Haza Risaletün fi Enva'issifat Vel Ezmar Gablezzikri Ve Kelimaat'il Mensübat Ala Tertieb'il Kur'an.

Badel Hamdeleti Vessalveleh..

Sıfat'ın 11 Vecühü(Vecihleri) var.

1.Tahsis Sıfatı:Zeydün'ül ga'im.
2.Tevzih Sıfatı:Zeydün'üttacir.
3.Sıfatı Medih:Zeydün'ül Alim.
4.Sıfatı Zem:Zeydün'ül Cahil.
5.Sıfatı Terahhum:Zeydün'ül fakir.
6.Sıfatı Te'kid:Zeydezzahib,ahsereddeyr.
7.Sıfatı Ğarize:Zeydün'ül kerim.
8.Sıfatı Filiyye:Zeydün'ül fa'il.
9.Sıfatı Nisbiyye:Zeydün'ül Bağdadi.
10.İkinci derece Nisbi sıfat;Zeydün Hasenün Ğulamüh.
11.Sıfatı Cibilliye:Zeydün'üttavil..







El İzmar Gablezzikri Beş Yerde Caizdir.
İsmi Zat Gelmeden zamirin gelmesi beş yerd caizdir.

1.Zamiri Şan:Huve(şan) Zeydün Gaimün..
2.Zamiri Mubhem:Rubbe hu Racülen.
3.Zamiri Ni'ame:Ni'ame Racülen.
4.Zamiri Tenazü fiileyn.Darebeni ve ekremeni Zeydün.
5.Zamirün Fi Bedelilmuzmar(Muzmarin yerinde gelen Zamir.)
Duribet zeydün..
Hamd de beş çeşit Vardır.
1.Hamid 2.Mahmud 3.Mahmudu aleyh 4.Mahmudu bih 5.Hamd.
HAMD ise;Hamd bir manevi emir(iş)dir.Hamid den mahmude ulaşır.
8Hamid musannıf,Mahmud Allah (c.c)dir.Mahmudü aleyh ise Nimetdir.Mahmudü bih Elfaz(Tex)dir.
Mensub olan Kelimeler Şunlardır.
“Ceman”;Haliyet üzerine mensubdur.Yani “Mecmuan” demektir.
Ve “Me'an”Haliyet üzerine mensubdur.
Ve Ğaden;Zarfiyyet üzerine mensubdur.
Ve Eyzan;Masdariyet üzerine mensübdur.Yani Aze ayzan...
Vel yevm;Zarfiyyet üzerine mensubdur.
Ve Elbetteten;Masdariyyet üzerine mensubdur.Hazal emru elbetteten.manası.Bu iş elbette sabit ve gerçekleşmiştir.
Ve Fadlan;Masdariyyet üzerine mensubdur.Takdiri “fadale fadlan” dir.
Fe sa'iden;Haliyet üzerine mensubdur.Burada fail ve amil gizlidir.
Takdiri;Zehebna saiden,Ev Kün saiden..
Vel ân;Zarfiyyet üzerine mensubdur.
Ve Şeyen;Zarfiyyet üzerine mensubdur.
Da'imen;Ve Ebeden;Zarfiyyet üerine mensubdur.
Sermeden,ve evvelen,Ve bakıyen,Ve hıynen,Ve dehran,Ve zamanen,Ve vakten zarfiyyet üzerine mensubdur.ttifakan alel hafid,yani ittifakan ala ittifakil uleme.
Ve salan,ve katan,ve habren,ve sa'yen,ve galilen,ve kesiran,ve sebiylen,ve baiyden,masderiyyet üzerine mensubdur.
Ve mebniyyen,ve azimen,ve mehiynen,ve mehiyben,ve mehiylen,haber ve haliyyet üzerine mensubdur.
Ve muhiytan,ve iftiharen,ve rachuren,ve fican,ve fücacen,ve beliğan,ve uruban,
vevikaran,haliyyet,haberiyyet,masdariyyet ve vat'an,ve gıylen temyiziyyet ve masderiyyet üzerine mensubdur.
Sebhan ve Taviylen masdariyet üzerine mensubdur.
Ve şeyben,ve beniyn,ve şühuden ve temhiden haberiyyet üzerine mefulüyyet ve masdariyyet üzerine nasbdır.
Hüden ve süden,Ve rahmeten ve büşran,haliyyet,masderiyyet,haberiyyet üzerine mensubdur.
İvecen masderiyyet üzerine mensubdur.Tarikan ivecen örneği..
Ibreten; temyiz ve ya mefuliyyet üzere mensubdur.li'eclil ğayır..
Hanifen,cebbaren,aniden haliyyet üzere mensubdur.
Ve abden şeküran,ve adimü udvanen;haberiyyet üzerine mensubdur.
Aculen,ve sağıyran,ve kesiran; masderiyyet ve haliyyet üzerine mensubdur.
Ve mesulen,ve habiran,ve basiran,ve adven,ve mubiynen,ve mükrühen,ve ye'üsen,ve zehugan,ve gaburen haberiyyet,ve haliyyet üzerine mensubdur.
Ve tebiran,ve tekrimen,ve temciden,ve tehmiden,ve teslimen ve tekriken,ve tazimen masderiyyet üzerine mensubdur.
Ve akeben zarfiyyet üzerine mensubdur.Furutan haberiyeyt ve hazaren haliyyet üzerine mensubdur.
Cedelen ve bedelen; haberiyyet ve temyiziyyet üzerine mensubdur.
Huguben; zarfiyyet üzerine mensubdur.
Sebeben;haberiyyet ve mefuliyyet üzerine mensubdur.
Hakkan ve nüzülen,hafiyyen; haberiyyet ve masderiyyet üzerine mansubdur.
Ve veliyyen mürşidan,ve tagiyyen,ve asiyyen; haberiyyet haliyyet ve vasfiyyet üzerine mensubdur.
Ve mekanen şargıyyen; zarfiyyet ve vasfiyyet üzerine mensubdur.
Feriyyen; vasfiyyet üzerine mensubdur.
Bağıyyen,ve melihan,ve meliyyen,bükiyyen,ve me'tiyyen,ve cisiyyan;haliyyet ve haberiyyet üzerine mensubdur.
Ahden,ve müdden,ve izzen,zidden,ve hüden,veleden,ve izzen,ve ridden,ve vifden,ve vüdden; mefuliyyet ve haberiyyet üzerine mensubdur.
Ve seviyyen;masderiyyet üzerine mensubdur.Sıratan seviyyan ...
Nesyen; haberiyyet üzerine(Ve duhan,zarfiyyet,ve vüzeran,ve hımlen,ve zefiran,ve süburan,ve zülmen ve vüzuran haliyyet ve haberiyyet yada mefuliyyet üzerine mensubdur.
(Masiran haberiyyet,mustegarren ve mukaman haliyyet ve temyiziyyet mensubdur.)
Ğaraman,ve gavaman ve esaman,ve muhanan haberiyyet ve masdariyyet üzerine mensubdur.
Tebdiylan,masdariyyet,ve siracan ve cemiylan haberiyyet üzerine mensubdur.Ve vataran ve miktaran ve mehiynan,gavlen sediyden,fevzen aziman,nasran azizan, yahut suhriyyan mefuliyyet,haberiyyet,haliyyet üzerine mensubdur.
Neziyden haliyyet üzerine,bukreten ve asiylan zarfiyyet üzerine,Ve hebaen munbessan haliyyet ve haberiyyet üzerine mensubdur.
Selamen ve selaman ve sedden seddan,saffan ve saffan dekkan ve dekkan masdariyyet ,mefuliyyet,haberiyyet,tekidiyyet, ve azaban nukran,fücaen,ve ciharan,kuranan,ve aceban mefuliyyet ve haberiyyet üzerine mensubdur.
Ve kaderan,ve hırsan,ve şihaban,rasadan,veyahut şihaban,rasadan,ve şühüban,rehagan,ve hereban,ve lübedan,ve hataban haberiyyet ve mefuliyyet üzerine mensubdur.Ve Tefciran,ve abusen,gamtariran,vasfiyyet ve haberiyyet
Zencebiylan ve aynen haberiyyet üzerine mensubdur.
Urufan ve usfan ve ğaddan,ve nuzuran,haliyyet ve haberiyyet üzerine mensubdur.Mihadan,meaşan,evtadan,vehhacan,ve etraban,ve mirsadan,ve ke'sen dihakan,ve hubban,seccacan,ve efvacan,mefuliyyet ve haberiyyet
(ve sabban,ve şakkan,ve ınaben,ve gadban,ve zeytunan,ve hadaiga,ğalban,masdariyyethaliyyet ve bedeliyyet üzerine mensubdur.
Ve sayhan,ve kadehan,ve subhan,masdariyeyt haliyyet ,Ve eştatan,ve cemi'an,Ve aaheran,haliyyet ve haberiyyet üzerine mensubdur.Bu irab asıl ve tefsirlerde mubin, kuran ın tertibi üzere açıklanmıştır.Bu irabları dışında kullanılması da mümkündür.Tetebbu et. Temmet..20.04.2016 HMCK

Risale-i Te'vilil Müfred(Arapca Metinden Tercüme eden HMCK)

Badel hamdeleti vessalveleti....
Bu bütün tercümesini yaptığımız Risalelerin Musannıfı;Mustafa İbni Halil,İmamı Birkuvi..r.a dir.
bu Risalelerin hepsi talebelerin isteklerine cevap olsun diye yazdım.
1.”Enne” nin haberi ya müfred yada mürekkeb olur.
a)Eğer müfred olursa, habere ya-i masdariyye ilhak edilir.Ve isme aid zamire izafetiyle bitiişik gelir.
Örnek;Belğani enne zeydün insanun;insaniyyetühü tevili demektir.
Bu örnek müspet cümle de dir.
Menfi cümlede ise; menfiden intifa ve ademiyyet alınır,bu habere izafetle tevil edilir.
Beleğani enne zeydan ğayre insanin...ey ademü insaniyyetihi..
b)Eğer mürekkeb olursa,ya nakıs yada tam fiil olur..Nakıs fiil de,Birinci cüzü muştak yada müştak hükmünd fiil olur.Müştak fiilin faili de ya zahir yafda müstetir(gizli) olur.Müstetir olursa,masdarı alınır,ismin zamirine izafet edilerek kullanılır.
Belağani enne zaydan daribu ehuhu yani darebe ahiyhi..bu müsbete örnek.Menfi cümlede;Adem ve intifa, menfi de alınır.Masdara muzaf,ismi zahire, zamire muzaf,yada muzafı iley dir.
Belağani enne zeydan ğayrü daribin..
Ey belağani enne zeyden illa yedribuhu ey ademü darbi ebiyhi..

Eğer mürekkeb ise,ya zarf dır,ya ismi mensub,ya da ismi müsteardır.Faili ise müstetir ya da ismi zahir dir.
a)Eğer müstetir ise ismi zamire muzaf masdar zarf makamında zarf olarak gelir.
b) ismi zamire muzaf ya-i nispet manası olur.
c)Müsteara masdariyyet ya sı da ilhak our.O zaman ismi zamire muzaf olur.
Nahu;Beleğani enne zeydan fiddari ve ennehu basriyyun,ve ennehu esedün
ey husuluhu fiha.Ey nisbetühü ilel basrati,ey ictera'ehu..

Eğer faili ismi zahir olursa,birinci şıkda masdara muzah,ikinci şıkta ismi mensuba muzaf.yada mustear,Yada isme muzaf zamir,ismi zahir ve masdar olarak gelir.Beleğani enne zayden fiddari ebuhu ev ennehu basriyyun echuhu,ev ennehu esedün ğulamuhu Ey husulü ebihi fiha.
Ev nisbetün echiyhi ev esediyyetün ğulamuhu,ev ictiraun ğulamuhu,bu müsbete örnektir.

Menfi ye örneklerde,nefiden intifa, yada adem masdarı alınır.Masdar yada ismi mensub ve mustear kelime ye muazaf olarak kullanılır.Leyse fiddari ev ennehu ğayru basriyyin eve ennehu ğayru esedin,Ademi husul ve ve ademi nispet ılel basra ,yada ademi esediyyet ve ictira.. Nahu:Enne zeyden ebuhu leyse fiddari ev ennehu ğayru basriyyun;ev ennehu ğayru esedin.eve ademü husuluhu ebihi fiha. Ev ademü nisbeti echihi ilel basrati,ev ademi esediyyeti ğulamuh.Ev ademü ictiraehu ğulamuh.
Eğer ikincisi olursa,ya cümlei ismiye ve fiiliyye olur.
Eğer fiiliyye olursa,fiili edavatı şart lı yahut şartsız olarak gelir.Eğer birinci si olursa,Fiil ya aib olur.Yada olmaz.Eğer aib olursa,o zman faili,Zamiri mustetir yahut zahir olarak gelir.Ya da ismi zahir olarak gelir.Birinci şık ta,ondan masdar olan alınır.ismi zamire muzaf kılınır.İkinci şık ta,İsmi zamire muzaf olan ismi zahire muzaf masdar olur.Nahu;Beleğani enne zeyden yegumu evizzeydeyni ellezeyni yegumani ey kıyamuhu ev kıyamuhuma
Ve nahu;Beleğani enne zeyden yegumu echuhu ey kıyamu echiyhi.
Eğer muhatab yahut mutekellim olursa,ozaman alınan masdar,faile muradif e muzaf bir fiil olur.Nahu:Beleğani enneke darabte zeydn..ey darbuke iyyahu..
Ya da her ikisi mutekellim yada her ikisi ğaib olursa,Faili ya zamir-i bariz olur,yada ismi zahir olur.
Bu durumda her ikisinden masdar olınır.Evvelkide ismi zamire muzaf kılınır.
Ya da izmi zahire muzaf kılınır.ikincide zamirine muzaf olan ismi zahire muzaf
olur.Ve masdarın fevkına zamir takdir olunur.Bu zamir vakit şartından mehuz(alınır)Yada Ceza dan mehuz masdara muteallik takdir edilir.
Nahu;Belağani enne zeyden in yutiyehu ebu,fe yeşkuru,ev yeşkuru echuhu
ey Şukruhu vakte i'taihi ev şükrü achiyhi vakte i'tai ebiyhi...

Eğer muatab ve mutekellim olursalar,her iksinden masdarlar failin müradifine muzaf olarak gelir.Nahu;Belağani enne zeyden in ataytehu tuhıbbuhu.Ey Hubbüke iyyahu..Nefi hali, en az zekalı da bunu bilir.Talibin fehmine itimad ile tafsilini terkettim.

Fiil mevkiinde ,isim,fiil, yahut sıfat gelir.
Ya nefi ya istifham yada zarfı mustegar dan sonra gelir.
Böylece evvelkinde,musemmanın dalli olan gibi amel eder.
Diğer iki kısımda ise zarf yada muştak,nakıs ve murekkeb de ameli gibi amel eder.
Bu Hüküm demürekkeb, efali nakısa diğerleri gibi amel eder ancak,son iki kısımda zarf ve mştak nakıs mürekkeb deki gibi amel eder.Ancak haberi mensub olur.Ancak Leyse nin haberi mensub olmaz.
a.haber ismi zamir(muzmar) olursa,ismi zamire muzaf olan masdarı alınır.
b.Leyse den adem ve intifa masdarı,Haza ya muzaf masdara bitişik kullanılır,Eğer haber müştak,yada bu hükümde olursa,zarfı mustagar ve musteaar,bu durumde takdir,Faili zamiri ğaib olarak takdir edilir.
Velhasıl;Haberi konusunda cümleyi ismiye de haberin tefsili gibidir.Zale ma zale manasında olduğu gibi lafzından me’huz olur.Mazal(kevin)manasına gelir.
Nahu:Beleğani enne zeyden mazale alimen,ey kevnühü alimen,anla..
Eğer cümleyi ismiye olursa haberi,ya müfred yada mürekkeb olur.Müfed olursa,Habere ya-i masdariyye ilhakıyla tevil edilir.İsmi muzmara muzaf olan cüz-ü evvele izafetiyle gelir.Nahu.Belağani enne zeyden ebuhu insanun.Ey insaniyetü ebiyhi..Eğer mürekkeb oursa,Ya nakıs yada tam fiil olur.Eğer tam olursa,ya müştak olur yada o hükümde olur.İkincisi olursa,ya zarfı mustegar yada ismi mensub olur.yada musteaar olur.Masdar zarf makamına ikame olur.Nisbi ve müstear ya birinci cüze bitişik gelir.Eğer fail müstetir ise ismi zamire muzaf olur.Yoksa İsmi zamire muzaf,cüzü evvel muzaf fail olur.
Nahu:Belağani enne zeyden ebuhu kaimun ev fidari..ev basriyyun, ev esedün ğülamühu..ey kıyamu echiyhi..ev husulü echi ebiyhi fiyha..ev nisbetü ğülami echiyhi.ilel basra..ev esediyeti ğülamü ebiyhi..bu örnekler hep müspet cümlede böyledir..Eğer cümle menfi ise;nefi den intifa kelimesi alınır.evvelki cüzlerinde masdra muzaf olarak gelir.Eğer tam fiil ise;ya fiiliyye olur yada ismiyye ...
Eğer fiiliyye cimlesi olursa,ya edevatdan mücerred(soyulmuş)olur yada olmaz..eğer mücerred olursa,faili ya ismi zahir olur.Yada olmaz.Eğer ismi zahir olursa,fiilin masdarı alınır.birinci cüze muzaf olan'a müzaf olur.Oki ismin zamirine muzaf idi.
Eğer fa'il muhatab ise,yada mütekellim ise;masdar faile muzaf olarak gelir.
Nahu;Belağani enne zeyden ebuhu edribuhu..darbi iyyahu..nafi hali zaten önceden anlatıldı
Eğer fiiliyye edavatle beraber olursa,cezası ya zamiri mubteda ya musned olur.
Ya da değil.Eğer isnad olursa,ondan masdar lınır..
mubtedaya muzaf olur.Oda isim zamire muzaf olur.Eğer isnad omazsa yıne masdarı alınır.Mubtedaya muzaf olur.ve illa masdar yalnız ca faile muzaf olur,eğer mutekelim ya da muhatab oursa.Yoksa faili zahire muzaf olur ki ismi zamire muzaf olan mubtedaya mzaf faili zahire isnad our.Hepsinde de şart alınır, zamiri mubteaya muzaf masdar olur.Nahu;Belağani enne zeyden en yutiyehu ebuhu yeşkuru.Ev yeşkuru ehuhu,ey şebihiev şükrü echi ebiyhi.Vakte itaihi.ev itai ebihi.Ve nahu:beleğani enne zeyden ebuhu in ataytuhu ev itaü echuhu ehıbbetihi.ey hubbi iyyahu.vakte itaihi iyyahu.Muhatab ve muhtelif örneklerde böyledir..
İsmiyye de ise Bilenlerin tafsilinde de böylece evvelin haberi gibi haber olur.
İkncisi de mubteda dır.birinciye muzaf olur.İster mensubister mecrur olsun
daima ismi zamire muzaf olan birinci kısma muzaf olur.Belağani enne zeyden Ebuhu achuhu darabtuhu ey darbi echa ebiyhi ve nahu:Belağani enne zeyden ebuhu echuhu kaimün ebnuhu ey kıyamü ıbni echi ebiyhi..
İlem,bilesinki:Haber her durumda da,murekkeb fiil gibi amel eder.Müfred yada murekkeb olduğuna bakmazsızın.İza gulte.enne zeyden şahsun Bundan sıfat olan masdar alınır.birincide ismi zamire muzaf masdar alınır.Menfi kelime dede intifa ve adem masdarı alınır.ikinci de zamırı isme muzaf olan masdara izafet olur.Fehmuhu ev ademü fehmuhu ..buradan fadıl ısamın sözünün sırrını bilmşş olduk.Haber yerine masdar alınır kı,biri diğerine muzaf olur.Örnek.Zalike bi ennehum gavmülla yefgauhne..ev bi intifa-i fehametihim. İnteha...Burada teammül gerekir.teammül et.Bilesinki;zamiri şan ve kıssa isim olursa,izafet olarak bir şey gelmez.Zira bir şeyin kendisine izafeti gerekmektedir.muzafın yerine ma badinin izafeti söz konusu olur.
Belağani enne zeyden alimun.Ey tahkiku ilmi zeydin ..Temmetirrisale.
14.05.2016