Haza Risaletün Fi Fevaidil meani vel beyan vel bedi'i
Bu bir meani,beyan ve bedi' in fevaidi Riaslesidir.

Bismillahirrahmanirrahim .
Badel hamdele vessalvele...
Bilesinki,
İşaret lafzı üç yerde kullanılır.
1.Delilin zayıf olduğu yerde kullanılır.
2.Medlülü fiyh in zayıf olduğu yerde kullanılır.
3.Medlülün ğayri mutemid aleyh olduğu yerde kullanılır.
Bilesinki,
Misal, zikrül cüz,lifadetil külli demektir.
Adet ise,Ekseri ve daimi olan fiildir.Mukabili nadir olandır.
İtkan ise ilel ile delaletin marifeti dir. Cüziyatı ile külli gavaidi zabt etmektir.
İdrak ise bi kemalatı ile ihata etmektir.
Bizzat demede iki mana mevcüddur.
1.Bila vasıta.Denirki,bu maksudün bizzat dır..Yani bila vasıta...
2.Bil asaleh...Haa maksudun bizzat..bil asaleh demektir.
ZAT.3 kısımdır.
1.Zatı şey.
2.Mevki ve mevzi
3.Nefsi.Zatı ile kaim olan..
Sıdık da bir çok manaya gelir.
1.Nefsi emir deki için hükmün mutabakatı.
Bu da mezheb vardır.
2.El Haml.Bu nispet sıdık hasebiyle dir,demek gibi.
Yani bi hasebil haml dir.
3. Eşşümul.Bu tarif sadıkdır,demek gibi.Efradının her bir ferdine ve ğayrına
şamil demektir.
4.El vücud.İnad sıdık ve kizbe de bulunur.Varlıkda ve ademi vucud da olduğu gibi.
Bilesin ki,
Alakanın nevileri onbeşe hasrettiler.Ama bazı eksam mütedahile dir.
1.İstimalüssebebi lil müsebbeb.
2.İstimalül musebbeb lissebebi.
3.El küllü lil cüzi..
4.El cüzü lil külli..
5.El melzüm lil lazım.
6.Ellazım lil melzum.
7.Kendi hakkında şeklen müteşabihlerden biri olmak yada bir
diğeri için başkası olmak.
8.Mukayye için mutlak..
9.Mutlak için mukayyed.
10.Hassın ammı.
11.Ammın hassı..
12.Mecazı noksan.Muzafın hazfi..
13.Muzafı ileyhin hazfi.
14.El mucavereh..komşu olmak.
15.Aleyhe kevin..el kevnu aleyh dir.
16.El kevnü ileyhi..
17.El mahal lil hal dir.
18.El hal lil mahal..
19.Aletüşşeyi ileyh..ona götüren lehine alet.
20.Ahadül bedeleyn lil ahar..İki bedelden birinin diğerine alakası..
21.Ezzıddu lizzidı..Zıddı için zıddı olmak.
22.Munekker marife.
23.Muarref munkere.
24.Muzafı ileh ile beraber bir cümlede muzafın ğayrisinin hazfi.
Örnek:Yübeyyinulahü lekum en tefaluhu..
25.Ezziyade...Leyse kemislihi şeyün..
Bazılarına göre envai alaka 25, yahut 35 yada 40 dır.
İsim Lafzı Üç Manaya gelir.
-musemma ya delalet eden bir lafızdır.
-zatı musemmanın nefsi.
-musemma ile kaim sıfatı maneviyye dir.Zira bu bu üç kıısmdan her birinde mustemal dir.
Örnek:Zeydün murabun,katibun,ev saimun ..
Bilesinki,
Asıl kelimesi lüğat de bir kaç manaya gelir.
-çok ve racih olan manasına dır,bu her ikiside hanefiyye de kullanılır.
-üzerinde tevakkuf edilendir.El aslü fisselavati etteharetü.gibi..
-sabikan manasına.El hadi,,el kadem demektir.
-gaidei külliye manasına dır.
-matluba dair ilmin tevakkuf etmesi manasına dır.Delil gibi.
-bir şeyin üzerine ibtiğa ve talebin olması manasına.Bu mana asıldır diğerleri buna feri oluşturur.
Tağlib on fende gelir.
1.Tağlibi zükur alel inas..Erkeklikte ortak manalar da sıfatların cüzünde tağlib olur.Ve kanet minel ganitiyn..gibi.
2.Mana canibin lafız canibine tağlibi.”Bel entüm gamun techelun” gibi..
3.Mutesahiblerden birinin diğerine tağlibi.Ebeveyn gibi..yahut muteşabihlerden birinin diğerine tağlibi olur. Omereyn gibi.Bu kısım da a)ehaf esgal üzerine tağlibi olur.Bu ise meğlub ve mağlubu aleyh mezkur olması gerktirir.Ömereyn hüseynneyn gibi..b)birinin erkek diğerinin müennes olması
gamereyn ve ebeveyn gibi.
4.Cinsi kesirin diğer efradına tağlibi ki,o mana da istimrar hasıl olmuştur.”ve iz gulna lil melaiketi
iscüdü fesecedüü illa iblis” gibi...
5.Tağlibül ekser alel agall..min cinzin vahidin..aynı cinsden çoğun aza tağlibi..”le nuhricenneke
ya şuaybü..vellezine amenu meake min garyetina ev leteudenne min garyetine fi milletina..”
6.Tağlibul mütekellim alel muhatab.Muhataba mütekellimin tağlibi.
Örnek: Ana ve ante fealna...
7.Tağlibül muhatabi alel ğaib..Ente ve zeydün fealtüma ve ente vel gavmü fealtüm.
8.Ukelayı diğerlerine tağlib..Ukelaya mahsüs lafızlar ile...örnek:Halakallahunnase vennamü verezagahum..yedi ve sekiz bir lafız yada cümlede birleşerek de gelir.Yani,tağlibul muhatabi alel ğaib ve ukela ala ğayrih..Örnek:Ceale leküm min enfusikum ezvacen ve minel enami ezvacen ve yezeraekum...
9.Mevcüd olmayana mevcüdün tağlibi.Bel huve muterakkabul vücud.
Örnek:Vellezine yuminune bima unzile ileyk.
10.Mahsus bir vechin ma vaga sı nın bu vechin gayrine, ma vaga sına tağlibi.Örnek:Zalike bima gaddemet eydiykum.Eydi zikredildi..diğerleri üzerine tağlib oldu.
Bilesinki;
İnşa beş kısımdır.
-temenna
-istifham
-emir
-nehi
-nida.
Zira matlubunun mümkin olmasını iktiza eder yada etmez.
İkincisi temenna,birincisi matlubu bih talibin zihnin de bir emrin husulu olursa buna istifham denir.
-eğer bu emir (iş)intifau fiil ise bu nehidir.Hurufi nida dan biriyle ise o zaman da nida fiili denir.Yoksa bu bir emir dir.
İnşa ise,denir ki,mutabık olsun olmasın nisbeti haric olmaz.Ve mutekelimin fiiline denir.Yani inşai kelamın ilgasıdır.Ahbar ve ihbari gibi.
Bilesinki,
-kesre alakadır.Bu ise savt(sopa,azab) ve gavisin(yay) alakasıdır.Ve benzeri..
-husumet ve muhabbet alakası gibi.Meftuh ise zihni umur ve hariicde meksür olan da kullanılır.
-Fetih ise hakiki ve mecazi arasını ittisal demektir.
Bilesinki,
-umumi mecaz da bir lafzın iki manası olur.Biri hakiki diğeri mecazidir.Bazen her ikisi de murad olunur.Zira mecazi mana daha eam dır.Bu iki manada muşterek kullanım olmasın diye..
Bilesinki,
-tesamuh manevi alaka ve zuhuruna delalet eden garine olmadan manevi alaka kasd edilmeden hakiki mananın dışında bir lafzı kullanmaktır.
Bilesinki,
-mecaz ideti eşya muteara muhtaçdır.Bu bir heykeli mahsusedir.Burada mustearu leh kahraman insandır.
-mustear bih.El esed lafzı.
-alaka..şecaat dır.
-karine.Mana-i hakiki den mecazi mana ya irade eder.Reaytü eseden yermi..de yermi dir...
Burada emir mecazi mananın istimalidir.Eğer şecaat dan haber vermek istesen burada asıl olan şudur:reytü şecaan..demek.burada esedi gördüm desen,burada asıl mananın kullanılmasına engel var,belki hılafını kullanımaması gerekir.Bu ise mecazi manadır.

Ey ve yani ile tefsir yapmanın farkı nedir?
Ey ile tefsir beyan ve tevzih için dir.Yani ile tefsir süali def,ve tevehhümün izalesi içindir.
Cürcani de böyle söyler.
Bilesinki,
Zat kelimesi bazen hakikat manasına kullanılır.Ve zatı ile kaim bir mana murad edilir bu manada ıtlak olunur.Mefhumiyyet de mustakbele ıtlak olunur.Sıfat manasına mukabil kullanılır.Bu durumda mefhumiyyet e ğayri mustakbel manaya itlak olunur.Seyyid sözün de olduğu gibi..
Bizzat dan murad ismi camid tabiridir.Hayvan gibi.Sıfat ise muştak isme tabir edilir.El ebyaz gibi..
Zat kelimesi için başka bir mana da var.
-külli mana'nın ma sadakı olur.Bu ise efrad dır.
-sıfat'a mukabil olan..
-elleti manasına gelir.Bu durumda mevsul dur.Temmet.Bitti.03.01.2016 Terc.HMCK