Haza Risaletül Mantık/Bu Bir Mantık Risalesi

Bismillahirramnairrahim.
Badel hamdele vessalveleti..

Fiil Nedir?
Fiil;bir şeyin şanında tekvin varsa ona fiil denir.

Kuvvet Nedir?
Kuvve:Bir şeyin şanında tekvin olmazsa ona bil Kuvvet denir.

Hikmet iki kısımdır.
1.Hikmeti Nazariyye:Hukemanın bu tür hikmetle itikadlarını tashih ederler.
2.Hikmeti Ameliyye:Ameller ile de, bu tür hikmeti ile itikadlarını tashih ederler.
İmkan Nedir?
-Vucud(varlık) ve adem(yokluk) için zatın iktizasının (yokluğu)ademi'dir.
İmkanı Zati Nedir?
İmkani Zati:
-muhalif tarafın zatın vacib olmamasıdır.Her nekadar ğayra vacib olsa da..
İmkanı Musemma:
-ne zata ve nede ğayra vacib olmaması durumunda buna imkanı istidai yahut musemma denir.

Muvafik tarafın vuku-u farz olsa da..bir vecihle muhal lazım olmaz.Birinci ikinciden bir manada daha eamdır.

Bilesinki;Hüküm ve hikemin 3 manası vardır.
-bir emrin diğer bir emre icab ve kabül bakımından nisbetidir.Sadece bu nisbetin vugu değil,bu
nisbetin vukunu idrakıdır.Allahu tealanın efali mükellefine muteallik hitab iktiza ve tahyir iledir.
-Birincisi orfidir.İkincisi mantıcıların istilahı..
-Üçüncüsü Ehli üsulun mustalihi,nasıl istilah yaptıkraına işarettir.Bazen de mahkumu bih ile itlak olunur.Bazen de bir şeyin üzerine müretteb esere itlak olunur.Bazen de nefsi vuku üzerine hüküm ile itlak olunur.

Bilesinki;Burada mefulati aşera mezkürdür.
1.Ceyher.2.Kemmiyyet.3.Keyf.4.Eyn.5.meta..6.vazi.7.fiil..8.Efal.9.Araz
Alimte zeydun hayvanun..dediğnde,onun bir cevher olduğunu da bilirsin.Zeydün kasir ve tavil derse,onun kemmiyetini bilmişsin.Ebyaz ve esved,meriz ve sahih olduğunu bilirsen,keyfiyyetinden anlatırsın.Hangi yerde olduğunu bilirsen,eyne(mekandan) den anlatırsın.Hangi zamanda olduğunu bilirsen,meta(zamandan) ile anlatırsın.Kaim olduğunu bilirsen,vazını da bilmiş olursun.Kamis ve gömlek varlığını bilirsen,onun meik olduğunu da bilirsin.Hangi ve kimin zeydi olduğunu bilirsen,izafeti de bilirsin.Onun yiyen ve içen olduğunu bilirsen,fiili de anlarsın,bilirsin.Narın hararetinden,hevanın burudetinden infial tesirini bilirsen,infiali de bilirsin.Bu Ğayetül beyan'dır.

Bilesinki,matlub üzerine masadır olan,bu neticeyi kıyasın bir cüzü yapar.Ve kıyasın bir cüzü olarak
neticeyi ilzam eder.Örenek:El insanu beşerun,ve kullu beşerun dahıkun,netice;Ennel insana dahıkun.Kubra ve matlub aynı şeydir.Zira beşer ve insan müteradifdir.Bu ise ittihadül mefhumdur.
Netice ve Kubra şeyi vahiddir.Lazım mevgufu aleyhden daha am dır.

Lazım üç kısımdır.
1.mütekaddim lazım.Meckgufa nisbetle mevgufu aleyh gibi.
2.Lazımı muteachhir.İlleti tamme nisbetle malum gibi.
3.Lazimi ma-i;Diğer bir malule nisbetle iki illetden biri gibi.Zira bu iki illet birlikte lazımdırlar.Aralarında bir diğerine teakaddüm ve teahhir yokdurki, biri diğerine tabi olsun.

Bilesinki;
Külli mananın 3 şekli vardır.
1.ademül meni ve vuguşşirketi
2.Hükmün alel külli efrad olmasıdır.
3.Hükmün talisnin lazım olması,yada mugaddem olana muanid olmasıdır.Birincisi mufredata,ikincisi hamliyatda,üçüncüsü şartiyatda kullanılır.
Bilesinki,mahiyet 3 muahattala dır.
1.muahattala fil haric.Haricde mevcüddur.
2.muhattala -i mutlaka.Muhattalanın zımnınde mevcüddur.
3.muhattala-i mücerrede.Hicbir şekilde mevcüd değildir.

-Delili Limmi:İlletden malule intikal olur..
-Delili inni: malülden illete intikal olur.

Batıni Kuvvetler
-Müşterek hisler
-Hayal
-Vehim
-Hafıza
-mutesarrıf kuvvetler.

Fikir:tasdik ve tsavvurun mechuluna teaddi için gerekli olan umuru malumenin
tertibidir.Bazılarına göre;mechulun tahsili için,makulun mulahazasıdır.
Akıl ile Zihin arasında fark nedir?
-akıl nefisin kendi kuvvesidir
-zihin akılda mevcüd bir kuvve dir.Dış etgenler ve sebepler ile oluşur.

Hükemadan Kudema ve müteachhirin mezhepleri arasında görüş farkları
-tasdik bir ilim dir.Kazıyye ise malumda olur.
Müteachirin göre,ecza-i kaziyye dörtür.
-mahkumu aleyh.
-mahkumu bih.
-nisbeti takyidiyye.Vugu ve la vugu un mevridi dir.
-hüküm.

Kudemaya göre,böyle bir farkı kabül etmediler.
-nisbet ve vugu ve la bugu kabül etmezler.
Malumun üç cüzü var,kabül ederler.
Tasdik ise sadc cüzü ahirin bir idrakinden iberettir.
İlk evvelki cüzleri idraki sadece tasdik için şarttır.

Müteahhirin mezhebine göre Tasdikin eczası dörttür.

-Tasavvurul mevzu ve mahmul dür.
-Tasavvurunnisbeti ,sübutiyyeti
-Hüküm iyga(vugu bulması) ve intiza manasına dır.
Kudemaya göre,mezkür hükümden ibaret-basite dir.
Muetahhirine göre,kaziyyenin eczası :
-nefsül mevzu ve mehmul dür.
-nisbet ise icabiyye ve selbiyye dir.
-hükümdür.
Hükemeye göre ise mevzu,mahmül ve hükümdür.

TEKABÜL dört kısımdır.

-takabülül adem vel milke,örnek el ama vel vasar gibi.
-takabülüsselbi ve icab.Elferesiyye vella feresiyye gibi.
-tekabülüttezad.Essüvad vel beyaz gibi.
-tekabülttezayif.El eb vel ibin gibi.

NUTUK ÜÇ MANA İTLAK OLUNUR.

-nutku tedahul.Külliyatın idrakidir.
-nutku haric.Haricde..kuvvei telefuzdur ki,onunla nefsi natıka ve mantık
sadır olur.Birincisi gavileşir,ikincisi islah olur.Üçüncüsü hidayet(aydınlık) bulur.Bu yüzden muntalik denir.
-mantık.Nutuk İnsan ve mülk arasında müştere manaya sahipdir.Hayvan insan ile
feres arasında müşterek olduğu gibi.
Hayvaniyyet insan ile feres arasında müşterek manadır.
İnsanın haline feres ile itibar edilince Hayvan bir cinsdir.Natık ise fasıldır.
İnsanın hali mülk ile itibar edilince natık cins,hayvan fasıl olur.
Sabit oldu ki,vahid mahiyyet oarak bir diğer hal de fayda-i cins ifade eder.
Bilesinki, Mantık kanunları olan bir şeydir..
-onun kanuni külli meseleleri vardır.
-diğer cüzlerin mıntıkasını içerir.

Bilinen tarif:
Huve aletün kanuniyetün tasimu muraatüha ezzihnu anil hata..
-bir kanun dur,onunla zihin hatadan korunur.
Bir şeyin kendisine hamli iki kısım olur.
Kısmı evvel;hamlüşşeyi ala nefsihi nefsüh,denir.
Kısmı sani;hamlüşşeyi ala ma sadeka aleyhi nefsüh,our.
Bu her ikiside ittihadi veya ittisafi olur.
-kısmı evvel,ittihadi olan sahihi ayri müfiddir.
-kısmı evvel ittisafi de ise batıldır.İkinci kısım ittisafi de ise ğayri mufid dir.
İkincisi ittisafide batılı tedebbürdür.

Bilesinki;
Mukaddeme nedir?
Lüğatde;İmamı emiri takdim ettiğidir.
İstilah da;mantıkiyun göre sekiz manası vardır.
1.Fen
-fen ve mukaddeme ve kitap da kasd edilen şeydir.İrtibat ve nefi bakımından
makasid de gableşüru mezkur oland şeydir.
2.ilim.Bu bir ilmi ve meselelerin de şüru una bağlı bir ilimdir.
3.Delil.Bu bir cucceti kıyas ve cüzü kıyas olan bir kazıyye dir.
4.Hucce.Bu bir cüzü kıyas olan şeydir.
5.Şüru.Üzerinde imkanı şüru tevakkuf edilir.
6.Bahis.Mebhasleri oan bir kısımdır.Bazıları buna mukaddem-i ceyş derler.
7.Küli şeydir.Birinci mugaddeme de yahut cüz-ü evvel denir.
8.Tertibi.Sıralama ve düzein denir.
Bilesinki,her kelime ve maslahat,fııl üzerine terettüb eder.Fiilin tarafı ve nihayeti itibarıyla
ğaye denir. Bu terettübün faidesi itibarıyla itibari ve ihtiyari yada ğayri ihtiyari efalin tamani(umumileşmesi)olarak ihtilaf eder.Ğaraz da failin fiil üzerine ikdamı açık değildir.
Ğaraz bir deyişle ille-i ğaiye de denir.Allahu tealanın emir ve fiillerinde bu düşünülemez.Her nekadar bir çk faidesi olsa da.Bazen fiilin faidesine muhalif olsada..inancında hata etmesi gibi..
Maksad a garaz diyenler de var.Eğer fail için o fiili tahsil için başkaca bir yol yoksa.
Bu ise istilahı cedid dir.akli ve nakli istidlal henüz bilinmiyor.Seyyid Ali nin muhtasar
münteha da zikredildiği gibi..Arapcadan tercüme 28.12.15 de bitti.MCK