Muktasar Ve Mukayyed TELHiS

Umdetül müte'ahhiriyn,gidvetül mütebahhiriyn,Celalül milleti veddin,Muhammed

ibni Abdirrahman,..el mutevvelid fil gazveyn, essehiri beynel enaam bi hatibi Dimesk

Essam,aleyhi rahmtül melik il allam hazretlerinin zübdetül miftah olan TELHIS nami kitabi

meali nisabinin fesahat ve belagat nokta-i nazarinda muslim alimiyane

Olmasi hasebiyle gerek ibarati raika ve gerek meaaniyi dakika'sinin nukaat ve mezayasina

da'ir ekseri mahallerini serefi mutebere ve havassi nadire den bil iktibas imtihan tarzinda ki

esile ve ecvibeli yazdigim gibi fudelayi asir dan ve muteferridani dehir dan üstazi dekaik

nekadimi cuma vi Mustafa efendi sellemehullah ile vasili bahbuhai cenan bariyi nura

gavi Mahmud Hamid efendi hazretlerinin takrirati mazbute ve ifadati mebsutalarini

dahi hamise -i talik ile kitabi muntetabi bir derece daha scher fencescha ve meziyyet ifza

eyledigimden telebe-i ulum ve erbabi mutalaa istifadeleri icin mearifi nezaret celilesinin 576

numarali ve rbiul evvel ayi 312 tarihli 66 suhsat namesiyle Eser i meali kehri saha pirayi

tab ve intisar eyledim.Mahalle furuhati Hakaklar carsisin da sahfa silistreli Hafiz Ahmed

Schevki efendinin 35no lu Dükkanidir.Sahibi imtiyaz intischar ve mürettibi Muhammed Bektasch dir.



Bu kitabin Mevzu:Belagaat ve Fesahaat dir.
Gayesi:Belagat ve Fesahat ile murad edilen manalari

kullanmak ve ögrenmektir.Ve en az hata ile konusmak ve yazmaktir.

Tarif itibariyla Kitabin Konusu:Fesahat ve belagat ile ilgili bilgilerden bahseder.

Metin TELHIS

BISMILLAHIRRAHMANINIRRAHIM

ALLAH CC YE NIMETLENDIRDIGI MÜDDETCE HAMD EDERIM

VE O BILMEDIGIMIZ NICE SEYLERI BIZE TALIM ETTI

SALAT SEYYIDIMIZ SAVAB ILE KONUŞANLARIN ENHAYIRLISINA OLSUN KI

FASLI HITAB VE KITABIN ENEFDALI KENDISINE VERILDI

SALAT ALI VE EHLI BEYTI TAHIRATINA VE AHYAR SAHABESINE OLSUN

AMMA BADU BUNDAN SONRA:

iLMI BELAGAT VE TEVABI MERTEBE INCELIK VE SIR BAKIMINDAN AZAMI ÜLUMDUR.

zIRA BU ILIM SAYESINDE ARAPCANIN INCELIK VE SIRLARI BILINIR.

KURANIN NAZMINDA KI ICAZIN VECIHLERI DEN SIRLARI INKISAF OLUR,ACILIR.

Allame Ebu Yakub Yusuf essekkaki tasnif ettigi kütübü meshurda bulunan bazi miftahu ulum

olacak ücüncü kisim,gercekten tertib kitabet bakimindan kitablarin ahseni ve etemmidir.

Üsulleri cemi bakimndan da en encok ka'ide icermektedir.
Hasiv ,manasiz uzatmak ve kabih takid den kacinmak icin izaha ve tecride muhtac iken

Muhtasar olarak kaide ve kurallarigerekli emsileler kadariyla iktifa ettim.

Bu husus tahkik ve araştirmada kusur etmemeye gayret gösterdim.

Sekkaki'nin kitabinda olamyan ve bazi kimselerin kitabin da olanlari da ilave ettim.

Bunu yaparken talibine kolay anlamasina dikkat ettim.Bu ilave ettigim hic kimsenin

kelaminda acik olarak tesadüf etmedim.Hatta isaret yollu da olsa görmedim.

Bu yüzden Bu Kitaba TELHISEL MIFTAH dedim.

Ben Allahin fazlindan bununla,kitabin aslindan yararlandiklari gibi yararlanmalarini istedim.

O hasbimdir ne güzel vekil dir.

MÜKADDIME

FESAHAT NEDIR?(Fesahat olmasi icin su asagida sayilanlar olmamasi gerek.)

FASIH OLAN MÜFRED de Tenafür'ü huruf fasih oldugu icin garabet,kiyasa muhalefet bulunmaz.

YADA KELAM YADA MÜSTEKELLIM OLUR
FASIH KELIME VE KELAM;
FASIH KATiB DENIR.
BELAGAT ISE KELAM VE MÜTEKELLiM DE BULUNUR DA MÜFRED KELIME DE BULUNMAZ

1-TENAFÜR ise örnek:(Gadairuhu 'müsteschziratun' ilel ula) daki müsteschziratun kelimelerindeki nefret ve siklet
veren cehri harflerden olan muceme i Za,mehmuzei sedid olan ta arasina muceme-i mehmüze olan schin
tevessut etmistir.Bunda tenafürü huruf var.Fasih bir kelime degildir.

Bu siir Emriül kays in siirdir.
Asli:Ve ferin teziyn ül mütne esvede fahimin
Esisin keginvittachalleti(innachleti)el muteaskili..
Arkaya tezyin etmek te olan o kömür gibi siyah ve sik ,üzüm salkimi gibi olan saclarin kisa kismi
basin yukarilarina dogru toplanip baglanmis,ve sacin kesreti cihatiyle bagli olan bölükler
bu bagli ve sarkik olan diger iki bölük saclar arasinda gaib olarak gözükmemekte dir.
Gadairuhu müsteschziratun ilel Ula tedillul ikasu fi musennen ve mursela

2-Garabet nedir?
Ünsiyetinde istimal olamayan seylere garabet denir.Bir diger deyisle Istimalinde ünsiyet yoktur.

Istilah da;Fasih ve fesahat ehline göre garib ve fesahata uygun degil demektir.

Örnek:Ve Fahimen ve Mersinen müserrecaa..ey kesseyfissüreyci fiddikkati vel istiva(düzgünlükde sitiva).
Bu örnek te Müserreca ve süreyc kelimelerinin manasinda garabet bulundugundan bu siir
de mana tam zahir olamaktadir.Bu sebepten fasih bir kelime olmayan bicimde müserreca
kullanilmistir.Süreyc denilen bir bölgede yapilan kilinc demektir.

a) yahut Kessiraci fil berik..vellemeaan..Berik(parlaklik) de sirac ve lemaan gibi..

Muhalefeti kiyas demek;Bir kelimenin elfazin müfredatina aid kanunlara muhalif olmasi demektir.

Bu da fasih bir kelime de olmamasi gerekir.Elhamdülillahil aliyyil ecleli..Asli ecelli..dir.
Kurallara muhalif bir kelime olarak ecleli gelmistir fasih degildir.

Bazilari:Sesahaet olmasi icin Semi(isitme)deki kerahetden de uzak olmasi gerekir.

Örnek: Kerim'ül cirschiyyi scherifünneseb..Bu sözün söyleyenin de Nazar(yani butür kelimelerin
kendisinde zaten ya garabet yada tenafürü huruf mevcüd olmaktadir.)'demektir.

Kelimedeki Fesahate gelince:
Telifdeki zaaf,kelimelerin tenafürü(kirk küp,kirkinin da kuluplari kirik ,kirk küp)gibi.
kelimelerin fesahatlerine ragmen Takid de olmamasi gerek.

Kelimelerin nahiv kurallarina göre,zayif olmasi da fesahatde olmyamasi gerekir.
Darabe Gulamühü zeyden,gulami zeydi dövdü demek gibi..dogrusu darebe gulamehu zeydün dür.
izmari keblezziki gereken yerler de fesahat olmaz.

Kelamda ki tenafür olmamasi grekir.Buna örnek:
Ve leyse gurbe kabrin harbin kabrun ve ebu temami Ta'i nin ;kerimun meta emdahu emdahu
vel vera emiy ve iza ma lümtühü lümtühü vahdiy..sözü gibi.

Bu örnek te Emdahu kelimesindeki mahrecleri yakin olan iki harfden dolayi olusan sikletden dolayi
tenafürü kelimat da fesahat yoktur.Bu kelimeler ise emdahu ve lümtühü kelimelerinde tühü ve dahu harfleri tekrari
teleffuz da siklet(agırlık) yapar.

5-Fasih kelime T'akid den de uzak olmasi gerekir.

Nazimdaki ya da manadaki kairşikliktan mana zahir ve anlaşilir olmamasi na T'akid denir.
a-Muradin karisik olmasindan,Delaletin zahir olmamasina örnek:

Ferezdak in su sözü nde oldugu gibi:
Vema misluhu finnasi illa mümellikaa..
Bunu Hisamin halini anlatirken demis.
Onun misli ancak mümellik olan Hisam dir.Yani Kendisi ve akrani...
Bu örneklerde nazimdaki farkli yorumlarin mümkun olamasindan kaynakildir.
Ve Ebu ümmihi hayyun,ebuhu yugaribuhu..ey..yani leyse misluhu hayyun yugaribuhu illa
mümellikun ebu ummihi ebuhu..yani uhti hisam disinda birisi ona benzemez demektir.
manasini anlamakta takid vardir yani dügüm..

b-Mana'nin intikalinde muradin karismasi olursa T'akid olur.
Ferezdakin bir diger siir in de oldugu gibi;
"Se etlubu buudeddari ankum li tekarrabu ve teskubu aynaye etdumua li tecemmudaa"..
Burada gözün donmasindan gözlerinin yyasinin bitmesine intikal vardir yoksa sair hasil olan surur
kasdetmis degildir.
Bazilarina göre denildi ki;
Fasih kelamda kesreti tekrarve cok ca isim tamamlamasi da olmamasi gerekir.
Buna Örnek Ebu Tayyib Ahmed'in sözün de oldugu gibi:

Sebuhu leha minha aleyha schevahidu ..leha ve minha,alyha zamirleri sebuhu a gittigi icin bol tekrar mevcuddur..
Fesahat yoktur.
Yada;hamamete cer'a havmetil cendeli isce'iy gibi..burada nazar fil kelam vardir yani müskildir.
Bu kuralin istisnasi;Eger zevki belig ve zevki manevi varsa orada cok tekrar da olsa yada arka arkaya izafet de olsa fesahat vardir.
Bu husus da cokca örnekler kurani kerim ve hadisi seriflerde mevcuddur.

Mütekellim fesahat lazim degil diyenler,eger meramini güzelce anlatirsa diye sart mevcud kosmuslar.
Ancak kelam da belagat,kelamin fesahati ile beraber muktzayi hale de uygun olmasini sart kostular.
Tekbasina zahiri kavaid ki,(muktezayi zahir denir.)yeterli degildir..Kelamin durumuna görede anlasilir olmasi
gerekir.Buna ise muktezayi hal denir.
Fesahati Mütekellim :Fasih lafiz ile maksadi meramini tabir etme ye mütekellimi muktedir kilan güc ve melekedir.
Kelamdaki Belagat ise;Kelamin fesahati ile muktezayi hal'e kelamin uyumu,mutbakatidir.
Muktezayi hal muhtelifdir.Farkli makamlar ve mevziler vardir.
Her bir Nekre,Itlak,Takdim,ve zikir hilafinin makamina mutefavittir.Ve muhalif(zitdir)
Fasil,vasil makaina,iycaz itnab ve musavat makamina,ve zekini hitabi,gabi nin hitabina muhalifdir.
Her kelime icin musahibi ile beraber bir yeri ve makami vardir.
Her bir Belig kelamin muktezayi hale munasib ve mutabakti ve husnu
kabulün de yüksek schani vardir.
Hale munasib söz etmek ise iktizayi haldir.Namaz kilmayana Namazin Farz oldugunu hatirlatmak gibi.

Belagat terkib sebebiyle lafzin manayi ifadesine raci bir durumdur.
Cogu kere buna da Fesahat denir,demisler.
Kelamin Belagatinda a'la olan iki müretteb tarafi vardir.
1-Haddi i'caz:Ayetler gibi.
2-ona yakin derece de olan..Hadisi Serifler gibi.
3-Daha esfel olan taraf ki,hayvanlarin ses cikarmasi gibi..
4-Az degismekle A'la kismina benzer..Bu kisimda bir cok mertebe ve birtakim vecihler vardir.
bu sebeplerden dolayi bazi muhsenati bedia vardir ki,kelami hüsne cevirir.
Belagat Mütekellim de bir meleke dir ki,bu sayede kelami beligin telifine muktedir olursun.
Böylece bilinmelidir ki,Her belegatli kelime ayni zamanda fasih kelimelerden olusur,aksi degil.


Belagatin gayesi murad olunan mana'nin edasi ve tediyesin de
ve Fasih ve fasih olmayanin temyizin de hata'dan kacinmak ya da en az hata etmektir.

Ikincisin de Yani Kelami Fasihin fasih olmayanda temyiz de ise;
Temyizi beyan eden sebepler sunlardir;
a.)Sarf kurallari.b.)Metin de ki Lügat ilmi..c) ilmi-nahiv
d) Hisle idrak olunanlar ve buna aid bilinenler..
meshur siir de mürtefiatun de tenafür hisle bilinen seylerden dir.
T'akidi maneviler bu kuraldan sayilmazlar.Ilmi beyan ve ilmi meani
Birinci den yani;murad edilen mana'da olacak hatadan ihtiraz,kacinma
ilmi meani cok muhimdir.T'akidi manevide ise ilmi beyan daki hatadan ihtiraz sartdir.
Bu Konuda vücuhu Tahsin olarak zikir gerekenlerin Basinda ,
Ilmi Bedi'i gelir.
Bazilari buna ,ilmi meani,bazilari ilmi beyan,hepsine birden Ilmi Bedi'i denir.

Fenni Evvel:Ilmi ül MEANi

Muktezayi hale uygun arabi lafizlarin hallerini beyan eder.
Bu ise Sekiz baba inhisar eder.
1.isnadi heberi nin halleri.
2.isnad ulunan8musnedi ileyhi9nin halleri
3.Musnedin halleri
4.Fiilin muteallikinin halleri.
5.Kasir
6.Inscha..
7.Fasil
8.Vasil.


El icaz,vel Itnab,vel musavaat
Bir kelam ya mufred,ya haber ya da inscha dan olur.
Zira bir kelamin nisbeti haric'e ya uygun mutabik olur.
Ya uygun,mutabikolmaz.Vuku'a gelmis olana haric denir.
Bir bir kelamin haricde vuku yoksa o kelam inschai dir.
Her bir habere musnedü ileyh(isnad edilecek yer),musned,ve isnad vardir.
Her musnedin bir muteallikati olan filleri vardir.
Bu muteallak fiil yada fiil manasina olur.
Her isnad ve tealluk ya kasir yada kasirsiz(gayri kasir) olur.
Bir cümle digerine mana yada lafiz itibariyla yakinlik gösterirse,biri digerine matuf
ve matufu aleyh dir.
Kelami belig bir faideden dolayi asil murada zaid,yada gayri zaid olur.

Tenbih Not:
Haberin Sidki,vakiaya mutabakati ya da gayri mutabakati ile olur,Mutabakat varsa,
dogru haber yoksa yalan haber denir.
Bazilarina göre;
Sidik haber muhbirin velev hataen de olsa,itikadina mutabiksa dogru,degilse yalan denir.
Buna Delil ise;innel munafikiyne le kazibun,ayetidir.Munafiklar yalancidirlar.

Musannif bu görüsü rededer ve söyle der;
Ayet de "lekazibun" kizib de onlar sadikdirlar.Bir tarafdan sehadet eder,diger taraftan inkar.
Sehadetlerinde yalanci meschud ettiklerinde dogru derler.Kalpleri yalan,dilleriyle dogru derler.
ya da kalblerindeki harice mutabakat etmez,bu yüzden yalancidirlar.

Cahiz haberin ya yalan yada sadik olmasini inkar ederk söyle der;

Muhbirin haberi vaki'aya uygun demesiyle haber sadik,dememesiyle de kazib olur.

Bu tarifin disinda bir kizib ve sidik olayi yoktur.
Ayet;
Eftera alallahi keziben em bihi cinneh..Cinnetden maksad sidik ve kezibin gayir bir mana dir ki,
Musannif;
Zaten bu görüstekiler sidik ve kizib olayina inanmiyorlar.
Ayrica,em bihi cinneh ile mana i murad,em lem yeftri ,demektir.Cünkü mecnun,sözünde yalan ve dogru
aranmaz ve müfteri de olamaz.Bu bir tabir dir..diye cevap verdi.

Ahval-i isnadi Haber:



Süpkesiz haber veren muhbirin haberindeki kasdi
Muhatabina bir seyler ifade etmektir,bunlar;
a)ister hakikat ister kinaye ve isterse mecazi yol ile olsun
olan hükümün kendisini ifade eder.Buna Haberin Faydasi denir.

b)Yada o konuyu bildigini ifade etmek ister.Haberin faydasina lazim olan denir.
bilmeden faydasini anlayamazsin.
Bu yüzden bilen bilmeyenin yerine inerek,bu bilgiyi elde ederler.
Yoksa mutlak bilmek ile yetinmek nakis olur.Bilginin mucebine göre
davranmus olmaz.
ilminin iktizasi ile amel etmedigi icin muhatabinin bildigi seyi bilmezmis gibi
davranarak muhatabin menziline inerek kendisinin bilmedigini ve bilmek ister yerine
olur.

Namazin farz oldugunu bilen biri,namazi kilmayana "Namaz farz dir" demek gibi.

Muhbirin haber ile kasdi muhataba ya hükmü ifade etmek veya o hükmü kendisinin
bildigini bildirmek olduguna göre terkib de hacet miktari kelami kisaltmak vacib olur.

Bir kimse nin sözünde tereddüt varsa,o zaman tekid getirmeyerek "zeyid kaim "dir der.
"inne zeyden kaim'un" demezsin...
Eger inkar varsa,o zaman "Inne zeyden kaimun" muhakkat zeyid ayaktadir"dersin.

Bir kelam üc sekil de konusulur;
a)Ibtida,
b)Taleb,
c)ve inkar.
Ibtidai kelamda tekid lazim degildir.
Talebi kelam da tekid güzeldir.
Inkari kelam da inkar muddetince tekid vacib(sart)dir.
Örnek;
Isa a.s rasülleri kendilerini inkar edince,Onlar "Inna ileykum murselun",yani biz size
gönderilen elcileriz,dediler.
Inkarlari ziyadelesince "Inna ileykum le murselun",Biz elbettde size gönderilmisleriz,dediler.
Bu kisim da üc tekid mevcüd dur.
Bunlar;Inne,"ileykum"mefulun takaddümü,cümlenin ismiye olmasidir.
Bu üc durumda muktezasi zahirine uygun gelmesi gerekir.
Cogu kere,mugtezayi zahirin hilafina göre gelir.
Böylelikle muhim olan muhim degilmis gibi,sail olmayan sailmis gibi göstermek istenir.
"vela tuhatibni filleziyne zalemu innehum mugrakun"buyurdu..
Bu ayet de,nuh a.s talibi hal olmadigi halde,hayrete de kalmasi üzerine,
sail durumdan kabul görmus,ve kendisine tekidli olarak."innehum le mugrakun"onlarin hepsi helak olacakdir
buyurulmustur.Bu ayet de de üc tekid vardir.
Bunlar;"inne",hum" zamirinin tekaddümü,cümleyi fiiliye yerine(yugrakun),
Cümleyi ismiye gelmesi dir.

Inkar alametlerinden bir sey gayri munker üzerine zahir oldugu zaman
gayri munker munker menzilesin de kilinir da kelam tekid ile gelir.
Schakik ismiyle musemma schais,amcasinin ogullarindan kilinc oldugunu inkar etmiyor,
Amcasinin ogullarinin kendisine düschman olmakla kilinclari da var.
fakat bu schakik bu durumu inkar edercesine kilinci kuschanmamayip,yanina yatirmasi
bu hali inkar alametlerinden bir alamet olup,bu durum kendisine zahir olmustur.
Gayri munker olan schakik kendisini munker menzilesin de kabul ederek
kelam tekidli gekmistir."Inne beni ammike fiyhim rimahun"demistir.

Eger munkerin yanin da parlayan bir günes gibi bir delil varsa,
azicik düsünse inkarindan dönecek, Bu durumda tekid siz bir kelam gelir.
Örnek;"La raybe fih"te'kidsiz gelmistir."Inne essemse mevcüdun" denmez.Günes zaten var..

Menfi kelam da vaki olan isnadlar da böyledir.

Sonra Isnad;
a)Hakikati akliyye olur.
Bu bir ffiilin ya da mana fiilin isnadirki mütekellimim hali yaninda zahir dir.
Müminin "Enbetallahul bakle"demesi gibi.
Ya da cahilin "Enbeterrebi-ül bakle "demesi gibi.
Zeydin gelmedigini bildigin halde "caeni zeydün" demek de kezib olmasi gibi.
b)Mecazi Akliyye olur.
Bir karineden dolayi fiilin mulabesti olan bir seye isnadi dirki aslinda baska bir mana
kasdedilmis dir.Bu mulabeset cok cesit dir.
a)faile mulabeset olur.
b)mefule mulabeset olur.Fail ve mefule mulabaeset eger bu ikisine mebni ise hakikati
akliye olur.Fail ve mefulun gayrisine mebni olursa mulabeset mecazi olur. olursa
c)masdar ve zaman mekana'a mulabeset olur.
d)sebebe mulabeset olur.

Not:Hakikati Akliye'nin Tarifi:
Dört kisma samildir.
1.Haber vakiaya ve itikade mutabik olur.
2.Yaliniz itikade mutabik olur."Halakallahu el efaale"gibi.
3.Yaliniz vakiaya mutabik olur.Itikada mutabik olmaz.
Su söz gibi:Iysetün radiyeh,Seylün muf'amun,Scharun schairin ve neharughu
saimun,ve nehrun carin..ve benel emirul medineh..gibi.
Mecazi aklinin tarifin da biteevvülin;
Mecazi aklinin tarifinden su örnekler disari cikmis olur.
Cahil sözü olarak mezkür örnekler de oldugu gibi..Bu örnekler de tevvül sartindan
dolayi mecazi akli'den degildir.Bu sebepten

Eschabessagira,ve efnalkebira,kerrulgadati,ve murrul aschiyyi..örnekleri
mecaza ham edilmez,yada zahirine itikiad etmeyen icin tam bir istidlal olmazsa bu durumda hakikat
manasina hamolunur.Su istidlal ile ki,Ebunnecmin kavlinde meyyizin isnadi üzerine istidlali gibi..
Gunzu'i cezbulleyali ebti'iy ev asri'iy..den bas(re's)tan gunzua(Saci)temyiz eyledi..

Burada Akibehu efnahu anlaminda mecaz oldugu ile istidlal edildi.
"Efnahu giylullahi lissemsi ütlu'iy"sairin hakiki manasi degilde mecaz mana murad ettigine
delildir.Meyyeze fiilinin cezbülleyali ye isnadi hakikati akliyye
olmayup mecaz olduguna daha sonra gelen,Efnahu Kiylullahi kavli ile isnad olundu.
Zira efnahu nun iradei ilahiyyeye isnadi sairin fiili cenabi hak icin olup,fani kilmak
ancak cenabi hak oldugu bu delil delalet eder.Bu delil ille meyyeze nin
Cezebelleyali ye isnadi mecazdir.Burada Kiyl,masdardir.Ve giylehu ya rabbi inne haula..de
masdar dir.
Burada Mecazi aklinin aksami dörtdür.
a)mecazi aklinin her iki tarafi mecaz olur.
Enbeterreb-ül bakle..gibi.Bu misal de Enbat bitirme manasina istimal edilmekle
hakikatdir.Rebi'a da manasina istimal edilmekle bu hakikatdir.Su halde bu kaziyyenin
müsnedi ileyhi ve müsnedi olan taraflar hakikatdir.Yalniz,Nebatatai Allahin bitirdigine
itikadi olan bir müminin isnadi mecazi akliydir.
b)Yada her iki tarafi mecaz olur.
Ehyal erde schebabüzzaman gibi.
c)Ya da her iki tarafi hakikat ve mecaz olmakta muhtelif olur.
Enbetel bakle schebabüzzaman, ve ahyal erda rrabi'u gibi.
Bu örnek kurani kerimde cok mevcüddur.
Örnek"ve iza tüliyet aleyhim ayatühü zadethüm iymanen,yüzebbihu
ebnaehum,yenziu anhuma libasehuma,yevmen yecalülvildane schiyban..

VE ahracetil erdu esgaleha..gibi
Bu durum sadece cümleyi haberiyeye mahsus bir
durum degildir.
Cümleyi Inschaiye de de olur.Ya hamanubni li sarhan,bu durum da
lafzi ya da manevi bir karine lazim olur.Ebunnecmin kavlinde oldugu gibi..
ya da manevi olur.
Aklen müsnedin müsnedi ileyhe istihalesi,muhal olmasi gibi.
Muhabbetüke caet biy ileyke gibi..
b)adet cehetinden muhal olurssa o zaman mecaz olur.
Hezemel emirul cunde..gibi.
c)Muvahhid den sudurunun muhal olmasi ndan dolayi akli mecaz olur.
Eschabes-sagira gibi,escha benin kürreye isnadi mecazi aklidir.
Mecazi aklinin hakikatini bilme ya zahiran ya da Afiyyen olur.
a)Zahiriye örnek;Fema rabihat ticaretühüm,fema rabihu ticaretühüm,demektir.
Burada musned olan rabihat fiilinin musnedu ileyh olan ticaretühüm
ile kiyami muhal olup mecazin karinesi ise maneviyedir.Zira bir sifatin diger sifata isnadi muhal
iken karine ancak manevi olur.
c)Ya da hafiyyeten(gizlice) olur.Serretni rüyetüke,demen gibi."Serreniyallahu inde ruyetike",demektir.
Ibnul adl'in "Yeziduke vechuhu husnen" sözünde,fazla baktikca,Allah da yüzündeki güzelligi sana
artirir,demektir.
Bu kisimlari Sekkaki inkar etti.Bu örneklerde isti'areyi kinaye vardir.
Söyle ki; Istiare-i kinaye musebbehi zikredip,musebbehi bihi zikrir etmemektir.
Rebi'a den murad faili hakikisi olan Allah c.c. dir.Burada karine ise rab'a ya Enbatin nisbetidir.
Digerleri de böyledir.

Bu imami Sekkakinin görüsünde Nazar vardir.
a)illeti evvel,eger onun dedigi gibi mecazi akliyeyi istiareyi kinay yapsak
Ayette"Fehuve fi iysetin radiyeh"de iyset ile murad sahib olmasini istilzam eder.bu ise
fehuve zamiri rebi'a raci olmakla bir seyi kendi nefsine zarf olmasini istilzam eder.
Burada kinaye ye lazim olan Iyse ile sahib murad etmek ,bir seyin kendi nefsine
zarfiyetini iktiza eder.Bu ise batildir.Öyleise mecazi aklileri istiareyi bil kinaye yapmak da batildir.
b)"Naharuhu saimun"da izafet yani bir seyin kendi nefsine izafeti cinsinden dir.bu ise batildir.
c)Ya hamanubni li sarhan,da haman dan murad olan hamanin binaya emir vermesidir.
oysa fravun hakiki emir verendir.Haman ise ameledir.Böyle olunca burada istiareyi kinaye de batil olur.
d)Esmai ilahiyye tevkifiye dir,istima ya hitiyac vardir.Nakle dayanmayan bir isim Allaha isnad edilemez.
Rebi'a ilahi kitapta esma ilahiye olarak isitilmemistir.Bu sebepten rebi'a Istiare bil kinaye yollu isim olamaz.
Bu sebepten bu görüs de batildir.
e)besinci illet ise neharuhu saim ile kendi görüsü batil olur.
Zira istiareyi kinayeler de meusebbeh mezkur,musebbehi bih mezkur olmaz.
Burada ise her ikisi mezkur olmustur.


AHVAL-ÜL MUSNEDi iLEYH

a)HAZIF:ZAHIR DEKI KARINEYE BINAEN ABES'DEN IHTIRAZ ICIN OLUR.
MÜSNEDI ILEYHIN HAZFI samiin halinin zahiri üzerine binaen abes
(mütekellime bir faidesi olmayan) den kacinmak olur.

b)Akil ve lafizdan iki delilin daha kavi olana udulü tahyil etmek icin olur.
Misal;"Kale liy,(el mahbub)Keyfe ente gultü (ena)alilun"

c)Yada uyanikligini imtiha ve ihtibar icin hazif olunur.
d)Anlayisinin miktadrini imtihan icin hazif olur.
e)Yahut musnedi ileyhin lisanindan nuhafazasina isaret icin
musendü ileyh hazif olunur...gibi
(allahu)Rezzakun halikun denir.
f)Yahut musnedi ileyhden lisanini muhafazaya isaret olarak hazif olunur.
Örnek;fasikun,facirun gibi.
g)Müsnedi ileyhin tayini(muayyan olusu)ndan hazif olunur.(Essültanu)Vehhabul uluf..gibi.
iNKARIN HUSULU EGER HACET VARSA YADA MÜSNEDI ILEYHIN TEAYYÜNI;YA DA TAYYÜNÜN IDDIASI
DURUMLARINDA DA HAZIF EDILIR.
Musendi ileyhin zikir edilisi,karine üzerine itimadi zayif oldugu icin ihtiyatan
müsnedü ileyh zikir edilir.
yahut samiin gabavetine tenbihen yada zyadei izah ve izhari tazim ve ihanetini
belirtmek icin zikir edilir.
Yada musndei ilehden istilzaz ve zikri ile teberrük icin zikir edilir.
Sami'n isgasi(dinlemesi)Matlub oldugu yerde kelamin basti icin musnedu ileyh zikir edilir.
"Ve ma tilke biyeminike ya Musa"gibi...hier hasaya etevekkeu biha..S.Taha
Musenedü ileyhin marife olmasi Izmar ile olur.Zira makam ya mütekellim ya da muhatab ve gayib makamidir.
Hitab da asil olan bir seyin muayyen olmasidir.Muayyen olmadigi yerde musnedü ilyh terkedilir.
Böylelikle bütün bir muhataba tamim edilsin.Ayet;Velev tera izil mücrimune nakisu ru-usihim
inde rabbihim ey tenahet haluhum fizzuhur.böyle kelamda bir muhatab tahsis edilmis olmaz.
a)müsnedü ileyhin tarifi allemiyye ile olur.Musnedü ileyhin bi aynihi ihdari maksud edilir.
Söyleki,o isim soylenmeye baslaninca samiin zihnin de müsnedü ileyhin medlülü bi
aynihi hazirlanmis olur."Kul huva Allahu ahad"gibi.
b)Yada tazim ,ihanet ve kinaye,ya da iyham ve istilzazi ve teberrük amaciyla alem olan isim marife olur.
c)Müsnedü ileyhin sila disinda müsnedi ileyhe muhtas halleri muhatabin bilmesi imkansiz
olmasindan dolayi mevsuliyet ile de marifelesir.
"Ellezi kane meana ems racülün alimun"demen gibi.
d)ismin tasrihi de istikbah(kubuh)oldugundan mevsul ile marife olur.
Yada ziyade takrir olmasi icin marife olur.
"Ve ravedethülleti huve fi beytiha annefsihi" gibi.
e)Müsnedi ileyhin tefhim ve tazimi icin mevsül gelir.
"Fegasiyehüm minel yemmi ma gasiyehum"
f)Müsnedü ileyh,Muhatabi gafletden tenbih icin mevsül gelir.
"Innelleziyne tervnehum ihvanekum yesfi galile sudurihim en tesrauu"

S26



Müsnedü ileyh ismi mevsül olarak gelmesi
a) istischad mahallinde gelmesi,muhatabin hitabina yahut
hatasina tenbih icindir.
"Innellezine terevnehum ihvanekum yeschfi galile sudurihim en tusrauu...
ey en tuhleku"..demektir.
Yahut
b)haberin hangi cinsden olduguna(haberin savab,medih,ve zem gibi)
(vechi binasina ima ve isaret icin) ismi mevsül ile gelir.
"Innellezine yestekbirune an ibadeti seyedchulune
cehenneme dahiriyne".
Daha sonra bu ima bazen sanina tazimle birlikte tarize vesile kilinir.
"Innellezine semek(bena,refa)essema'e bena lena dea'aimehu eazze ve etvale
ev schane gayreh"...
Yahut;"ellezine kezzebu schuayben kanu humul chasiriyne" gibi..

a)Musned ileyh ekmeli temyiz ile temyiz olsun icin esma-isaret ile marife olur..
"Hazih ebussagir firdan fi mehasini"..
Yahut a)samiin gabavetine tariz icin esma isaret ile marife olarak gelir.
"Ulaike abaiy fec'ini bi mislih."."iza mea a'tna ya cerirul mecami"..
b)Gurb ve tevessud ve buud de halini beyan icin marie olarak gelir.
"Haza,ev zalike,ev zake zeydun" gibi.
c)Müsnedi ileyhin tahkiri icin,yakinlik göstermek icin marife gelir.
"Ehazaellezi yezkuru alihetekum.".
d)Buud amaciyla musnedü ileyhe tazim yada tahkir edilerek marife gelir.
"Elif lam mim zalikel kitabu la raybe fiyh."..gibi.
Burada ki elif lam musnedu ileyhe dahil olmamistir.Ve lami tarifle merife olduguna degilde,cin icin olan
musnedu ileyhin gayrisinde ahdi zihni icin oldugune misaldir.
"Zalikellaiyn feale keze" demek gibi..
Musnedü ileyh esma isaretle gelmesi bir takim sifatlar ile takib ettigi
zaman bu sifatlar sebebiyle esma isaretden sonra gelen
seye musaru ilyehin layik oldugu üzere tenbih icin musnedu ileyh
esma isaret olarak gelir.
"Ulaike ala hudemmirrabbihim" sonra gelen hidayete
layik olduguna tenbih icin esma isaret olarak gelmistir.
Musnedü ileyhin lam ile gelir ,mahud olana isaret olsun diye..
Veleysezzekeru kel unsa gibi..
yani;leysellezi talbet kelleti vuhibet leha..
Yahut nefsi hakikate isaret etmek icin marife gelir.
"Erracülü hayrün minel mer'eah" gibi..
"Ve bazurraculi serrun min imreah"..

Müsnedü ileyh Zihinde malum birinin itibari ile lami hakiki ile marife olarak gelir.
"Udchlussuga haysu la ahde"..demek gibi.
Bu amanada nekre bir seye benzer.
Bu tür lam- marife isti'rag amnasida ifade eder.
"innel insane le fi chusrin.".Bu kisim lam iki kisimdir.
1.lami Hakiki istigrak
Örnek;"Alimul gaybi veschadeh"..yani her gayib ve muschade olunani bilir.
2.Lami öri istigrak;ceme'al emir ussagah(altin ve gümüs mamülleri emir topladi.).
örfi bir istigrak dir,ise yariyanlari toladi demekdir.
Müfredin istigrakin daha sümulludur.Söyle ki evde bir iki kisi varken
La ricale fiddari demek gibi.Evde iki kisiden fazla kimse yok demekdir.
Hicbir kimse yok demek icin "la racüle"demek hic bir kimse yok demek gerekirdi..
Burdan anlasiliyorki müfrdin istigraki daha sümüllüdur.
Ayrica ismin müfred olmasiyla istigrak manasini ifade etmesinde Tenafiyet(parakosal) bir
durum da yoktur.
Zira lami tarif ve nefi laminin istigraki gibi bir manaya delalti icin
teaddud ve vahdet manasindan mücerred olarak müfred bir kelime de bulunurlar.
Ayrica,bu mufred kelime mecmu'u efrad manasina samil degildir.Bu sebepten cemi sifati
yada vasfiyla vasiflandirmak dogru degildir.

Mütekellim muradini dinleyicilere enkisa yoldan ifade etmek icin müsnedü ileyhe
izafetle marife olarak gelir."Huve eyye mearrakbi il yemaniyne
musidun"diyki makam oldugu halde mahbubesi devesine binis gidiyor acele olarak bu siiri söyler,
"Ellezi hevahu.". kelam uzamasin diye onun icin böylece marife ile der.
Muzaf yada Muzafi ileyhin sanini tazim yahut tahkir manasina tazammun olsun icin de marife olarak gelir.
Abdi hadara ve abdülchlife rakibe,Ve abdussultani indiy..gibi.
Tahkir;Veledül hicami hadirun..gibi..
Musnedü ileyhin tenkir nunu yada tenvinli gelmesi iseFerdiyet maksadiyledir.
"Ve cae racül-ün min aksal mediyneti yesa"..
Müsnedü ileyhin nekre gelmesi cinsi nevi icin olur.
"Ve ala ebsarihim gischave-tün "..
Müsnedü ileyhin nekre olmasi ya tahkir yada tazim icin olur.
Ebussamt su sözü gibi;fi külli emrin scheynuhu ve leyse lehu
an talibil urfi hacib-un(maniun)..hacib-un da ki tenvin tahkir icin dir.
Ya da teksir icin nekre olarak gelir ki;
Su sözleri gibi:inne lehu Labilen ve inne lehule ganem-en ..
Ya da taklil iicn nekre olarak gelir;Ve ridvan-un minallahi ekber..gibi..
Bazen de hem tazim ve hemde tahkir icin tenkir ile gelir.
;Ve in yükezzibuke fekad kuzzibet rüsulun min gablike.ey zü adedin kesiratin..
ve ayatin izamin demektir.
Müsnedü ileyhin disindakiler de tenkir yahut tazim olarak gelir;
ifrad yada neviyet icin gelir."Vallahu chlaka külle dabbetin minmaain..
Ya da tazim icin gelir;F'ezenu bi harbin minallahi ve rasülihi..
Tahkir;In-nezunnu illa zan'nan..gibi..

Müsnedi ileyhin mevsuf olup, sifat almasi:
Ya müsnedi ileyhin manasini kesf ve beyan etmek icin olur.
El cismüttavil-ül aridu ül amiku yahtacu ila feragin yesgulu ve yemleühü..
Keschif icin olur...Nahvu;
Ela lemiy ellezi yezunnu bikezzanne,ke enn kad rea ve kad semiaa..
Müsnedi ileyhin muhtas mana icin yani müsnedü ileyhin vasfi muhtas bir mana olur.
Zeydüttaciriindena..
Yada zem ve medih icin olur.
Ca'enizzeydün-il'alimi ev il cahilü gibi,ki adi denmeden kimlikleri
hakkinda bilgi verilir.
Müsnedi ileyhin tekid icin gelmesi;
Ya da müsnedi ilyhi te'kid etmek icin gelir.
a)manayi takrir icin olur.
b)Mütekellimin mecaz yaptigi ni düsnmemesi icin gelir.
c)sehven söylemedigini belirtmek icin.
d)Genele tesmil etmedigini belirtmek icin..
Yahut kendisine mahsus bir ismin izahi icin atfi beyan olarak gelir.
"Kadime sadiguke,chalid".gibi..
Müsnedi ileyhden bedel yapilmasi ziyad-e takrib icin olur.
Ca eni echuke zeydun,gibi..
Ve ca'elkavmu ekseruhum..ve sulibe amrun sevbuhu..gibi..
Musnedi ileyhe bir seyin atif edilmesi kendisinin muhtasar olmasindan dolayi
tefdil olsun diye gelir.
"Ca'eni zeydun ve Amir.summe amir..gibi.Ca'enil kavmu hatta chalid..
Ya da samii yi savaba red etmek icin gelir.
"Ca'eni zeydun la amrun" gibi..
Ya da baska hükme tasrif etmek icin;
"Ca'eni zeydün bel amrun,ma ca eni zeydun bel amrun" gibi..
Yahud müsnedi ileyhin schek icinde olmasi yada sokmak icin gelir.
"Ca'eni zeydün ev amrun" gibi..
Müsnedi ileyhin fasil olarak gelmesi müsnede deir bir zamir tahsis ile olur.
Müsnedi ileyhin takdimi,kendisinin zikri ehem olmasindan olur.
Zira müsnedi ilyhin takdimi asil olandir.
Kendisinden udul un muktezasi da degildir."Zeydün kaimun" gibi..

Sami'inin zihnin de haberin ehemmiyetli olusunu takrir icin mübteda dan haberetesvik olur.
"Vellezi haretil beriyyetu fihi hayvanun mutehaddesun min cemadin"
gibi..
Müsnedi ileyhin takdimi;
Meserreti tef'eül ve tetayyur icin mesaeti tacil icin olur.
"Sa'dun fi darike,Vesseffahu fi dari sadigike"
Yahut kötülügün hatirindan cikmamasi icin olur.
Yada buna benzer sebeplerden takdim olur.

Müsnedi ileyh abdulkahire göre,takdim eder eger ,haber fiili olacak,
müsnedü ileyh nefi harfini takip edecek,haberi tahsis etmek icin
takdim eder.
"Ma ena gultü haza" ey lem egul hu mea ennehu megul..gibi..
takdim tahsis ifade etsin diye su söylenmez
:"ma ena gultu vela gayri" yada "ma ene raeytu ahaden",yahut "ma ene darabtü illa zeyden"
örneklerin denmesi sahih olmaz.
Yukardaki sartlar olmazsa da bazen müsbet fiil de tahsis icin de takdim eder.
Bu durum da,bununla haber fiilinin gayrisi nin kasri ya da müsareketi ,infiradi zuum
edilmesin diye müsnedi ileyh tahsis amacli takdim eder.
Nahu;"Ena sa'aytu fi hacetike"Bu takdirde"la gayri"ile kasir manasini red üzerine te'kid icin tahsis edilir.
Müsareket manasini red icin "Vahdi" ile te'kid ile tahsis edilir.
Müsnedi ileyh hükümün takviyesi icin takdim edilir.
"Fulanun hier yutil cezile(malün kesirun)"gibi..
Ve yine tahsis icindir eger fiil menfii ise;
"Ente latekzibu"burada sadece "la tekzibu" demekten daha kavi bir hüküm olur.
Ve keza;"La tekzibu ente" demekten de daha kavi bir hüküm olur.
zira burada mahkumu aleyhin tekidi vardir hükümün degil.

Müsbet yahut menfi fiil munker(belirsiz)bir sey üzerine bina edilmisse,
bu takdir de musnedi ileyhin takdimi cinsin tahsisini yada vahidiyet üzerine kasir
ifade eder.Örnek;"racülün ca'eni ey la imre'eh..ev la racülan"..gibi..
Bu görüse imami Sekkaki de katildi..
Su farkla ki;Eger yaliniz manen fail olmasi durumunda,Takdim tahsis ifade eder.
Yani:nekre müsnedi ileyh olabilmesi icin hususilik vecihlerinden biriyle
tahsislesmesi lazim.Burada ise manen fail olmak üzere asilinda mueahher
oldugunu farzederek takdim etmesinin disinden tahsislik icin bir sebep yok.
Bu sebepten Imami Sekkaki nekre olan müsnedi ileyhleri mustesna kildi.
Örnek "Ene kumtü"Zeydün kame"..
Eger müsnedü ileyh harfi nefi takip etmezse,heber olan fiili müsbet olursa,
bazen tahsis bazen de takvayi hüküm icin gelir.Yada haber olan fiili menfi olursa,
bazen tahsis bazen de takvayi hüküm ifade eder.
"Ve eserrunnecvellezine zalemu"ey alelkavl eyil hüküm..
zamirden bedel yapilirki,tahsislik manasi yok olmasin..marife de tahsise lüzüum yokdur.
Ayrica derki;
Munker bir kelime de tahsis olmasi icin;
-tahsise mani bir engel omamasi gerek..
Gecen örnek gibi:"racülün ca'eni"..gibi
Su söz disinde:"Scherrun eherre za nabin"..gibi.
Eger bir mani olursa,o takdir de takdiri evvel (cinsin tahsisi) takdir edilir.
Bu takdir de;zira muhirre ile ancak scher murad edilir, demis olmak mümteni dir.
hayir degil.Tahsisi vahide takdirin de de,istimalin zan ile tahsis etmis oluruz.
Yani:Imami sekkaki tahsislige bir mani varsa takdimi tahsis ifade etmesini kabul etmiyor.
Yukardaki"Scherrun muhirre za nabin "de Nekre olan Scher kelimesi müsnedi ileyh dir.
Burada takdim tahsislik ifade edemez.Zira bu cümlede tercih kabiliyeti yitirilmistir.
hem scher hemde hayira kabiliyetli olmasi gerekirdi,tahsis olmasi icin.
Ferde tahsislik ise zanni bir ihtimaldir.Nahiv alimleri "eherre za nabin illa serrun"
ile tevil ederek tahsisi tercih ettiler.
En dogrusu Nekrenin tenvin ile serrin sanini yükselterek tahsislik ifade ettirmeleridir.

Bu takdim görüsünde nazar vardir,diyor.Zira takdimin imkansiz olusunda
failin lafzi yahut manevi olmasi ayni seydir.Zira hem takdim hemde takdimin gayir sebepler ki,
teksir ve talil gibi sebelerden de tahsislik hasil olur.Takdim ile tahsislik kasdeedilirsa,
bunun disisnda baskaca yol yokdu demeyi kabul etmeyiz..
Ayrica Muhir ile serrin murad edilip hayirin murad edilemmesinin imtinaini kabul etmeyiz.
Hükümün tekerrürü ve takavvisinde "huve kame"ye"Zeydün kame"ayni manaya yakin olmusolur.
Zira zamirin ismi zahiri belli olmustur.Ya da zamirden hal olarak "kaimun" manasina gelmistir.
Mütekellimde ise "ene kaimun",Hitaben de "ente kaimun" gaibde ise "Huve kaimun" demk olur.
Bu örneklerde bir tam bir cümle diyemeyiz bana itibariyla müfred bir manadir.
Hernekadar binasinda irab olarak cümle olsada,cümle muamelesi görsede göremez..
Müsnedi ileyhin takdimi lazim gibi görülür."la yebchal ve chayruke la yecud" de "gayir ve mesel"
lafizlari gibi..
Bu örnek de "Ente la tebchal ve ente tecüd"muhatabin gayrisina isaret lede olasa iradeetmeksizin..
Zira burada muhataba medh icin takdim daha zayade yardimci olur.

S26

Müsnedü ileyh ismi mevsül olarak gelmesi
a) istischad mahallinde gelmesi,muhatabin hitabina yahut
hatasina tenbih icindir.
"Innellezine terevnehum ihvanekum yeschfi galile sudurihim en tusrauu...
ey en tuhleku"..demektir.
Yahut
b)haberin hangi cinsden olduguna(haberin savab,medih,ve zem gibi)
(vechi binasina ima ve isaret icin) ismi mevsül ile gelir.
"Innellezine yestekbirune an ibadeti seyedchulune
cehenneme dahiriyne".
Daha sonra bu ima bazen sanina tazimle birlikte tarize vesile kilinir.
"Innellezine semek(bena,refa)essema'e bena lena dea'aimehu eazze ve etvale
ev schane gayreh"...
Yahut;"ellezine kezzebu schuayben kanu humul chasiriyne" gibi..

a)Musned ileyh ekmeli temyiz ile temyiz olsun icin esma-isaret ile marife olur..
"Hazih ebussagir firdan fi mehasini"..
Yahut a)samiin gabavetine tariz icin esma isaret ile marife olarak gelir.
"Ulaike abaiy fec'ini bi mislih."."iza mea a'tna ya cerirul mecami"..
b)Gurb ve tevessud ve buud de halini beyan icin marie olarak gelir.
"Haza,ev zalike,ev zake zeydun" gibi.
c)Müsnedi ileyhin tahkiri icin,yakinlik göstermek icin marife gelir.
"Ehazaellezi yezkuru alihetekum.".
d)Buud amaciyla musnedü ileyhe tazim yada tahkir edilerek marife gelir.
"Elif lam mim zalikel kitabu la raybe fiyh."..gibi.
Burada ki elif lam musnedu ileyhe dahil olmamistir.Ve lami tarifle merife olduguna degilde,cin icin olan
musnedu ileyhin gayrisinde ahdi zihni icin oldugune misaldir.
"Zalikellaiyn feale keze" demek gibi..
Musnedü ileyh esma isaretle gelmesi bir takim sifatlar ile takib ettigi
zaman bu sifatlar sebebiyle esma isaretden sonra gelen
seye musaru ilyehin layik oldugu üzere tenbih icin musnedu ileyh
esma isaret olarak gelir.
"Ulaike ala hudemmirrabbihim" sonra gelen hidayete
layik olduguna tenbih icin esma isaret olarak gelmistir.
Musnedü ileyhin lam ile gelir ,mahud olana isaret olsun diye..
Veleysezzekeru kel unsa gibi..
yani;leysellezi talbet kelleti vuhibet leha..
Yahut nefsi hakikate isaret etmek icin marife gelir.
"Erracülü hayrün minel mer'eah" gibi..
"Ve bazurraculi serrun min imreah"..

Müsnedü ileyh Zihinde malum birinin itibari ile lami hakiki ile marife olarak gelir.
"Udchlussuga haysu la ahde"..demek gibi.
Bu amanada nekre bir seye benzer.
Bu tür lam- marife isti'rag amnasida ifade eder.
"innel insane le fi chusrin.".Bu kisim lam iki kisimdir.
1.lami Hakiki istigrak
Örnek;"Alimul gaybi veschadeh"..yani her gayib ve muschade olunani bilir.
2.Lami öri istigrak;ceme'al emir ussagah(altin ve gümüs mamülleri emir topladi.).
örfi bir istigrak dir,ise yariyanlari toladi demekdir.
Müfredin istigrakin daha sümulludur.Söyle ki evde bir iki kisi varken
La ricale fiddari demek gibi.Evde iki kisiden fazla kimse yok demekdir.
Hicbir kimse yok demek icin "la racüle"demek hic bir kimse yok demek gerekirdi..
Burdan anlasiliyorki müfrdin istigraki daha sümüllüdur.
Ayrica ismin müfred olmasiyla istigrak manasini ifade etmesinde Tenafiyet(parakosal) bir
durum da yoktur.
Zira lami tarif ve nefi laminin istigraki gibi bir manaya delalti icin
teaddud ve vahdet manasindan mücerred olarak müfred bir kelime de bulunurlar.
Ayrica,bu mufred kelime mecmu'u efrad manasina samil degildir.Bu sebepten cemi sifati
yada vasfiyla vasiflandirmak dogru degildir.

Mütekellim muradini dinleyicilere enkisa yoldan ifade etmek icin müsnedü ileyhe
izafetle marife olarak gelir."Huve eyye mearrakbi il yemaniyne
musidun"diyki makam oldugu halde mahbubesi devesine binis gidiyor acele olarak bu siiri söyler,
"Ellezi hevahu.". kelam uzamasin diye onun icin böylece marife ile der.
Muzaf yada Muzafi ileyhin sanini tazim yahut tahkir manasina tazammun olsun icin de marife olarak gelir.
Abdi hadara ve abdülchlife rakibe,Ve abdussultani indiy..gibi.
Tahkir;Veledül hicami hadirun..gibi..
Musnedü ileyhin tenkir nunu yada tenvinli gelmesi iseFerdiyet maksadiyledir.
"Ve cae racül-ün min aksal mediyneti yesa"..
Müsnedü ileyhin nekre gelmesi cinsi nevi icin olur.
"Ve ala ebsarihim gischave-tün "..
Müsnedü ileyhin nekre olmasi ya tahkir yada tazim icin olur.
Ebussamt su sözü gibi;fi külli emrin scheynuhu ve leyse lehu
an talibil urfi hacib-un(maniun)..hacib-un da ki tenvin tahkir icin dir.
Ya da teksir icin nekre olarak gelir ki;
Su sözleri gibi:inne lehu Labilen ve inne lehule ganem-en ..
Ya da taklil iicn nekre olarak gelir;Ve ridvan-un minallahi ekber..gibi..
Bazen de hem tazim ve hemde tahkir icin tenkir ile gelir.
;Ve in yükezzibuke fekad kuzzibet rüsulun min gablike.ey zü adedin kesiratin..
ve ayatin izamin demektir.
Müsnedü ileyhin disindakiler de tenkir yahut tazim olarak gelir;
ifrad yada neviyet icin gelir."Vallahu chlaka külle dabbetin minmaain..
Ya da tazim icin gelir;F'ezenu bi harbin minallahi ve rasülihi..
Tahkir;In-nezunnu illa zan'nan..gibi..

Müsnedi ileyhin mevsuf olup, sifat almasi:
Ya müsnedi ileyhin manasini kesf ve beyan etmek icin olur.
El cismüttavil-ül aridu ül amiku yahtacu ila feragin yesgulu ve yemleühü..
Keschif icin olur...Nahvu;
Ela lemiy ellezi yezunnu bikezzanne,ke enn kad rea ve kad semiaa..
Müsnedi ileyhin muhtas mana icin yani müsnedü ileyhin vasfi muhtas bir mana olur.
Zeydüttaciriindena..
Yada zem ve medih icin olur.
Ca'enizzeydün-il'alimi ev il cahilü gibi,ki adi denmeden kimlikleri
hakkinda bilgi verilir.
Müsnedi ileyhin tekid icin gelmesi;
Ya da müsnedi ilyhi te'kid etmek icin gelir.
a)manayi takrir icin olur.
b)Mütekellimin mecaz yaptigi ni düsnmemesi icin gelir.
c)sehven söylemedigini belirtmek icin.
d)Genele tesmil etmedigini belirtmek icin..
Yahut kendisine mahsus bir ismin izahi icin atfi beyan olarak gelir.
"Kadime sadiguke,chalid".gibi..
Müsnedi ileyhden bedel yapilmasi ziyad-e takrib icin olur.
Ca eni echuke zeydun,gibi..
Ve ca'elkavmu ekseruhum..ve sulibe amrun sevbuhu..gibi..
Musnedi ileyhe bir seyin atif edilmesi kendisinin muhtasar olmasindan dolayi
tefdil olsun diye gelir.
"Ca'eni zeydun ve Amir.summe amir..gibi.Ca'enil kavmu hatta chalid..
Ya da samii yi savaba red etmek icin gelir.
"Ca'eni zeydun la amrun" gibi..
Ya da baska hükme tasrif etmek icin;
"Ca'eni zeydün bel amrun,ma ca eni zeydun bel amrun" gibi..
Yahud müsnedi ileyhin schek icinde olmasi yada sokmak icin gelir.
"Ca'eni zeydün ev amrun" gibi..
Müsnedi ileyhin fasil olarak gelmesi müsnede deir bir zamir tahsis ile olur.
Müsnedi ileyhin takdimi,kendisinin zikri ehem olmasindan olur.
Zira müsnedi ilyhin takdimi asil olandir.
Kendisinden udul un muktezasi da degildir."Zeydün kaimun" gibi..

Sami'inin zihnin de haberin ehemmiyetli olusunu takrir icin mübteda dan haberetesvik olur.
"Vellezi haretil beriyyetu fihi hayvanun mutehaddesun min cemadin"
gibi..
Müsnedi ileyhin takdimi;
Meserreti tef'eül ve tetayyur icin mesaeti tacil icin olur.
"Sa'dun fi darike,Vesseffahu fi dari sadigike"
Yahut kötülügün hatirindan cikmamasi icin olur.
Yada buna benzer sebeplerden takdim olur.

Müsnedi ileyh abdulkahire göre,takdim eder eger ,haber fiili olacak,
müsnedü ileyh nefi harfini takip edecek,haberi tahsis etmek icin
takdim eder.
"Ma ena gultü haza" ey lem egul hu mea ennehu megul..gibi..
takdim tahsis ifade etsin diye su söylenmez
:"ma ena gultu vela gayri" yada "ma ene raeytu ahaden",yahut "ma ene darabtü illa zeyden"
örneklerin denmesi sahih olmaz.
Yukardaki sartlar olmazsa da bazen müsbet fiil de tahsis icin de takdim eder.
Bu durum da,bununla haber fiilinin gayrisi nin kasri ya da müsareketi ,infiradi zuum
edilmesin diye müsnedi ileyh tahsis amacli takdim eder.
Nahu;"Ena sa'aytu fi hacetike"Bu takdirde"la gayri"ile kasir manasini red üzerine te'kid icin tahsis edilir.
Müsareket manasini red icin "Vahdi" ile te'kid ile tahsis edilir.
Müsnedi ileyh hükümün takviyesi icin takdim edilir.
"Fulanun hier yutil cezile(malün kesirun)"gibi..
Ve yine tahsis icindir eger fiil menfii ise;
"Ente latekzibu"burada sadece "la tekzibu" demekten daha kavi bir hüküm olur.
Ve keza;"La tekzibu ente" demekten de daha kavi bir hüküm olur.
zira burada mahkumu aleyhin tekidi vardir hükümün degil.

Müsbet yahut menfi fiil munker(belirsiz)bir sey üzerine bina edilmisse,
bu takdir de musnedi ileyhin takdimi cinsin tahsisini yada vahidiyet üzerine kasir
ifade eder.Örnek;"racülün ca'eni ey la imre'eh..ev la racülan"..gibi..
Bu görüse imami Sekkaki de katildi..
Su farkla ki;Eger yaliniz manen fail olmasi durumunda,Takdim tahsis ifade eder.
Yani:nekre müsnedi ileyh olabilmesi icin hususilik vecihlerinden biriyle
tahsislesmesi lazim.Burada ise manen fail olmak üzere asilinda mueahher
oldugunu farzederek takdim etmesinin disinden tahsislik icin bir sebep yok.
Bu sebepten Imami Sekkaki nekre olan müsnedi ileyhleri mustesna kildi.
Örnek "Ene kumtü"Zeydün kame"..
Eger müsnedü ileyh harfi nefi takip etmezse,heber olan fiili müsbet olursa,
bazen tahsis bazen de takvayi hüküm icin gelir.Yada haber olan fiili menfi olursa,
bazen tahsis bazen de takvayi hüküm ifade eder.
"Ve eserrunnecvellezine zalemu"ey alelkavl eyil hüküm..
zamirden bedel yapilirki,tahsislik manasi yok olmasin..marife de tahsise lüzüum yokdur.
Ayrica derki;
Munker bir kelime de tahsis olmasi icin;
-tahsise mani bir engel omamasi gerek..
Gecen örnek gibi:"racülün ca'eni"..gibi
Su söz disinde:"Scherrun eherre za nabin"..gibi.
Eger bir mani olursa,o takdir de takdiri evvel (cinsin tahsisi) takdir edilir.
Bu takdir de;zira muhirre ile ancak scher murad edilir, demis olmak mümteni dir.
hayir degil.Tahsisi vahide takdirin de de,istimalin zan ile tahsis etmis oluruz.
Yani:Imami sekkaki tahsislige bir mani varsa takdimi tahsis ifade etmesini kabul etmiyor.
Yukardaki"Scherrun muhirre za nabin "de Nekre olan Scher kelimesi müsnedi ileyh dir.
Burada takdim tahsislik ifade edemez.Zira bu cümlede tercih kabiliyeti yitirilmistir.
hem scher hemde hayira kabiliyetli olmasi gerekirdi,tahsis olmasi icin.
Ferde tahsislik ise zanni bir ihtimaldir.Nahiv alimleri "eherre za nabin illa serrun"
ile tevil ederek tahsisi tercih ettiler.
En dogrusu Nekrenin tenvin ile serrin sanini yükselterek tahsislik ifade ettirmeleridir.

Bu takdim görüsünde nazar vardir,diyor.Zira takdimin imkansiz oluşunda
failin lafzi yahut manevi olmasi ayni şeydir.Zira hem takdim hemde takdimin gayir sebepler ki,
teksir ve talil gibi sebelerden de tahsislik hasil olur.Takdim ile tahsislik kasdeedilirsa,
bunun dişinda baskaca yol yokdu demeyi kabul etmeyiz..
Ayrica Muhir ile şerrin murad edilip hayirin murad edilemmesinin imtinaini(mümteni) kabul etmeyiz.
Hükümün tekerrürü ve takavvisinde "huve kame"ye"Zeydün kame"ayni manaya yakin olmusolur.
Zira zamirin ismi zahiri belli olmustur.Ya da zamirden hal olarak "kaimun" manasina gelmiştir.
Mütekellimde ise "ene kaimun",Hitaben de "ente kaimun" gaibde ise "Huve kaimun" demk olur.
Bu örneklerde bir tam bir cümle diyemeyiz bana itibariyla müfred bir manadir.
Hernekadar binasinda irab olarak cümle olsada,cümle muamelesi görsede göremez..
Müsnedi ileyhin takdimi lazim gibi görülür."la yebhal ve hayruke la yecd" de "gayir ve mesel"
lafizlari gibi..
Bu örnek de "Ente la tebhal ve ente tecüd"muhatabin gayrisina işaretlede olsa irade etmeksizin..
Zira burada muhataba medih icin takdim daha zayade anlam bakımından yardimci olur.