıfatı muteyyine olur,nisbi emre delalet etsin için olur.
Sahibi mifta tarafından şu rededildi:
İsim sahibi muşahhas bir sıfatın olmasını reddedildi.Yani muntalik isminin yezdşn muşahhas ism olması reddildi.Ama Cğmle olarak gelmesi ancak hükmün takva(kuvvetlenme) ifadesi içindir."Zeydün kame gibi..
Müsnedin cümle i ismiye ve fiiliye yahut şartiyye olması yukarde geçen sebeplerden dolayı, ancak
Cümlei fiiliyeyi ihtisardan dolayı her ikiside yarf olarak gelir.Sahih olan meyhebe göre,her yarfda bir fiil mukadderdir.
Müsnedin tehiri ise müsnedi ileyhin ehemmiyetinden dolayıdır.
Müsnedin Takdimi,müsnedi ileyhin tahsisi içindir."La fiha ğavlü" de olduğu gibi..
Hamuriddünya misali bu kuralın istisnasıdır.Burada tahsis ifade etmiştir.iŞte bu sebepten "La raybe fihi"de yarf olan müsned takdim etmemiştir.fihi la raybe denmemiştir.Başka ilahi kitaplarda şüphe vardı denmesin için..
Yada bu bir haberdir naat değildir, evvel emirde buna Tenbih vardır."lehu himemun la munteha likibariha"
Yada dinleyicileri müsnedi ileyhe teşvik tefaül(takdim) için olur."Selasetün tüşrikuddünya bibehcetiha şemsüdduha ve ebu ishag vel kamer"
Bu bab da zikir olunan bir çok Tenbihler var.
Yani mğsned ve mğsnedi ileyh babında yada her ikisini birden ilgilendiren özel durumlar var.
Bunların birinin yada her ikisinin zikiri yahut hazifleri konusun da...Fatan ve zeki insanlar
müsned ve müsnedi ileyh gayrisinde yani bunlara ilave ve izafeten gelenler konusunda bu kurallar
geçerli olmadığını bilir ve itibar etmezler.

Ahval-ü Muallikatil Fiil(Fiil in Müallikatının Ahvali)
1.Fiil meal meful fiil meal Fail gibidir.Zira bunlardan birinin zikri mutlak vuku'nun ifadesinden ziyade bunlardan biri ile telebbüs ve alakasını bildirmekdir maksud olan.Fail e fiil nefyedilir yada isbat edilirse,bu durumda fiil lazım menziline indirilir,Ve Kendisine meful takdir edilmez.Zira mukadder ehlince mezkür gibi malumdur.
Lazım Fiil menziline indirilen Müteaddi Filler İki kısımdır.Zira fiil hernekadar mutlak kılınsada ondan kinaye olan mukayyed bir fiildir.Bu durumda ,Fiil mahsus bir mefulun müteallakı olduğuna delalet eden bir karine vardır,yada zoktur.
Eğer Bir karine yoksa,Ayet:
"Gul helyestevillezine yalemune vellezine la yalemun"Yalemune de meful aranmaz..Lazım manası verilir..
Eğer makam hatabi yani istidlali değl ise,tamim ifade etmekle birlikte,dinleyicilerden birinin diğerine tercih ve tehakkümünü defetmek içindir.
Eğer birinci kısım gibi olursa;
Buchterinin sözündeki gibi:
"film'utezzi billahi şecvühussadihi ve ğayzu ıdahu
en yera mubsırun ve yesma a va'un"yani en yekune zü rüyetin ve zü semin fe yüdrik mehasinehu ve achbarehu"
Manayı Beyt:
Muteyyi billahin hasedcilerinin hüznü, aduvlerinin gadabı, rüyet ve semi sahibi bulunup mehasini(güzelliğini,İyiliklerini)basar ile idrak ancak
kendinin istıhkakına dallei ihbarı zahiresini görerek derk eden ve imate-i temenni eden mutezz-i billah ile münaza ya bir yol bulamadıklarından dır..Burada rüyet ve süma dan mahsüs bir kinaye ile mutlak manadan mukayyed manaya tenzil olmuş.Bu sebepten 'yera ve yesma' müteaddi fiili lazım menziline tenzil olmuştur.
Eğer bu sebebin dışında olursa illa bir çok karine olması gerekir.
Sonra mefulun hazifi,yok edilmesi gelir.
Mefulun hazifi ya iphamdan sonra beyan için olur.
mefule fiilin tealluku ğarib olmadığında Meş'iet fiili gibi..."velev şa e le hedakum ecmaiyn"
Fiilin mefula tealluku ğarib olamdığında meful hazif olmaz.Şu örnek bunun hilafınadır.
Nahu: velev şi tu en ebka demen le bekeytühü
Ebul huseyin Ali ibini Ahmedin şu sözü"velem yubka minnişevku ğayra tefekkuri felev şi tu en ebka bekeytu tefekkuren"bu örnek farklı bir örnektir.Birinci Buka Buka-i hakiki dir.

İbtidaen murad olunanın ğayrini tevehhüm edilmesini defetmek ise örnek:
"ve kem züdte anni min tehamülin ve süretieyyamin hazzezne ilel ızami(azimi) iz lev zükrellahmü le rubbema tevehhimu kable zikra ma badeh ennel hazze lem yentehi ilel azimi"
Beyt bahri tavilden söyleyeni Buhteridir.
Manası:
Ne kadar şedadidin vucudundan benden sen ne kadarını defeyledik..Yani bir çok şedeidin vucudundan sen beni kurtardın demektir.Bu beyit de "ellahm"mefulu haziedildi.Zira hazif olmasaydı
Lahm denilince nekadar kesildiği belli olmazdı..
yani kemiğe kadar kesilmiş olduğu anlaşılması mümkün olması için meful hazif edildi.Mahzuf karine "ilel azm" dır.
Eğer mefulu sarihin açıktan gelmesine gelince,
ikinci fiilin mefulu sarih üzerine tezammunu gerekirse ikinci defa meful sarih gelir.
Bu durumda meful,mefula fiilin vukunu kemali inayetle olduğunu belirtmek izhar etmek için gelir.
"Kad talebna felem tecid leke fissüdedi velmecdi
vel mekarimi mislan"Burada beyit "kad talebna
leke mislan"takdirindedir.Mislen olan meful hazif edilmemiştir.Zira birinci fiilin mefulu olan "mislen"
zikir edilmemiş olsaydı münasib olan ikinci fiil
ve meful "felem necidhu"diye gelirdi.O zamanda arzuedilen ifade edilmiş olmazdı.Zira ikinci fiil olan "necid" ikinci mefulu sarih olan lafız üzerine vakiolmazdı,zamir üzerine vaki olurdu."Felem necidhu"denirdi.Böylece medih arzumuz vuku bulmazdı.Mefulun hazifi,memduhun bir mislini taleb için memduhun muvacehesini terketmeye sebeb olmasıda caizdir.
Mahzuf olan mefuulun ihtisar ile beraber tamim için olmasına gelince;
"kad kanet minke ma yuellimu ey kulle ahadin"
Buna başkaca bir örnek:
"Vallahu yeduu ila dariselam"
Mefulun bir karine ile mücerred hazifine gelince;
"Usğaytu ileyhi ey uzuni"
mücerred ıhtisar için mefuulun hazifine örnek;
"erini enyur ileyke ey zateke"
Duraklarda gafiyeye uygun gelsin diye meful hazif olur.
Fasılaya riayetten mefulun hazifine örnek:
"ma vedde ake rabbuke vema gala"
burada gala(ke) de ke mefulu mahzufdur.
Mefulun zikri istihcan dan dolayı mahzuf olur Örnek:"ma raeytu minhu vema rea minni"ey il avreh"mefulu hazif oldu.
Başkaca bir nkteden dolayıda meful hazif olunur.Örnek:"liyunzira be sen şediden ey "ellezine keferu"mefulu başkaca nüktedenyani dinleyicinin zekasını ölçmek gibi nedenden dolayı hazif oldu..
Mefulun takdimi tayin ve kasırda dinleyicinin hatasını red için olur.zeyidden başka bir insanı tanıdığını düşünen birine "zeyden areftu" demek gibi.
Bunun reddi için yani yezidden başkası olmadığını demek için şöyle denmez"Ma zeyden darabtu vela ğayreh"ma zeyden darabtu velakin ekremtuhu"
"zeyden areftuhu" örnek de ise in kelimesinin mensubdan önce mufesser bir fiilin takdir edilmesiyle tekid için gelir.Bu şart yoksa tahsisi için olur.
"Ve emma semude fehedeynahu"burada tahsisi ifade etmesi için meful olan "semude" fiilin evveline takdim etmiştir.
"bi zeydin merartu" de bunun gibidir.
Çoğu kere tahsis için meful takdimeder."İyyakenabudu ve iyyakenesteiyn" gibi..İbadet ve istiane ancak sana tahsis ederim demek olur."Le ilallahi tuhşerune" da onda haşır olur- ve onun ğayrisin de haşir olmz.
Meful bazen de mukaddimi teberruk ve ihtimam istilzamı arz etmek için takdim olur. bu sebepten "Besmele de"meful teberruken takdim olmuştur.
Ancak "ıkra bismi rabbikellezi" de meful tehir olundu..Buna cevab olarak burada tehir-kraatın ehemmiyetili olşunu anlatmak içindir.Ya da iki fiil vardır biri ıkra diğeri "evcid"ifaal mansına..fiildir.Bu durumda ikinci fiilin mefulu olarak "bismi raabike"gelmiştir.
Fiilin bazı mamullerinin takdimi o bazılarında asıl olan takdim olduğundandır.Asıldan udul(kaçış)da gerekmez."Darabe zeydün amran" da ki zeyid faili gibi.."Ataytu zeyden dirhemen" deki zeyidin dirhemen den önce gelişi asıldır.
Yada mamulun zikiri daha ehem olmasındandır."katelel hariciyye fülanun" gibi..
Zira buralarda tehirde mananın beyanında bazukluk olur."raculun muminun min ali Firavne
yektumu imanehu" de raculu mumın alı fravn den sonra gelse fravn imanının saklıyormuş anlaşılır,sıla ona gitmiş olurdu.
Fasılaya riayetten dolayı mahalli tenasub olduğundan tehir olur..
éfevcese fi nefsihi hıyften musa"gibi..Burada "hufeten musa tehir" li gelmiştir.