Telhis TERCÜMESİ 2
Şu söz dışınde:Şerrun eherre za nabin..gibi.
Eger bir mani olursa,o takdir de takdiri evvel (cinsin tahsisi) takdir edilir.
Bu takdir de;zira mihir ile ancak Şer murad edilir, demiş olmak mümteni dir.
Hayir degil.Tahsisi vahide takdirin de de,istimalin zan ile tahsis etmis oluruz.
Yani:Imami Sekkaki tahsislige bir mani varsa takdimi tahsis ifade etmesini kabul etmiyor.
Yukardaki"Şerrun eherre za nabin "de Nekre olan Şer kelimesi müsnedi ileyh dir.
Burada takdim tahsislik ifade edemez.Zira bu cümlede tercih kabiliyeti yitirilmistir.
hem Şer hemde hayira kabiliyetli olmasi gerekirdi, tahsis olmasi icin.
Ferde tahsislik ise zanni bir ihtimaldir.

Bahilliligini nefi etmekle,cömertligini de isbat etmektedir.
Bu misaller de müsnedü ileyh olan "misil" ve "gayir" kelimelerinin
takdimi daha mubalagalidir.Murad olunan medih üzerine daha muavenelidir.
Denildi ki;bazen de tamime dal olsun icin müsnedi ileyh takdim olunur.
Nahvu:"Küllü insanin lem yegum"...Müsnedi ileyhin tehir edilmesi bunun hilaina dir.
"Lem yekum küllü insanin" demek gibi.
Zira müsnedi ileyhin tehiri ferdlerin cümlesinin hükmünü nefi ifade eder.
yoksa tüm ferdleri nei ifade etmez.Böylelikle yenilemek üzere tekid ve tekrarin tercihi
lazim gelmis olur.Zira mucibe'i muhmile salibe-i cüziye kuvvetinde mahmule udul olur.
Bu ise hükümün her ferd den degil de sadece cümleden nefyini istilzam eder.

Mevzu'u Siyaki nefi de olmakla her ferd den nefi gerektiren salibe i külliye kuvvetinde
Salibe'i muhmele bulunmus olur.Bu tercihin oldugunu söylemek ya da bunu tercih de nazar vardir.
Birin ci süret de Yani "insanun lemyegum"..örnegin de cümlesinden nefi vardir.
Ikinci süret de de "kül" ün izafe edildigi müsnedi ileyh ifade de nefi vardir.
Bu ise "Insan" lafzidir.Bu manayi ifade etmesi "kül" lafzina aid zamirin isnadi ile
tesis ve tekrar etmis olur ancak, tekid manasi olmaz.
Ikinci süret de ise Her ferdden nefi manasini ifade etttigin de
cümleden de nefi etmis olur.Efradin cümlesi nefi ikinciye olur.
Bu durumda da tesis,tekrar olmaz tekid etmis olur.
Cünkü Nekre nefi manasi olunca "Lem yegum insanun" de oldugu gibi tamim manasina olunca,
Bu cümle salibe-i külliye olur da muhmele olaz.

Abdul kahirin sözünde der ki;
Kül kelimesi nefi yerinde gelirse,nefi edati da tehir etmis olursa.
Örnek;"küllü ma yetemenal mer'u yüdrik hu"
a-yahut menfi fiile mamul oursa.Ma ca enil kavmü küllühüm,ev ma caeni küllülkavmi..gibi
"Lem achiz külledderahimi", yada külletderahimi lem achiz..gibi.
Bu durumlarda nefi hassaten sümula teveccüh eder.
Ve fiilin müsbet fiil ve kelamin müsbet kelam olmasini icab eder.
Yahut ismi fail ve meful gibi vasiflanmasi yada muteallak almasi gerkir.
Bu sartlar olmassa oa zaman nefi li fiil tamim ifade eder.

Zül yedeyn olan binin rasülüllaha "e gusiratissalatü em nesiyte ya rasülallah"demesi gibi.
Rasülüllah bu sorunun cevabinda "Küllün zalike lemyekun"demsi gibi..
Ebunnecmin su sözünde oldugu gibi.
"esbahtü emil chiyari tedde'i aleyye zenben küllühü lem esnaa"

Müsnedi ileyhin Tehiri ise iktizayi makam icin olur.
Müsnedin takdimine örnek;
"Elettemreti misluha zebeden"izmari kablezzikir olmasin diye
"alettemreti" takaddüm etti.Bunlarin hepsi muktazayi zahir geregidir.
Bazen de kelam bu kuralin disina cikar.
Ismi zahir yerine ismi zamir gelir.
"Huve yada hiye zeydün alimün" yerine "nimerracülü"
yerinde "nime racülen" denir.
Eger zamir yerine ismi isaret gelirse,Bedi bir hükümle müsnedi ileyhin temyizine kemal inayet
icin olur."Kem akilin akili a'yenet mezahibuhu ve cahilin cahilin
telgahu merzugan hazellezi terekel evhame haireten Ve sayyerel alimennihrira
zindikan"Bu misalde akil mahrum cahilinde merzug olmasinda makul bir misaldir.
hissyiatdan olmadigi icin kiyasimiz yani muktazayi zahir de zamir getirmedi.
"Uhellezi terekel evhame" demek lazimken hükmü mahsus oldugundan vehimleri hayretde kilmaktayiz
Alimleri zindik kilmak acib hükü mahsus oldugundan müsnedi ileyhi sairi ekmel temyiz ile temyiz
etmek icin muzmar yerine ismi isaret vazi olundu..

Esmai isaret hissiyat da da istimal edilir.
Basarini yada konusma gabiliyetini yitirmesi gibi.
Söyleki;müderris bir konuyu anlata anlatab yorulmus olacak ki,"hazi inde fulanin zahiretun"demis.Halbu ki Onun fetanetinin gabavetinden
makulatdan oldugu yerde zamir yerine esma isaret getirmistir.

Yahut da kemal zuhur oldugunu iddia etmek icin de esmai isaret olarak gelir.
"Tealeltü key eschca vema bike illetun türidiyne katliy kad zafirti bizalik"

Yada ziyade temkin icin olur."Gul huvallahu ahad Allahussamed"gibi.
"Vebil hakki enzelnahu ve bil hakki nezel"gibi..
Yahut samiyin zihnine reväi yada mehabeti ögretmek ve yerlestirmek icin
yada memurun dailerini takviye icin ismi zahir yerine
zamir olarak gelir.Emiril müminin halifelerin sözü gibi.
"Yemuruke bi keza"bunun disinda örnekler de olur.
"Feiza azemte fetevekkel alelllahi"
Yahut atif telebi"Istitaaf"icin de gelir.
Ibrahim edhemin sözü gibi;"Ilahi abdukel asi etaka"gibi.
Imami Sekkaki der ki;Bu durum sadece müsnedi ileyhe aid,mahsus bir durum da degildir.
Bu kadariyla da deil..belki mütekellim,hitab,gaybiyet de da mutlakan bir digerine intikal ya da nakil olur.
Bu nakle Me'ani Ulemasi yaninda"Iltifat" denir.
"Tedavele leyluke bil esmudi"Burada nemse iltifat ederek hitab etmistir.
Meshur Olan Iltifat Nedir?
Bu üc yoldan biri ile bir mana icin digerine tabir etmektir.
Bu Üc yol;Mutekellim,Hitab, ve gayib dir.
Söyleki bir özel örnek;
Bu misal mutekellimden muhatab iltifat icindir.
"Vema liya la a'budullezi fetarani ve ileyhi turceun"
Yahat mutekellimde gaybe iltifat icin nakil olur.
Misal;Inna A'taynakel kevser fesalli lirabbike venhar"
Muhatabtan mutekellime nakil ile iltifat olur.
Misal;Tahabuke galbün fil hisan Turubun buaydeschschebab
Asrahan meschiebun yukeffiluni leyli ve kad schatta veliyyüha
ve adet avadin beynena ve hutubun"..
Muhataptan gaybe intikal ile iltifat olur.
"Hatta iza kuntum filfulki ve cerayne bihim"
Gaybet den mutekellime nakil ile iltifat olur.
"Allahullezi erdselerriyaha fetusiru sehaben fesugnahu"

Gaybetden Muahtaba nakil ile Iltifat olur.
"Maliki yevmiddin,iyyakena'budu"
Husnu iltifati en güzel vechi;
Bir kelam bir üslubdan digerine nakil edildiginde
Sami'in nesesi yahut cogunlukla can kulagi ile dinlemesi icin
kelamin engüzelini irad etmektir.
Yah da bir takim letaif,incelikler icin üslub degistirilir.
Fatiha süresinde oldugu gibi.
Zira kisi kalbinde hamd duygusu belirdi mi,
nefsinde hamde karsi cok özel bir hakiki hareket ile hamdeder.

Bu durumdaki kisi hamde yakisan sifatlar ile davranislar sergiler.
Amacina yönelik ve onu sonlandirmaya tefsir ve tevil icin ugrasir.
Zira bilir ki hamdin sahibi her isin maliki ve ceza gününün sahibidir.
Bu durumda Ona ikbal ve yönelis sart olur.
Bu takdir de enson hareket cenabi hak dönüsü,ve bütün müskilatinda
yardim gayesini hamde mustehak olan cenabi hakka tahsis etmekle
hitab icab eder,böylece gayibdan hitaba iltifat icab eder.
Muhatabin arzuetmis oldugu seye bu gayri kelam-i ula oldugu üzere
muhataba tenbih icin muhatabin muadinin hilafi üzere kelami hamletmek
sebebiyle muhatabin bekledigi kelamin gayri ile cevap vermek muktaza-i zahirin
bir kac kisimdir.
Haccacin veziri Gaba'seri nin şKeremli elini döşedi u sözü gibi;
Onun bu şiirinde 1)
Muhatab iltifat iktiza eder.Yani:Bu takdir de enson hareket
Cenabı hak üzerine denmiş,bütün müşkülatında yardım ğayesini hem cenabı hakka
de mustehak olanı tahsis etmekle hitab icab eder.Böylece Ğaibden muhataba
iltifat ikiza eder.
2)Muhatabın arzu etmiş olduğu şeye bu ğayri kelam olduğu üzere
muhataba da tenbih için muhatabın muradının hilafına kelamı hamletme
sebebiyle muhatabın beklediği kelamın ğayri ile mutekellimin cevap vermesi
muktaza-i zahirin ir hilafında bir baazdır.
3)Şair Kaba'seri kelamında şiir değil nesir vardır.
Şiir omayan kelam da sebebi vürüdu şöyledir.
Kaba seri üdeba dan bir cemata ile oturuyordu;
Meclis de Haccacın adı zikir olununca,"Sevvedallahu veche ve sagani min demih
ve kat'a unugahu"der.Manası "Allah yüzünü karartsın,Kanıyla bizi sulasın,
Boğazını kessin..der.Bunu duyan Hacac huzuruna çağırınca da;
Seni edheme(Arslan)'a hamlederim der.Kabaseri müşkül emiri "yahmilü
alel edhem" der.Burada beklenilenin ğayri ile telakki ederek cevap verir.
Feres yerine "Eşhabi edheme" der.Keremli elini döşedi ve bolca
nimetlerindn verdi.Ona da almak değilde vermek yakışırdı.,dedi.
Bu durum mukteza-i halin hilafına denmiştir.
Bu yüzden sailin talebini süalinden başkasına yönlendirmekle iltifat etmiş oldu.
Sailin haline daha uygun olanın bu olduğunu demiş oldu.Örnek ;
"Yeseluneke anil ehilleti gul huve mevakıytu linnasıvel haci"..
Başka bir ayet:Yeseluneke maza yunfikune gul ma enfaktum min hayrin
felil valideyni vel akrabiyne vel yetama vel mesakin vebnessebili"
V'ad ve vaidin vukunun gercekleşeceğini tenbih için mazi lafız ile mustekbel
mana kasıd ve tabir edilmek için muktaza-i zahirin hilafına gelir..
"Yevme yunfehu fissurı fesaika men fissemavati ve men fil erdi"da fesaika
mustekbel manasna tabir edilir.
Bir hükümü diğerine tebdil ve içini dışına çıkartmak için mktezayı halin
hilafına gelir."Arazatinakatü alel erdi..gibi..
İmamı Sekkak;sadece mutlakolarak kalb ve tebdil kısmını kabül eder.
Doğru olan ise;Latif bir itibarı tezammun ederse muktezayı hal kabül edilir.
Örnek:Ve mehma muteberetun ev caehu kenne levne erdihi semauhu"yani levnuha..
Latif bir itibar olmassa red edilire örnek:
"kullema tayyente bil fedeni esseyyaa"Samanla karışık
toprak ile senin sıvadığın gibi..Bu örnek de latif itibar olmadığı icin red edilir.