Bunlar müfred lafız ile tevili mümkün olmayan cümlelerdir.
1- İbtidaiyye cümlesi: السلام عليكم : Selamun aleykum
2- Sıla cümlesi : جاء الولدُ الذي رأيتُهُ : Gördüğüm çocuk geldi.
3- Tefsir cümlesi: جلس الولدُ أي قعَدَ : Çocuk جلس oturdu, yani قعَدَ
oturdu.
4- Muterize ( parentez) cümlesi: آان أبوك – رحمه الله – سخياً : Baban –
Allah rahmet etsin- cömer idi.
5- Yeminin cevabı olan cümleler: والله لأَصدقنّ : Vallahi, mutlaka doğru
söyleyeceğim.
6- Cezmeden şart edatına cevap olup başına ( فاء ) ve ( إذاً ) bulunmayan
cümleler:
منْ يعمل آثيرا يكْسِبْ مالاً آثيراً : Çok çalışan, çok mal kazanır.
7- İrabdab mahalli olmayan cümleye matuf olan cümle:
إنْقطع المطارُ وتبدّدتْ الغيومُ : Yağmur kesildi, bulutlar dağıldı.
CÜMLE TÜRLERİ أنواع الجمل
Cümleler, isim cümlesi ile fiil cümlesi, basit cümle ile mürekkeb cümle gibi
açılarından tasnif edildiği gibi irabdan mahalli olup olmamasına göre de
tasnif edilmektedir.
a) İrab’dan Mahalli Olan Cümleler: Bu tür cümleler yerine müfred bir
kelimenin konulması ve o kelime ile tevil edilmesi mümkün olan
cümlelerdir.
1- Haber cümlesi : النشيط ينْجحُ في العملِ : Faal kişi işte başarılı olur.
2- Naib-i fail olan cümle: يُقال: أخوكَ عالمٌ : Senin kardeşinin alim
olduğu söyleniyor.
3- Meful cümlesi : قال مُحَمّدٌ : أنا عَبدُأللهِ : Muhammed, ben
Allah’ın kuluyum dedi.
4- Hal olan cümle : جاء صَديقُكَ يَضْحكُ : Arkadaşın gülerek
geldi.
5- Nekreye sıfat olan cümle : مررتُ برجل يحدثُ أَصحابه : Arkadaşları ile
konuşan adama uğradım.
6- Muzafun ileyh olan cümle : هَذا يَوْمُ لا يَنْطِقُونَ : “Bu, onların
konuşamayacakları bir gündür”!
7- Şart edatının cevabı olarak gelip başında ( فاء ) veya ( إذاً ) bulunan
cümle.
مَنْ يضْلِل أللهُ فلا هادي له : Allah’ın sapıttırdığını doğruya ulaştıracak
yoktur.
8- İrabdan mahalli olan cümleye matuf olan cümle :
هَذا يَوْمُ لا يَنْطِقُونَ، وَلا يُؤْذَنُ لَهُمْ فَيَعْتَذِرُونَ
“Bu, onların konuşamayacakları bir gündür. Onlara özür dilemeleri için izin
de verilmez”! ( Mürselat, 35)
Burada وَلا يُؤْذَنُ irab bakımından mahallen meksurdur. Çünkü izafet
nedeniyele mahallen meksur olan لا يَنْطِقُونَ ifadesine mattufutur.