1.Bölüm:İslamda Kocası Ölen Kadının İddet Süresi

وَالَّذٖينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنْكُمْ وَيَذَرُونَ اَزْوَاجاً يَتَرَبَّصْنَ بِاَنْفُسِهِنَّ اَرْبَعَةَ اَشْهُرٍ وَعَشْراًۚ فَاِذَا بَلَغْنَ اَجَلَهُنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فٖيمَا فَعَلْنَ فٖٓي اَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِؕ وَاللّٰهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبٖيرٌ ﴿٢٣٤﴾

﴾Bakara 234﴿ İçinizden ölenlerin geride bıraktıkları eşleri kendi başlarına (evlenmeksizin) dört ay on gün beklerler. Bekleme sürelerinin sonuna geldiklerinde kendileri hakkında, normal ölçülerde yapıp ettiklerinden size bir sorumluluk yoktur. Allah yaptığınız her şeyden haberdardır.
Ayetin Tefsiri:
Câhiliye döneminde kocası ölen kadınlar mağaramsı bir yere kapanır, kimseyle temas etmez, yıkanmaz, saçlarını taramaz, tırnaklarını kesmezdi. Hz. Peygamber bu şekilde yas tutmayı yasakladı; akraba için üç gün, koca için ise karısına mahsus olmak üzere dört ay on gün bir nevi yas tutmayı meşrû kıldı. Yas tutan kadın renkli elbiseler giymez, makyaj yapmaz ve güzel koku sürünmez (Buhârî, “Cenâiz”, 31).

Kocası vefat eden kadın hâmile ise çocuğunu doğuruncaya kadar (Talâk, 65/4), hâmile değilse dört ay on gün geçinceye kadar bekler, vefat iddeti denilen bu süre içinde yukarıda zikredilen ölçüde yas tutar, evlenmez ve kendine açıktan evlenme teklifi yapılamaz, onunla evlenmek isteyenler bu niyetlerini ancak üstü kapalı ifadelerle (ta‘riz yoluyla) hissettirirler. İddet esnasında kadın, aksine bir zarûret bulunmadıkça kocasıyla paylaştıkları evinde kalır. “İşi için gündüzleri, farz olan hac ibadeti için de hac günlerinde çıkması câizdir” diyen müctehidler vardır (Ebû Bekir İbnü’l-Arabî, I, 209 vd.); ancak müctehidlerin çoğunluğu bunları da câiz görmemişlerdir.

Vefat iddetinin gerekçesi (hikmeti) hakkında değişik açıklamalar yapılmıştır. Bunların başında kadının ölen kocasından hâmile olup olmadığını tesbit etmek ve şayet hâmile kalmışsa çocuğunu doğuruncaya kadar bir başkasıyla evlenmesini engellemek gelir. Bunun yanı sıra duygusal yönü daha baskın olan kadının kendini toparlayıp hayata intibak etmesine fırsat vermek de iddetin amaçlarından biri olarak gösterilmiştir.
Kaynak : Kur'an Yolu Tefsiri Cilt: 1 Sayfa: 373-374
Kelime Tahlili:
يُتَوَفَّوْنَ:(Yuteveffevne) Ölürler manasına dır.
وَيَذَرُونَ:(Ve yezerune)ve terkederler demektir.
يَتَرَبَّصْنَ:(Yeterabbasne)Beklerler demektir.
بَلَغْنَ اَجَلَهُنَّ:(belağne ecelehunne)Ecel,tayin edilen süre ve vakit demektir.Ayette iddetini dolduranlar demektir.
خَبٖيرٌ :(Habirun)Her şeyin gizli ve açık olanını bilen anlamınadır.

Ayetin Teşri Hükümleri(Hukuksal Durumu)
1.Hüküm:Mevzumuz olan ayet ,kocası ölen kadının bir sene iddet beklemesini emreden ayeti nesheder mi?

Ayetin "..Sizden zevcelerini geride bırakıp ölecek olanlar eşlerinin kendi evlerinden çıkarılmayarak yılına kadar faidelenmesini ,bakılmasını vasiyet etsinler.."Bakara 240"
ayetini nesih etmiştir.Çünkü iddet ,önce bir yıldı ,sonra o hüküm nesih edilerek dört ay ongüne indirildi.
Kurtubiye göre seferinin dört kıldığı namazı ikiye düşmesi bir nesih değildir. Buna benzemez.Bu görüş bir yanılgıdır.Çünkü iddtin bir yıldan dör ay on güne indirlişi bir nesihdir.
2.Hüküm:Kocası ölen hamile bir kadının iddet süresi nekadardır?
Kocası ölen kadının iddeti çoçuğun doğumu ile sona erer.Zira ayette"...yüklü kadınların iddeti hamile kadının yükünü vaz etmeleri ile biter."
Talak 4 de...ayetteki dört ay on gün genel ifadesinden bir istisna yada tahsis ifade etmektedir.
Bu görüş cumhurun görüşüdür.
...Rasülüllah dört ay on gün doldurmadan,çoçuğunu doğuran, kocası ölen bir kadına "evlenebilirsin"demesi buna bir delildir.Buhari Müslim,Nesai ve Ebu Davud

3.Hüküm:İhdat Nedir,Kocası ölen kadın ne kadar İhdat yapar?
İhdat.Yas tutması..koku sürünmemesi gibi..
İslamiyet de ,kocası ölen kadının doğuma kadar,hamile olmayan kadının ise,dört ay on gün tahdid/bekleme(yas tutması) yapmasını farz kılınmıştır.
Yalınız kocası değil her hangi bir yakının ölmesi durumun da üç gün tahdid yapması daha fazlası ise yasaklanmıştır.
Zeyneb binti Ümmü Selamete den yapılan bir rivayet de ;
Rasülüllah şöyle buyurdu:
Allaha ve ahiret gününe inanan yakın akrabası vefat eden bir kadının üç günden sonra koku sürmemesi ve güzel elbise giymemesi
haramdır.
İhdas :Süslenmeyi,koku sürmeyi ,ellerine kına yakmayı terketme yani kocası olan bir kadının bunlarla beraber gelecekte muhtemelen
evleneceği erkekden kaçınmaması anlamınadır.Türkce de yas tutması demektir.
Cahiliye dönemin de kadın,ölen kocası için bir sene koku sürmeyi,elbise giymeyi ,kına yakmayı terkederdi.Bu ayetle eski adetler neshedilmiştir.
Evli iken kocası ölen kadına ise Rasülüllah dört ay on gün beklemsini buyurmuştur.
Bu meşru müddet bekledikten sonra evlenmesin de ve süslenmesinde bir mahzür yoktur.
Talakı rici ile boşanan kadının bunlardan hiç birine ihtiyacı yoktur.
Bu konu da farklı düşünenler de vardır.
4.Hüküm:Kadının iddet beklemesi neden farzdır?

Hamile olup olmadığının bilinmesi
Neseb karışıklığını önlemek,zira çocuğun babasının bilinmesi ancak buna bağlıdır.
Talakı rici ile boşanan kadının iddet beklemesi tekrar eski kocasına dönebilme imkanını da vermektedir.
İddet beklemek nikah ve ailenin şanına uygun bir davranıştır.

2. Bölüm:İddet süresin de kadına işaretle dünür olma ve Kadının evlilik ile Mihire hak kazanması
Bakara 235-237
وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فٖيمَا عَرَّضْتُمْ بِهٖ مِنْ خِطْبَةِ النِّسَٓاءِ اَوْ اَ كْنَنْتُمْ فٖٓي اَنْفُسِكُمْؕ عَلِمَ اللّٰهُ اَنَّكُمْ سَتَذْكُرُونَهُنَّ وَلٰكِنْ لَا تُوَاعِدُوهُنَّ سِراًّ اِلَّٓا اَنْ تَقُولُوا قَوْلاً مَعْرُوفاًؕ وَلَا تَعْزِمُوا عُقْدَةَ النِّكَاحِ حَتّٰى يَبْلُغَ الْكِتَابُ اَجَلَهُؕ وَاعْلَمُٓوا اَنَّ اللّٰهَ يَعْلَمُ مَا فٖٓي اَنْفُسِكُمْ فَاحْذَرُوهُۚ وَاعْلَمُٓوا اَنَّ اللّٰهَ غَفُورٌ حَلٖيمٌࣖ ﴿٢٣٥﴾
﴾235﴿ Bu kadınlarla evlenme isteğinizi üstü kapalı bildirmenizde veya içinizde saklamanızda bir sakınca yoktur. Allah bu kadarını onlara söyleyeceğinizi bilmektedir. Fakat meşrû söz söylemeniz dışında onlarla gizli sözleşme yapmayın. Bekleme emri süresine ulaşmadıkça evlenme akdi yapmaya kalkışmayın. Bilin ki Allah içinizde olanları bilmektedir. O’ndan sakının ve bilin ki Allah çok bağışlayıcıdır, halîmdir.
عَرَّضْتُمْ بِهٖ:(Arradtum bih) Tariz kökünden gelir.Bir şeyi ima yoluyla anlatmak demektir.Arzederim demek tir.
خِطْبَةِ النِّسَٓاءِ:(Hıtbetinnisa i)Bir kadını nikahlamaya taleb etmek.
اَ كْنَنْتُمْ:(Eknentum)Örtmek gizlemek demektir.
لَا تُوَاعِدُوهُنَّ سِراًّ:(La Tuvaiduhune sirran)Burada sırdan maksad nikahdır.Zira nikah akdi karı kocası arasında bir sır ve akiddir.Onun için tariz ve ima ile yapılır.
Yoksa araya fitne girebilir.
عُقْدَةَ النِّكَاحِ:(Ukdetennikahı)Ukdeh düğüm anlamına ..Karı koca arasın da nikah anın da kabul anlamına gelir.
اَجَلَهُؕ:(Ecüleh)Ecülehu:Yazılı olanın sonu demektir.Ayet de farz kılınan iddetin sonu demektir.
فَاحْذَرُوهُۚ :(Fahzeruhu)Allahın emrine muhalefetden kaçınınız.
Tefsiri:Kocası ölen bir kadın dört ay on gün iddet bekler. Bu hüküm bütün kocası ölen kadınlar içindir. Hükmü umumidir. Ancak Talak sûresi dör­düncü ayetinde «Kocası ölen kadının iddetinin doğuma kadar olduğunu» bildirmekle ayetin hükmünü tahsis etmiştir. Yani kocası ölen kadın hami­le ise doğumu yaptığı anda evlenebilir. Mesela kocasının ölümünden bir saat sonra doğum yapsa hemen evlenebilir, veya dokuz ay sonra doğum yapsa hamile iken bu zaman içinde evlenemez. Tıp ilerde ana karnındaki çocuğun babasından nasıl etkilendiğini heryönden araştırır ve ortaya kor kanaatindeyim.
İddetini beklemekte olan kadınla evlenmek isteyen bir erkek o kadın­la evlenmek istediğini hissettirebilir.
236:
لَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ اِنْ طَلَّقْتُمُ النِّسَٓاءَ مَا لَمْ تَمَسُّوهُنَّ اَوْ تَفْرِضُوا لَهُنَّ فَر۪يضَةًۚ وَمَتِّعُوهُنَّۚ عَلَى الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَعَلَى الْمُقْتِرِ قَدَرُهُۚ مَتَاعًا بِالْمَعْرُوفِۚ حَقًّا عَلَى الْمُحْسِن۪ينَ ﴿٢٣٦﴾
Evlenip de henüz kendileriyle cinsî münâsebette bulunmadığınız veya mehirlerini belirlemediğiniz kadınları boşamanızda size bir günah yoktur. Fakat onlara, mânevî tazminat olarak bir geçimlik verin. Zengin olanlar kendi güçlerine, fakir olanlar da kendi imkânlarına göre, onlara gönüllerini alacak ve örfe uygun düşecek şekilde uygun bir geçimlik versin. İyilik ve ihsân sahiplerine yakışan da budur.
Kelime Tahlili:
الْمُوسِعِ (El musi ı)Genişlikte olan..Bolluk için de olan.Ayet de zengin kimse demektir.
الْمُقْتِرِ (El Muktiri)Sıkıntı ve dar da olmak.Ayet de fakir ve darda kalan demektir.

وَاِنْ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ اَنْ تَمَسُّوهُنَّ وَقَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَر۪يضَةً فَنِصْفُ مَا فَرَضْتُمْ اِلَّٓا اَنْ يَعْفُونَ اَوْ يَعْفُوَا الَّذ۪ي بِيَدِه۪ عُقْدَةُ النِّكَاحِۜ وَاَنْ تَعْفُٓوا اَقْرَبُ لِلتَّقْوٰىۜ وَلَا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَيْنَكُمْۜ اِنَّ اللّٰهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَص٢٣٧﴾
Mehirlerini belirlediğiniz halde kendileriyle cinsî münâsebette bulunmadan onları boşarsanız, bu durumda kararlaştırdığınız mehrin yarısını onlara vermeniz gerekir. Ancak kadınlar alacakları mehirden vazgeçebilir veya nikâhı elinde bulunduran erkekler mehrin tamamını bağışlayabilir. Fakat ey erkekler! Sizin cimrilik yapmayıp mehrin tamamını vermeniz takvâya daha uygun bir davranıştır. Birbirinize erdemli ve lutufkâr davranmayı ihmal etmeyin. Şüphesiz Allah, bütün yaptıklarınızı görmektedir.
Tefsiri:
Nikahtan sonra gerdeğe girmeden halveti sahiha olmadan boşanan bir kadına nikahda takdir edilen mihrin yarısı verilir. Eğer mihir takdir edilmemişse boşayan kişinin mali durumu gözetilerek birşeyler verilir. Bunda da boşanan kadının dengi kadınların mihri esas alınır.Mihr, boşanan kadının hakkı olduğundan hakkını almama hakkına da sahiptir.Eşler ayrılsalar bile iyilikden, erdemden ayrılmamaları gerekir.Boşanan eşler başka kadın ve erkeklerle evlendiklerinde yine aile dostu olmalıdırlar. Sahabenin biri bir kadından boşandığında o kadım alan insanla dostlukları yine eskisi gibi devam ediyordu.Zeyd (R.A.)'ın boşadığı Zeyneb (R.A.)le peygamber efendimiz, ev­lendikten sonra Efendimizle Zeyd (R.A.)'in dostluğu devam etmiştir.Boşanan eşler! Eski eşlerinizle geçen iyi günlerinizi hatırlayın İslam, kardeşliğini devam ettirin.
Kelime Tahlili:
تَمَسُّوهُنَّ (Temessühunne)Mess ,bir şeyi elle tutmak anlamındadır.
يَعْفُونَ (En yafune)Ayetdeki manası,vazgeçerse demektir.
Ayetin Sebebi Nüzulu:236,237
Ansar dan birinin ,hanımını boşaması üzerine nazil olmuştur.
Çünki o Beni,Hanife te kabilesinden bir kadın ile cinsi münasebette bulunmadan boşamıştı.
Sonra bu kadınla cinsi münasebette bulunmadan boşanmıştı.İşte bunun üzerine bu ayet nazil oldu.
Rasülüllah a.s o adama "Boşandığınız kadının gönlünü hoş etmeniz için,ona biraz mal ve para veriniz.Buyurdu.
Tefsiri Hazin.
Ayetlerdeki Teşri Hükümler(Hukuksal Durumu)
İddet bekleyen kadına,evlenmek maksadı ile talepde bulunmanın Hükmü Nedir?
İddet bekleyen kadına üç türlü evlenme isteğin de bulunabilinir.
1.Cıtlatma yahut açıktan söylemek..
Bu tür taleb de bulunulan kadın ne iddet dönemi ve nede kocası ölen bir kadındır.Zaten bir başkasının talebi neticelenen kadar
başka biri de bir evlilik talebin de bulunamaz.Bu yasaklanmıştır.
2.Doğrudan doğruya yahut çıtlatma..
Bu tür bir taleb,evli bir kadına yapılması caiz değildir.Velevki talakı rici döneminde de olsa caiz değildir.
3.Çıtlatma yahut ima yoluyla..
Kocası ölen veyahut üçtalak ile tamamen boşanmış bir kadına iddet müddeti süresin de yapılır.
Ayette"Vefat veya iddetini bekleyen kadına nikahla isteyeceğinizi çıtlatmanız da bir vebal yoktur."
buyurulmuştur.
İkinci Hüküm:İddet bekleyen kadınla yapılan nikah sahih mi dir,yoksa fasid mi dir?
İddet süresin de kadının nikah akdi yapılması haram kılınmıştır.
Kocası ölen yada üç talak ile ayrılan kadınlara,iddet müddeti süresin de nikah kıymak yasaklanmıştır.
Ayet de"iddet müddeti içindeyken başkasıyla nikah akdini bağlamayın" buyurulmuştur.
İmamı Azam ve İmamı Şafii ve diğer mezheb imamların cumhuruna göre;
İddet zamanı süresin ce akdedilen nikah sahih değildir.Feshedilmesi gerekir.
Bu konu da İbni Mubarek senediyle Mesruktan bir rivayet vardır.
Sakıf kabilesin den bir erkek ile kureyşli bir kadın ile evlendi Haber Hz Ömere ulaşınca Her ikisni getirtirerek nikahlarını bozdu.
Hz.Alinin itirazıyla iddet müddeti bitince tekrar nikah kıymalarını söyleyerek uyardı..Hz Ömer de buna göre ictihadını değiştirdi.
3.Hüküm:Evlendikten sonra cinsi münasebette bulunmadan boşanan bir kadının hükmü nedir?
Talak Ayetlerin beyanına göre bu konu şöyle sıralanır.
1.Nikah akdi sırasında bir mehir tayin edilen,ve cinsi münasebette bulunulan boşanmış kadın.
Bu kadının hükmü:
Bakara 228:Burada Cenabı Hak;Onlara verdiklerinizi geri almanız size helal olmaz.buyuruyor.
2.Nikah akdi sırasında bir mehir tayin edilmeyen,ve cinsi münasebette bulunulmadan boşanan kadın.
Bunun hükmü mevzumuz konu olan ayette,Kendileriyle temas da bulunmadığınız,yahut kendilerine bir mehir tayin
eylemediğiniz kadınları boşamışsanız bunda üzerinize bir vebal yoktur.Onları hali vaktinize uygun bir şekil de faidelendiriniz..buyurulmuştur.Bu ise sünnetdir.
Alimlerin ittifakına göre bu tür kadınların iddet de beklemesine gerek yoktur.S.Ahzab ayet 49
3.Nikah akdi sırasın da bir mehir tayin edilen,ve cinsi münasebette bulunulmaksızın boşanan kadın.
Bu konuda Bakara 237:Bu tür kadınların iddet beklemesi gerekmez. Mehirin yarısnın verilmesi gerekir.
4.Nikah akdin de bir mehir tayin edilmeyen ve cinsi münasebette bulunulan boşanmış kadın.
Bunun hükmü:
Nisa 24: Mehirin tayin edilmeyen kadının mehri tamamıyla kendisine verilir.Yakın akrabaların mehirin den de aşağı olmaz.
4.Hüküm:Muta(nakit ara veya mal)ın her boşanan kadına verilmesi farzmı dır?
Bu konu da Nisa 24 de:Maruf bir faide ile faidelendirilsin.ayetiyle nikah akdine bir mehir tayin edilmeyen ve cinsi münasebette bulunulmayan her kadına
boşayan kocasının bir miktar nakit para veya mal vermesi farz kılınmıştır.Farz olup olmadığı konusunda farklı içtihadlar da vardır.
Cumhuru ulemaya göre;mehir verilmesi farzdır.İmamı Malike göre ise farz değil müsteahabdır.
5.Hüküm:Muta nedir ve Ne kadar dır?
Muta :kadına yardım ve ikram ve boşanmadan duyulan üzüntünün telafisi için verilen mal,nakit para ve elbise ye muta denir.
Bunun miktarı; kocanın mali durumuna göre değişgenlik arzeder.
Bu konuda Mezhepler arasın da farklı içtihadlar vardır, bakınız.Ahkam Tefsiri S.31