Ebu Said ra. Rivayetiyle rasülü kainat a.s buyurdu ki:”Men tevaza dereceten refa hullahu
derecetehu hatta yecalehu fi aala illiyyin”Yani her kim ki Hak teala rızası içun
bir mertebe tevazu eylese Hak teala ona bir dereceyi azimey, refia ihsan eder.
Ol kişi tevazuyu ziyade ettikc derecesi ziyade olur. Taki Hak teala ol kavli aala
illiyine vasıl eder.”Ve men tekebbere ala ibadillahi dereceten hatta yecalehu
fi esfeli safiliyne”her kimki İbadullaha bir derec kibir eylese Hak teala anı
bir derece aşağı bırakur.Ol kişi kibir ettikce aşağu gider.
Ta ki Hak teala anı esfeli safiliyne vazeder.İmamı Taberani ihrac etti:
Mısri ra. Rivayeti ile buyurdu ki;Tuba limen tevada fi ğayri munkasatin”
seadet şol kimseye ki noksan ve mezellet olmayan mahal de tevazu eyleye.
“ve zelle nefsehu min meseletin” Nas dan bir nesne içun sayil omaksızın
nefsini zelil ve hakir tuta.”ve enfeka malen fi ğayri masiyetin “halalden kesbettiği malını
günah olmayan yere sar ve sadaka ede...Ve rahime ehlezülli vel meskeneti”
Fakirlere ve miskinlere merhamet ede.Ve haleta ehlel hakkı vel hıkmeti
fıkhan ve ulemayı amilin ile ihtılat ve dostluk ede.
Onların meclislerine mulazemet etmekle “Tuba limen tabe kesbuhu “Seadet şol kimseye ki
kesbi halal ve tayyib ola.Şeri şerife mutabık ola.Zülumden ve riya dan ve hak abd den ihtraz etmekle
“ve salahet serirethu”kalbi ve deruni ahlakı zemime den ve arazı faisidden
salih ve beri ve aari ola.”Ve keruet alaniyetuhu”Ve zahir hali şeri şerife muvafık
ve meriyete mutabık olmakla kerim ve ali cenab ola.”Ve azele aninnasi şerruhu”
Nas dan şerrini ve mazarratını azil ve def ede.Bir kimseye gavlen ve fiilen
dararı dokunmaya.”Tuba limen amile bi ilmihi”Seadet şol kimseye ki ilimi ile amil ola.
Cehlini izale edup öğrenmekle mucibiyle amel etmekle “Ve enfakal fadla min malihi”
Malından fazla olanı fukaraya sadaka eyleye.”Ve emsekel fadla min gavlihi”
Kelamından artık ve mala yani olanı terk ede.Söylemeye.Tevazü alametlerinden
bir miktarını bu makam da zikir edelim.Bi avnillahi teala Kendi levazımını eliyle
sokaktan hanesine götürmek ve köle ile ve cariye ile ve hıdmetkar ile Ve fukeralar ile
team yemek ve hayvanın ulfetini kendi verup kendisi südünü sağmak kendi hanesini
süpürmek.validnin hidmetini etmek ve köhne siyab giymeden aretmemek ve fukara davetine
icabet eylemek ve fukara hastalarının hatırlarını sormak ve cenazelerine
varup namazını kılmak ve akranından aşağı yer de durmak.Hizmetkarsız sokağa
ve bazı mahalleye gitmeye ar etmek.Hak nasihatı her kimden olur ise kabul etmek gibi
bunları işlemekten ihtiraz etmek.Kibir alametidir.Vallahu aalem.
(Ve nasihat eyle ki )hasein zıddıdır.(ol ğayrinin iyi)ve hak üzere olduğunu istemektir.
İmdi nasihati din islam da ğayet de emri muazzamdır.Dünyanın ve ahiretin hayrını camidir.
Hadisi şerifler de musarrahdır.Ovvela Allahu teala içun nasihat Hak tealaya iman
ve tevhid etmektir.Ve rasülünün nasihatı nubuvvetini tasdik etmektir. Ve kitabıyla nasihat
kitabını tasdik etmektir.Ve muktezasıyla amil olmaktır.
Ve ehli islam imamlarıyla nasihat ve ulemanın fetvalarıyla ve umeranın emirleri ile
amil omaktır.Eğer şeri ise ve ammeyi ehli islama nasihat onlara hayır kasd edup
kendiye zan ve muhabbet ettiği hayırı onlar da kasıd ve muhabbet etmektir.
Ve mulaki oldukta selam verup ve musafaha etmektir.Ve biri bir husus da
müşavere ettikte hayra delalaet etmektir. Mülakı oldukta selam verup ve musafaha etmektir.
Ve biri bir husus da müşavere ettikte hayra delalaet etmektir.
Haceti oldukta yardım etmektir.Hasta oldukta hatırını sormaya varmaktır.
Ve ahiret de kendin de cenazesine varup namazını kılmaktır.Ve sair din karındaşlığına
muraat etmektir.(Ve hüsnü zan ile )ve ahlakı hamide ile ve lütüf ve rifik ve mülayemet ile
gör ve şüb dostluk ve aşinalık etmektir.
(Ve kendi hakkın da ettikleri eksiklikleri afetmekle)muamele etmktir.
Eğer afettikte taksiratlarından bir dahi etmez ise afgirizlidir.Ve takvadandır
Ve eker zülüm ve tuğyanı yiyade olur ise ona muaheze etmek lazımdır.
Afetmek zünube ve zülüme sebeb olduğu içun müminlerden efedenleri iylik edenleri
Hak teala muhabbet edüp ikram etse gerektir.Bir kim sana iyilik etse sen dahi mukabelesin de
ona iyilik etsen ol mükafat olur.İyilik odur ki sana kemlik edenlere sen iyilik edesin.
(ve nefsi arzusuna muhalefet etmekle )bu büyük cihaddır.
İmdi nefsi emmare herhal de zünub ve sair dünyevi hazlar
tahsiline sayeder. Ve nefis içun kanaat etmek yoktur.Eğer iki altun ırmağı olsa birini dahi
ister.Üç olsa bir dahi ister.Bütün dünyaya malik olsa kendüye kanaat gelmez.Günah etmekten
usanmaz.Belki gittikce tuğyanı ziyade olur.Bir ayeti kerime de şöyle zikir olundu ki:
”fe emma men tağa ve aserel hayateddünya fe innel cahime hiyel me va”Yani amma
ol kimse ki tuğyan ede,ve haddini tecavüz eyleye ve hayatı faniye seriatul elzem ila ahiretihi
üzerine tercih ve ihtiyar eyleye.Tahkik cahim anın mekanıdır.”ve emma men
chafe makame rabbihi ve nehennefse anil heva fe innelcennete hiyel me va”
Amma ol kimse ki rabbisinin huzuru maneviyesinde hisab olunmaktan ve azabından havf eyleye
ve nefsin hevasındannehi ve men eyleye.Tahkik cennet anın mekanıdır.Ve dahi kendi nefsini
hevasından ve ahlakı zemimesinden tathir eyleyen iflah olsa gerektir.(ve kendi ayıbına)muttali olup
izale etmekle (meşğul olup ğayrilerin)gizli (ayıbından iraz)ve iğmazı ayın (etmekle)kendini tathir
ilim ve amel ve tezhibi ahlak ve tamiri kalb ve selameti sadır tahsili ile kemale yetişmeye sayeder.
İmdi bir kimseye Hak teala hayır murad ettikte anı kendi nefsinin ayıplarına muttali
kılar.Gunahlarına ve geçen ömrüne teesssüf ve nadim olup kalan
ömrünü ilimi nafi ve ameli salih kesb etmeye ced ve ihtimam
ile sayedici olur.Ayıbını bilmek ve noksanını itiraf etmek büyük mertebedir.Buna izan ve irfan
dinur. Amma hayvan magulesi kimse kendi ayıbından ve noksanından haberi olmayup kendi nefsi asiyeyi
kasıresini kamiller ile bile tutar.Ve bunu uluvvi himmet zan eder.Bu cahil haddini ve ayıbını ve noksanını
ve dürlü dürlü işlediği ısyanını unutup bilkulliye ğafil ve ahmak hezar kusur ile bir miktar ibadet ile
kendisini veliyy kamil ve mürşidi vasıl zan eder.Dürlü laf ve cehalet ile cahillere velayet ve keramet
ve takarrub mertebelerinden davayı batıla ile sureti hakkaniyet gösterir.uykuda gördüğü hayalat fasideyi
şeytaniye ile mağrur olup anı keşif ve keramet zannıyla avamlara himmet etmek davasını eder.
Heyhat heyhat böyle cehalet ve ısyan ile murekkeb olan kimselerden böyle davay ı velayet
etmek onların dahi hımardan ziyade ahmaklardır.(ve hakkı kabül etmekle )her kimden işidir ise
buna insaf dnur.Kamillerin ve zahidlerin sıfatıdır.Zıddı inaddır.Nemrud ve Fravun ve Ebu Cehil sıfatıdır.
(ve hatasına itiraf edup aar etmemekle)ve hatasından rücu ewdup hakkı kabül etmekle
kendi nefsini islaha ve terbiyeye sayeeler.Eğer hakkı kabülden ar eder ise alameti kibir dir.
Eğer hakkı bildikten sonra inkar eder ise El iyazu billah teala ziyadesiyle alçak huveyddir.
Kaçmak gerekir.(ve daima tevbe)etmek ile ki ol günahlarına işman olup Allahu tealadan
korkup şimdiden geru asla günah etmemeye azim)ve kasıd(etmektir.hakı abd var ise helallaşup
hakkullah ise kazasın veya keffaretini etmektir.)Bir kimse namazı terketse tevbe etmekle sakıt olmaz
Kaza edupkılmak farzdır.Oruc ve zekat ve hac ve ğayrıları dahi böyledir.
Amma kizib ve şürbu hamir ve livata gibileri tevbeyi sahiha ile afolunur.Amma hakkı abid
meslen dökmek ve şetim ve ğıybet haberi var idi ise tevbe etmek ile sakıt olmaz.
Helallaşmak lazımdır.Eğer buhtan ve iftira etti ise tevbe ede.Ve helallık dileye.
Ve iftira ettiğini işidenlerin yanın da kendüyü tekzib eylemek lazımdır.İmdi ahlakı hamide
dahi çoktur.bu risale de bir miktarı beyan olundu.Talibi ahiret olan müminlere lazımdır ki
Kendi nefsinden ğafil olmayup nefsini ahlakı zemimelerden maarri ve ahlakı
hamideler ile mukemmel edup ilmi nafi ve ameli salih ile ahiretini mamur eyleye.
Nefsine esir ve şeytanına tabi ve dünyasına gönül vermeye..
“Rabbiğfir li veli valideyye ve lil müminine Rabbi tubtu ileyke min külli zenbibin
.rabbiğfirli ve tub aleyye enneke entettevvaburrahim “
(Takva)Bu mahal de takvaya muteallık mesaili zikir olunur.Biznillahi teala
Malum olaki Allahu teala takva ve istikamet ve cemi enbiya ve mürselinin tarikıdır.
Ve cemi evliya ve mukarrabinin sermayesidir.Ve cemi abidlerin ve zahidlerin
zad ve zü hayra sıdır.Ve cemi şakirlerin kurretu ayın ve nur basiretidir.Ve cümle ehli ahiretin
matlubu ve maksududur.Ehli takva olanlar evliyaullah dır.Nitekim rabbul izzet buyurdu:
“in evliyauhu illelmuttakune”Yani Hak tealanın evliyası ve ahbabı bir kimse değildir.İlla muttakiler
demektir.Ehli takva ehli seadetin sadatı ve ehli ahiretin kibarıdır.Nimeti uzama ve akibeti hamide
ve seadeti kubra ve cennet ve tuba ehli takva içundur.Ehli takva şol taifeyi
mutahhere ve zümreyi mukaddese dir ki onların uluları nebiler ve murseller dir.
Ba husus cümle mursellerin seyyidi ve nebilerin sururu ve etkıyanın senedi
ve cümle kainatın mefchari insi ve cinnin eyğamberi habibi huda Muhammed mustafa
salavatullahi ve salamun aleyhim ecmein.cümle ehli takvanın imamı ve muktedasıdır.
Ve dahi Hz Ebu Bekir sıddık Ve Ömerul Faruk Ve Osmanu zinnureyn Ve Ali el murtaza
Vesair aşerayi mubeşşere ve cümle sahabeyi ızam ve ali ve evladı kiram ve tabiyn ve eimmeyi
muctehidin ve ulemayı amilin rıdvanullahi aleyhim ecmein .Bunların cümlesi ehli takvanın
uluları ve seyyidleri ve seyidleri ve mürşidleri ve delilleri dir.
Hak teala cümle ümmetlere takva ile emir etmiştir.Kuranı kerim de yüz elli kadar
ayeti kerime de takvanın fazileti zikir olunmuştur.Ve ehli takva kuran da medih olunmuştur.
Ve nice hadisi şerifler de tasrih ve beyan ve medih ve sena olunmuştur.
Hak teala bir ayeti kerime de buyurdu:”inne ekremekum indallahi etkakum”Yani ey kullar sizin
ziyadesiyle indallah mukeremsiniz ve hurmetlu siniz.Ve muteber ve makbulsunüz.
Ziyade takva ediciniz dir.Zira kemalata kişi takva ile nail olur.Her kim ki erefi ahiret isterse
takva eylesun.Herkim ki cümle akranından aala ve ehli iman arasında mumtaz ve muhterem olmak
ister ise takva eylesun.Ibni Abas ra şöyle buyurmuşlardır.”Dünya şerefi mal ve mansab ile
olduğu gibi kezalik ahiret şerefi ve derecatı aliyesi takva ile olur.Takva bir libası nuranidir ki
Sahibini ahiret ukubetinden ve kederlerinden sıyanet edup ana şeref verir.Nitekim Nazmı aziz de:”
Ve libasuttakva zalike hayır,Vel aakıbetu littakva,Vel akıbetul lil muttakıne,Vel ahiretu inde rabbike
lilmuttakine,Ve inne lilmuttakine lehusne meaabin,Ve üzlifetil cennetü lilmuttakine “buyurulmuştur.
Yani akibet hamide ehli takva içundur.Rabbin indin de ahiret seadeti muttekiler içundur.
Tahkik muttekiler içun ahiret de güzel mekan ve a'la makam hazırdır.Ve cennet müttakiler
içun karib olmuştur. Mevtden ğayri hicab yoktur.Yahut mahşer de muttakilere cennet yakına getirilir.
Ve arasat da iken anı görürler.Ümrurları mahşerde sühulet ile tamam oldukta duhul ederler.
İmdi malum olsun ki Takva lüğat de ziyadesiyle sıyanet manassına dır.Şeriat de üç kısımdır.
Ednası küfürden içtinabdır.Aalası Haktealanın mulahazasından ve teveccühünden bir lahza mani olan
nesnelerden içtinabdır.Alayıkı dünyeviye ve avaikı cismaniye den munkati oup kalbiyle ve cesediyle
Hak teeala hz.lerine tevecüh ve inabet etmektir.Enbiyayı kiram a.s da ve kibarı evliyaullah da
ve kibaru evliyaullah da olduğu gibi ve vasat mertebesi ki şeri şerif de mutearif olan budur.
Kişi kendi nefsini ahiret de ukubete mustehak olacak umurdan sıyanet etmektir.Kebairden ictinab
etmek bilittifak lazımdır.Amma sağairden içtinab lazımıdır değilmidir ıhtilaf vardır.
Bazıları lazım değildir deilerki Kebairden sağairi fark etmek müşkildir.
Cümlesinden ihtiraz lazımdır.Bazı muteahhirin buyurmuşlar ki Fi
zamanina şüphelilerden ihtiraz etmeyenler.dahi ehli takvadandır.
Zira zaman fasid oldu.Şüphelilerden kaçınmak kati müşkil olmuştur.
Ve dahi her bir amele meteallık takva vardır.Mesela bir kimse oruc tutsa
orucu ifsad edecek nesne nereden sıyanet etmek kezalik salat ve hac
ve zekat ve ğayri amelleri ifsad edecek nesnelerden sıyanet etmek
anın takvasıdır.İmanını elfazı küfürden vesair küfrüyat dan ve
akaidi batıladen ve ahlakını ahlakı zemime ihtilatından sıyanet
etmek kalbin takvasıdır.Kalbin ve ahlakın takvası zikir olundu
Şimdi azanın takvası beyan ve tefhim olunsa gerektir.
(ve dahi vasiyetim oldur ki )vasat mertebede olan (takvaya berk yapışsalar)
emri hak yerine getüreler.Dünyada ve ahiret de izzet ve seadet bulalar.
Sıddıklar ve mukarrebler tarikına giderler.Hadisi sahihler de “usiykum bi takvallahi”
varid olmuştur.Yani ey müminler”Hak tealaya takva etmekle sizlere zasiyet ederim
demektir.(Zira ondan efdal nesne yokltur.)Ve herkesin şerefi ve fazileti takvası kadar
olur.Neseb ve mal ve mansıb bais şeref değildir.Ancak şeref takva ile olur.
(ve ğayri ameller onsuz kabül olmaz.)Ve sözde nazar vardır.Zira eğer takvadan
muradı iman ise bu söz sahih olur.Zira imansız bir amel makbul değildir.
Ve eğer muradı amelleri fesad dan sıyanet manasına ise yine sahih olur.
Ve eğer aşağıda beyan ettiği takva murad etse sahih olmaz.
Zira bir mümin günahkar olmayla ameli merdud olmaz.Makbul olur.
Ve eğer kabülden muradı asıl kabul olmayup kemali kabül demek ise sahih olur.
Zira imansız bir amel makbul değildir.Ve eğer muradi ameleri fesaddan sıyanet
manasına ise yine sahih olur.Ve eğer aşağıda beyan ettiği takva murad ise sahih
olmaz.Zira bir mümin günahkar olmağla ameli merdud olmaz.Makbul olur.Ve eğer
kabulden muradı asıl kabul olmayup kemali kabul demek ise sahih olur.Lakin
kelamın zahiri murad değildir.Deyu karineye muhtacdır.Evvleki tevcihe makama
ve aşağıda zikir olunan mesaile munasıb değildir.Bu mahal teammül oluna.
(Takva )deyu (günahlardan kati)ziyade
(sakınmayaderler.)Günahları ve haseneleri ve mubahları fark ve temyiz etmeye ilim lazımdır.
Ve şeriatı tafsilen bilmek gerekdir.İlimi şerif amali salihanın imamıdır.
Bu takvanın evsat mertebesi(ni murad edenler yedi uzuvlarını sakınalar)
Measiden uzuvlarını (masiyete alet etmekten)sakınalar.İbadet ve taat olan
uzuvları alet eyleyeler.(ta ki cehennemin yedi kapusu onların hakkında kapana)
Ehli tahkik şöyle buyurdular ki kişi bir uzvunu günaha alet eylese ona cehennemden bir kapu açılır.
Eğer iki uzvunu günaha alet eylese iki kapu açılır.kaç kapusunu ol kadar cehennemden
kapu açılır.Yedi uzvunu ceheneme günaha alet eylese
yedi kapu açılır.Ve eğer uzuvlarını günahdan sıyanet ederse
onun hakkın da cehennem kapuları kapanmış olur.Nekadar uzvunu sıyanet etti ise
olkadar kapu kapanır.Yedi uzvunu sıyanet ider ise cehennemin yedi kapusu da kapanır.
Günahları ve haseneleri ve mubahları fark ve temyiz etmeye ilim lazımdır.
Ve şeriatı tafsilen bilmek gerekdir.İlimi şerif amali salihanın imamıdır.Bu takvanın evsat mertebesi
(ni murad edenler yedi uzuvlarını sakınalar)Measiden uzuvlarını (masiyete alet etmekten)
sakınalar.İbadet ve taat olan uzuvları alet eyleyeler.(ta ki cehennemin yedi kapusu onların
hakkında kapana)Ehli tahkik şöyle buyurdular ki kişi bir uzvunu
günaha alet eylese ona cehennemden bir kapu açılır.
Eğer iki uzvunu günaha alet eylese iki kapu açılır.Kaç kapusunu ol kadar cehennemden
kapu açılır.Yedi uzvunu ceheneme günaha alet eylese yedi kapu açılır.
Ve eğer uzuvlarını günahdan sıyanet ederse
onun hakkın da cehennem kapuları kapanmış olur.Nekadar uzvunu sıyanet etti ise
olkadar kapu kapanır.Yedi uzvunu sıyanet ider ise
cehennemin yedi kapusu da kapanır.Onun hakkında cenabı hakkın
Nazmı kerimin de na işaret vardır.”Leha sebatu ebvab li kulli babin minhum cürun maksumun “
bunlar (Kulak,Göz,Dil,Ayak,Karın,ve Fercdir Ama ama kulakların sakınalar saz dinlemekden)Saz
deyu lehiv ve la’ab alaetine dinur ki onlardan avaz zuhur eder.
Nefsin ve şeytanın telezzüz ettiği avazlardan olur.
(şestar ve zurna ve davul ve tanbure ve kapuz,ve cenk ve kanun ve ğayri alet lehiv gibi )
bunlar laab ve lehiv aletleridir.Bunları dinlemek caiz değildir.(ve yalan ve ğıybet ve fahuş dinlemeden)
Bunların tarifi ve tafsili afatı lisan beyanında gelir
(ve teğanni ile zikir ve kıraat ve şiir dinlemeden)kulaklarını (sakınalar.)
Zira bunları dinlemek caiz değildir.Bir nesneki onu söylemek günah ola dinlemesi dahi günahdır.
“El mutemi u şerikul mutekellimi”Fahvasınca dinleyen söyleyenin ortağıdır.Eger söz günah
ise günah da ortak olur.Eğer söz hayırlı ise hayırda ortak olur.
İmdi bu misillu günah olan nesneleri dinlemek kulak ile
günah olduğu gibi kezalik kulak ile tecvid üzre Kuranı kerim tilavet olundukta dinlemek ve hak söz
ve ders ve meseleyi şerife ve vaaz ve nasihat gibi hayırlı kelamları dinlemek kulak ile ibadet etmek
dir.İbni Ebiddunya veheb bin verd den rivayet etti ki Her kimki ruh teslim ettiği zamanda katib melekleri
ona görünür.Eğer ol kişi ilim meclislerine varup güzel hayırlı kelamlar dinlerimiş ise
ona melekler diyeler ki Ey mümin Hak teala sana rahmet eylesun.Bizleri hayırlı meclislere
götürüp haırlı kelamları bizlere işittirir idin.Ve nic ameli salihlere
bizleri hazır eder idin.Hak teala sana cezayı cemil ve ecri azım
versun diyeler.Ve eğer ol kişi böyle değil ise hayırsız sözler ve hayırsız meclislere gider.
ve dinler imiş ise melekler ona diyeler ki Hak teala sana cezayı hayır vermesun bizleri
hayırsız meclislere götürüp günahlara bizleri hazır ve vakıf
eder idin ve kabahatlı habis sözleri bize işittiriridin.Hak teala sana hayır ve ecir
vermesun bizlere eziyet eder idin diseler gerektir.Nasihat ve ibret kabul eden akıllara bundan büyük ibret
ve nasihat olmaz.(Afatul ayın)ve talibi seadet olan akıllar(g
özlerini sakınalar
harama bakmadan)kati hazer edeler.Bir ayeti kerime de Hak teala buyurdu:
“Gul lilmuminine ve yeğudduu min ebsarihim ve yahfezuu frucehum”Ey rasülüm müminlere de ki
haramdan gözlerini yumsunlar.bakmasunlar.Ve haramdan avret mahallerini hıfız ve setir etsunler.
Ve bir ayeti kerime de “ve gul lilmüminatı yağdudne min ebsarihinne ve yahfazne furucehune”
Yani ey rasülüm müminlere deki harama bakmadan gözlerini yusunlar,sakınsınlar.Harama bakmasunlar.
Ferclerini ve avret mahalllerini haramdan hıfzu hımayeve setir etsinler.demektir.
(İmdi er adamın göbeğinden ta diz altına dek)avretdir.Kendinden ve zevcesinden ve cariyesinden
ğayrısı (bakmak haramdır.)Göbek avret değildir.Ona bakmak haram olmaz.Lakin diz avretdir.
Ve imamı Züfer indin de Göbek ve Diz avretdir.İmamı Şaffi mezhebin de göbek avret dir.
Diz değildir.Ulemayı hanifeden bazılarına göre göbek avretdir.Diz değildir.Nitekim Mebsut da
nakil olunmuştur.İmamı Malik Ve imamı Ahmed bin Hanbel mezheblerin de ancak gubul ve dübür
avretdir.(ve mahreminin )onlar kişiye nikahı idi.Haram olanlardır.Gerek garabet ile olsun
kız karındaşı gibi ve gerek süd emmek ile olsun süd kız karındaşı gibi ve gerek hu rmeti musahere
ile olsun kayın anası gibi (kızı ve kızının kızı ve anası ve ebesi)ki büyük validesidir.(ve kız karındaşı
ve kzı (gibi ve ilk azaadsız cariyesi dahi böyledir.)ki göbeği altından dizi altına değin
olan mevzilere bakmak haramdır.Lakin bakan er olursa bunlardan artıklığı mahreminin ve cariyenin
karnına ve arkasına dahi bakmak haramdır.(na mahrem avrete yüzünden ve eli ayasından ve yağından
ğayriye er adam bakmak haramdır.)Na mahrem avretin arkası avretdir.Bazı Fukeha rahm..ullah
şöyle buyu rdular ki fi zamanina genç avretler yüzünü setir etmekle emir olunmak vacibdir.
Fitneye bais olmasun deyu hatta Ayşe r.a dan rivayet olundu ki hurre avretin cümle bedeni avretdir.
İlla bir gözü avretdir.İlla bir gözü değildir.Ve daruret içun ve bir rivayet de ayakları avretdir.
Hatta sahibi ihtiyar buyurdu ki namaz hakın da ayakları avet değildir.Ğayri hakkında avretdir.
(gerek ise)bakmak(şehevat)ile olsun ve gerekse olmasun)erkekler hakkında şehvet
oldur ki ının kalkmasıdır.Eğer kalkmış ise ziyade kavi olmasıdır.Hidaye de ve ğayride
böyle mezkurdur. Hulasa da fetva böyledir.dedi.
Bazıları mücerred kalbi ile meyil ve muanaka etmeye iştiha eylemektir.
Demişler.Amma avretlerin şehveti hemen mucerred kalb ile meyili kavi ve iştiha eylemektir.
Avret(güzel olsun çirkin olsun karı)yaşlı kocamış) olsungenc olsun)sağ olsun meyit osun
mezarda çürümüş kemiklerine dahi bakmak caiz değildir demişler.(Bakan)kimse genc
(yekt olsun goca)mış kimse (olsun)beraberdir.(Amma) onlara (bakan avret ise göbekten aşağı
dizi altına değin bakmak haramdır.)Avretin (Er adama bakmaklığı gibidir.)Avretler
zevcinden ğayrı erkeklerin göbeği altından dizi altına değin bakması haram olduğu gibi
avretler dahi birbirlerinin göbekleri altından dizleri altına değin bakmak haramdır.Şehvetsiz
(amma şehvet ile bakmak kime olursa olsun gerek avret ve gerek) taze(oğlan )bu göz livatasıdır.
(Neresine olursa olsun bakmak haramdır.Bazı kimseler bir avrete veya oğlana gizlice şehvet ile
bakar iken bir aher kimse anı görse kendini men edup göz ile aher nesneye bakmaya meşğul olur.
Ol kimsenin hakkın da şehvetle nazar eder sanmayup deyu yine o kimse ona doğru bakmasa
fil hal tekrar şehvetle bakmaya meşğul olur.Yine ol kimse ona baksa kendini menedup aher mahalle
bakmaya meşğul olur.İşte bu kimseye hayin denur.Bakmasına hıyanet nazarı denur.
(illa)nikahlı (avretine ve cariyesine haram değil)zira (nikahlısına ve cariyesine)her birerine
(fercine dahi bakmak caizdir.)
Malum ola ki Zina etmek hurmeti musahere icab eder.Mesela bis kimse bir avrete zina eylese
ol avretin anası ve kızı ol kişiye ebedi haram olur.İmamı azam mezhebinde böyledir.
İmamı Şafi mezhebinde zina hurmeti musahere icab etmez.İmamı Malikden iki rivayet vardır.
Kezalik şehvet ile yapışsa Ebu Hanife mezhebin de hurmeti musahere icab der,her nekadar
libas gibi hail olsa ve lemis ettiği mahallin mülayemeti ve harareti mesetmekle eliyle bulursa
gerek kasden mes olsun ve gerek sehven ve hat en mes olsun gerek şehvet erkekde hasıl osun
ve gerek avret de olsun ..mesela Bir kimse zevcesine cima etmek içun şehvet ile eli bilmeyup
kızına dokunsa ya çıplak mahalline veyahud hail olan libas ince olup mulayemet ve hararetini
bulsa zevcesi kendisine ebedi haram olur.Lakin şehvet ile dokunduğu havret hala yahud aslında
muştehatdan olmak şartdır.İmdi dokuz yasında olmayan kız muştehat değildir.Ma adası muştehatdır.
Mufta bih budur.Koca karıya şehvet ile lems etmekle hurmeti musahere vaki olur.
Aslında muştehat olduğu içun şehvet ile lems edup inzal olursa hurmeti sıhrıye vaki olmaz.
Kavli sahih budur.Ve kezalik erkek şehvet ile bir evretin fercine baksa yahut avret erkeğin
şehvetle zekerine baksa hurmeti sıhriye icab eder.Bu mes etmek yahud öpmek veyahut muaneka
etmeye şamildir.Amma şehvetle lems etmekte hurmeti musaherenin sübutu lems eden kimsenin
ikrarı şartdır.Şehvetle lems ettiğini tasdik etmek lazımdır.Ama tekzib eylese ve zannı ğalibi şehvetsiz
olmasına vaki olsa hurmet sabit olmaz.Ama muanaeka ve öpmek böyle değildir.Hurmet sabit olur.
Gerekse tasdik etsun gerekse etmesun.Gerekse ağzını öpsün gerekse çenesini öpsün.
Bazı fukeha buyurmuşlar ki Eğer ağızını öper ise hurmet sabit olur.Nekadar şehvet hasıl olmasa da ..
İmdi dokuz mahalle bakmak caizdir.Özür olduğu içun nekadar şehvet havfi olursa da ..lakin
şehveti murad etmemek layıkdır.1.Şehadeti tahammul ve iltizam içun zanilere zina eder iken
bakmak gibi..2.Şehadeti ea eder iken avretin yüzüne bakmak ..3.Kadı hüküm vermek
içun yüzüne bakmak.4.Ebe doğurtmak içun bakmak.5.Inıyn de ve ayıb ile red etmekte cariye ve
avretin bekarlığı varmıdır diye bakmak.6.Hıtan eder iken sünnet mahalline
bakmak.7.Mualece ve ihtikan eder iken bakmak.8.nikah ile almak murad
ettiğine bakmak.9.cariyeyi satun almak murad ettikte
bakmak ve söylemeye kadir olmayan çocukların avret mahallerine bakmak.
İmdi nice vasiki libas giyinup azası belli olsa libassız çıplak gibidir.
Bakması caiz değildir.
Ve dahi malum olaki gözün bir türlü afatı dahi vardır ki ona isabeti ayın
dinur.Ehli sünnet mezhebin de “El aynu Hakkun”fehvasınca göz değmesi vakidir.
Hak teala bir zehir yaradır.Hırs ve tahsin ile yakup zikrullah etmese bi iznillah teala
yaktığı nesneyi zehiri sebebiyle helak eder.
Deveyi tencereye ve insanı kabre Kardaşı parça parça eder.
Bir kimse bir mezarlığa varsa şu mevtaların ekserisi isabeti ayın sebebiyle ahirete gitmiştir.
Deyu yemin etse sadıktır.Ve dahi bağa bahceye ve tarlaya ve küçük çocuklara isabet eder.
Kati hazer gerektir.Rivayeti sahiha ile mervidir ki Hz. Osman bin Afvan r.a bir kimsenin yanın da
bir küzelce çocuk gördü.ol çocuğag bir siyah nesne ile cenesine kara etmeye emir etti.
İsabeti ayın etmesun diye.Ve bağcelere ve tarlalara at kafası gibi nesneler komak şeridir.
Ayın şerinden ihtiraz içun ve sair acaib ve be görünecek nesneler isabeti ayın şerrinden halas olmağa
sebebdir.Ve dahi bazı dualar okumağla defolur.Bi iznillahi teala..
(ve dahi bir kimsenin kapusu yarığından ya)bir(delikten iceri bakmadan)yahut kapuyu açup
kasıd ile içeru haremine bakmadan sakınalar.Bazı fukeahaya göre hane sahibi ol kimsenin
gözünü çıkarsa caizdir.Ama ol hanenin sahibine günah olur.
(ve müslümanlara horlamak gözüyle bakmadan sakınalar.)Bu mutekebirlerin huyudur.
Ve haramdır.Fravun ve Nemrud,Ebu Cehil sıfatıdır.Müslümanlara muhabbet ve merhamet
nazar ile bakmak gerektir.Nitekim Kuranı kerim de “innemel muminune ıchvetun”
vaki olmuştur.Cümle müminler karındaşlardır.Teaccub olunur.Bazı avam ehli islam fugarasına
hakaret ile nazar ederler.
Ve bazı sarraf misillu kafirlere iltifat edup ikram ederler.Ve karındaşı gibi hatırını süal ederler.
Ve bazı kimseler vardır ki Ulemaya ve zahidlere hakaret gözüyle nazar ederler.
Hakkı söylediklerinden ötürü..ama kendi gibi süfehayı gördükte izaz ve ikram edup
sefahetini ve cehaletini ubeydullaha tezyin ve tahsin ile revac vermeye sayederler.
Ve munkerata ve masiye zaruretsiz bakmayalar.
Ve emri dünya da dünyadır.Yükseklere ve emri ahirete salihlere ve zahidlere nazar edup
ibadete sayedeler.Ve emri dünya da fakirlere ve miskinlere nazar edup Hak tealaya
şükür edeler.Ve dahi bakması lazım ve vacib olan mahal de göz yummaktan Anaya ve babaya
merhamet ve şefkat ile ve fukeraya ve duafaya ve yetimlere ve ğurebaya merhamet ile bakmak
ve kabeyi mukerremeye bakmak v e mahlukata ibret ve istidlal nazarı ile bakmak göz ile hasene
kesbetmektir.(Afatı yed,ve ellerin harama yapışmadan)erkekden ve avretden bakması hurmeti ğaliza
veya hafife veya mekruh olan mahallere zaruretsiz yapışmak caiz değildir.Kocamış avretlere erler
musafaha etmesi ve kocamış avretler erlerin ayağını ovması şehvetden emin ise cevaz vardır.
Ve zimmi kafire musafaha etmek caiz ma alkerahe dir.Murdar olmuş hayvan laşesi ve kan
ve hamir gibi ayi haram olan nesnelere yapışmak afatdandır.Eğer laşeyi keiye vermek
istese kediye laşenin yanına götürsen eğer hamırı sirke yapmak murad ederisen eliyle almasun
ve hanesine götürmesun.Belki mahallindeyken sirke eylesun.Sonra eliyle alup hanesine götürsün
Ama hamiri dömek içun Ve mekanından tathir içun ve mekanı ondan tathir üçun eliyle yapışur ise
bu caizdir.(ve bir kimseyi)Gerek mümin ve gerek kafir ve gerek köle ve cariye ve gerek hür hizmetkar
ve gerek ğayrı (na hak yere vurmadan ve rızkını almadan ve necisul ayın olana zaruretsiz yapışmadan
murdar olmuş ve adm necisi gibi sakınalar.)
Kehle öldürmek beher hal de caizdir.Lakin Karıncayı öldürmek mekruhdur.Meğer kim eziyet ede.
Suya bırakmayup öldürse mekruh değildir.Eziyet ettiği içun..
Eğer bir kedi eziyet ve zarar edici olsa bir keskin bucakla boğazlanır.Lakin dövülmez.
Ve kulağı kesilmez.Ve dahi canlı olan hayvanları ateşe yakmak mekruhdur.Gerek kehle ve gerek karınca
Ve gerek akreb ve gerek ğayri olsun Ama harir kurdunu öldürmek içun güneşe koysalar zararı yoktur.
Fetevayı Siraciye de şöyle mwzkurdur ki için de karınca olan odunu ateşe yakmada beis yoktur.
Ve dahi kendiye zekat alması caiz olmayan kimse zekat almak ve sadakayı fıtır ve nezir ve keffaret
almak fakir yahut alim vyahut salih ve muttaki ve veli ve sahibi keramet zannıyla sadakayı ve hediyeyi
verseler ol kimse dahi bu sıfatlar ile mevsuf olmasa ol sadakayı ve hediyeyi almak afatı yedden dir.
Kesb habisdir.Ve dahi hayvan sureti tasvir etmek Ve bir nesneyi itlaf ve israf etmek afatı yed dendir.
Ve nerd ve satranc vesair alatı lehiv ile laab etmek illa celacelsiz nikah esnasın da def istimal etmek
Ve küffar ile ğaza een ğazilerin tablı huccac,ve kafile tablı caizdir.Ve dahi güvercin ile laab etmek
afatdandır.Ve bir hayvanı nişan edup ona ok atmak ve habis edup aç öldürmek ve birbirlerine
hücum ettirmek ve kelimeyi küfür ve kizib ve ğıybet ve buhtan ve nemime gibi söylemesi
haram olan nesneleri kitabet eylemk meğer kim hikayet tarikıyla ola..Ve dahi umuru şerife de
sol elini istimal etmek afatdandır.Ve umuru habise de sağ elini istimal etmek afatdandır.
Ve dahi altun dan ve gümüşden masnu olan evanı yı istimal etmek caiz değildir.Afatı yed dendir.
Ama bir maşraba gümüş kablı olsa ondan su içildikte ağzını gümüşsüz mahallin de koyup
içse Ebu Hanifeye göre caizdir.Bazıları eliyle gümüşünü tutmaya demişler.Ebu Yusuf katın
da mekruhdur.Ve gümüş kablı eğer ve kürsi ve lücam ve rükkab dahi bu ihtilaf üzerine dir.
Ama lücam yahud rükkab yahud sahan ve kaşık ve kulabdan ve bahurdan ve ayna ve sürmedanlık
ve ğayrı gümüşden veya altından olsa ricale ve nisaya istimal caiz değildir.Altun ile ve gümüş ile
ziynet etmek nisvana helaldır.
Ricale caiz değildir.Ama mıntıka hatemve kılınc daki ziynet gümüşden olsa caizdir.
Ve dişlerini gümüş tel ile rabt eylese caizdir.Ve altun ve gümüş ile yaldızlanmış evani ile intifa
ve istimal etmek caizdir.ve dahi sihriye ve ğıybet ve tahkir tarikyla bir kimseye eliyle işaret
etmek afatı yed dendir.İmdi eliyle kitaba yapışmak ve sadaka vermek ve bir kimsenin
yükünü kaldırıvermek ve halka yolda eziyet veren nesneleri izale etmek ve yetimleri okşamak
darbı ve katli şeran vacib olanları darb ve katil etmek ve bir hayırlı nesneye eliyle bildirmek içun
işaret etmek zuafalara eliyle yardım etmek ile emri maruf ve nehi munker etmek gibi el ile
hasenat ve sevap kesbetmektir.(Afatı batın ve karınlardanharam ve mekruhdan ve şüphelulerden
sakınalar.)ve karnını tok tutmaktan ihtiraz edeler.(Ve bir nesneyi)satun aldukta (kile şartıyla
veya okka şartıyla alsalar satun aldıktan sonra kileleyup)terazi ile(çekmeyinceyemek helal değildir.)
Mechul olduğu içun eğer veresiye alur ise gün tayin edeler.(eğer götürüce pazar etse )kilelemeğe
ve çekmeğe hacet yoktur.(caizdir.)İmdi rivayetler de şöyledir ki Dünya da karnını tok tutanlar
ahiret de açlık ile azab olunurlar.Ekli ve şürbu azaltmak kati çok fayda vardır.Sıhhati beden
ve kuvveti akıl ve safayı kalb ve midemin fudalanından hali olması ve sıklet olmayup
beden hafif olmak ve kifayet miktarı ile kanaat etmek belayı ilahive azabı ahireti unutmamak
ve kıyamet açlığını hatırına getirmek ve ibadete asanlık ile mudavemet etmek ve ğayrılar gibi
ama toklukta kati çok mazarrat vardır.Marazlar hasıl olmak ve kalb kati olmak ve şehveti çok olup
azadan günahlar sadır olmak akıl ve fehim ve ilim az olmak ve ibadeti az edup halaveti olmamak
ve haram irtikabına sebeb olmak ahiret de süali ve hisabı çok olmak ve açlık ile muazzeb olmak
ve ğayriler gibi ..imdi aakıl olan bu mezkurlara nazar edup kendini tok tutmayup ibadete ve taate
muradına sayedup kesel ve batalden kati ihtiraz eyleye.
(Afatı ferc)Ferc erden yahud avretden ud mahallerine dinur.(Ve ferclerini zina dan ve livatadan)
avretine ve cariyesine ve kölesine ve ğayrilere livata etmek caiz değildir.Ve hayvanlara dahi
vati etmek böyledir.(ve na mahreme göstermeden ve)nikahla(Avretine ve cariyesine hayız ve nifas
zamanın da vati etmeden )zira haram kati dir.Vatını altından altına değirmeden(ve sair harama
değirmeden sakınalar.)İmamı Ebu Davud ve Tirmizi Ve ibni Mace Ve imamı beyhaki rahm.
tahric ettiler.İbni Abbas r.a rivayetiyle :”men vecettumuhu yamelu amele gavmi Lutin fegtulul faile
vel mefule bih”Yani Her kim ki sizler onu kavmi Lut amelini işler bulsanız faili ve mefulu katil ediniz.
Demektir.İmamlardan niceleri ta eden katil olunmak gerektir dediler.İmamı Zeylai buyurdu ki;
livatayı mutad eden kimsenin katlin de imamul muslimin bir maslahat rayeder ise katli caizdir.
Ebu Hanife r.a tazir olunur ,dedi.
Bazı selefi salihin luti ateşe yakılmalıdır.Yahud üzerine yıkılmalıdır.Yahut bir yüksek mekandan
başı aşağı atılmalıdır.Deyu buyurdular.Zira bir oğlana livata etmek katil etmeden eşeddir.
Demişler.Fi zamanina haza oğlanı nisvan üzerine tercih eder kimseler kati çoktur.Ve niceleri
tezevvücü terk edup böyle ameli habis ve melaneti fahişe irtikabına meşğul olmuşlardır.
“aslahallahul faile ve l mufule bih”ve dahi cima tahammulu olmayan zevheyi sağiresine ve
hasta avretine veya cariyesine istibradan evvel cima etmeden ve öpmeden ve mes eylemeden
ve fercine bakmadan ğayet sakınalar.Ve hatununa asla etmemeden ve mulabe ve mulatafa
etmemeden sakınalar.Ve hatunundan izinsiz meni sini azil etmeyeler.
Ama eliyle aletini mes etmek kasdıyla inzal olmak haramdır.İlla üç şart ile bu caizdir.
1.Zevcesi ve cairyesi olmaya.2.Ziyadesiyle şehveti çok ola.3.kazayı şehvet murad etmeye
Belki teskini murad eyleye..Bu üç şart bulunur ise mazur olur.Onun içun caiz olur.
Bir kimse hatununa cima eylese sevaba nail olur.Eğer haramdan içtinab ve ehlini dahi
harama bakmadan keff etmek ve hak tealadan evlad taleb etmek ehli islamın kesretine
sebeb olmayı istemek niyeti ile olur ise ziyade ecir hasıl olur.
(Afatı Racul ve ayakların harama yürümeden)
(Afatı Racül(Ricil) ve ayakların harama yürümeden) Günah mahallerine gitmek gerek işlemek
içun ve gerek bakmak içun olsun afatdandır.Caiz değildir.Anasından ve babasından izinsiz ğazaya gitmek
nekadar kafirler ise de izinsiz gitmek caiz değildir.Meğer ki ehli dinlerine ğazayı caiz görmediklerinden
ötürü izin vermezler ise izinsiz gitmek caiz dir.Ve nekadar helak havf olunur sefer var ise gerek deryadan
ve gerek kara dan gitmesi afatdandır.Zad ve zü hayırsiz böyyle gitmek gibi ve dahi taun dan kaçmak
ve olduğu mahalle girmek afatdandır.Anasından ve babasından birisi nafakasına veya hidmetine
muhtac iken rızaları olmaz ise onlardan mfarakat etmeye..Bir tarik ile onları zelil bırakmaya ..
(Ve bir kişinin izinsiz mülküne yürümeden)gerek hane ve bağ bahce ve gerek tarla ama ol
arzina onda sebat olmaya.Duvarsız ve hendeksiz ola..içinden geçmeye ihtiyaç ola.Ve sahibine
zararı olmaya.Bu suret de ondan geçmek memuldur ki caiz ola.delaleten
ve adeti izin bulunduğu içun ve dahi davetsiz birisinin
zıyafetine varmak afatdandır.(bir kimseyi nahak yere dövmeden)ve korkutmadan(ve
bir kisinin)yani bir kimsenin menzilin de (kalicasın veya hasırın)
veya çanağın veya kapusundan içeri (veya bir
ğayri nesnesin izinsiz basmadan sakınalar.)Zira caiz değildir.İmdi ilim öğrenmeye
gitmek ve hacca ve ğazaya ve bir mazlumu zalimden halas
etmeye gitmek ve emri maruf ve nehyi munker etmeye
gitmek ve ibadet etmeye mescidlere gitmek ve cenaze ile gitmek ve din karındaşları ziyaretine gitmek
Ve bir kimseye yardım etmeye e hacetin bitirmeye gitmek ibni asakir ihrac etti.
Enes İbni Malik r.a rivayeti ile rasülü kainat buyurdular ki(s.a)Bir kimse Hak tealanın rızası içun
bir mümin kişinin hacetini bitirse Hak teala ona ömrü dünya kadar ki yedibin yıldır.Gündüzlerinden sıyam
ve gecelerin de kıyam etmiş kadar sevab ıhsan etse gerektir.
Sadaka rasülüllah.ve hasta hatırını sormaya gitmek ve kesbi rızık ve edayı din etmeye gitmek
ve ziyareti kubur etmeye gitmek ve sılayı rahim etmeye gitmek ve ğayrı hayırlı yerlere gitmek
ayak ile hasene kesbetmektir.(Afatullisan)Cümleden ehem ve elzem ziyadesiyle habis ve
hıfzetmesi vacib olan kişinin lisanıdır.Kişiyi yüzü üzere narı cahime e sebeb olan lisanıdır.
İmamı tirmizi tahric etti.Ebu Said Hudriden r.a rasülü kainat a.s buyurdu ki:”İza asbaha ibnu Adem
fe innel azae kulleha testekfillisan”Yani Adem oğlu her bar sabaha dahil oldukta cümle
azasını lisandan kifayet taleb ederler.Ve ona muracaat ve tevazu ve niyaz ederler.^Fetegulu ittakıllahe
fiya”Ve derler ki bizim hukukumuza riayet ve ahvalimizi sıyanet hakkında Hak tealadan havf et.
Kabahaytli söz söyleme Bizi atele yakma.”Fe innema nahnu bike”ancak bizim şerif şerif üzere
istikametimiz ve şeriatdan taşra çıkmamız hemen senin sebebinledir.
“Ve inistegamte istekamna”eğer sen doğru olursa biz de doğru oluruz.”Ve in a’vececte
e’vacecna”Eğer sen eğri olursan biz dahi eğri oluruz.Ve dahi rivayetler de şöyle gelmiştir:
Bir müminin imanı doğru olmaz,kalbi doğru olmayınca ve kalbi doğru olmaz ,lisanı doğru
olmayınca ..imdi nikah ve talak ve itab ve şart ve yemin ve ikrar ve inkar ve kizib ve nemime
iftira ve elfazı küfür ve bey’i ve şer ve hibe gibi nesneler lisana ve nutuka muteallıktır.
Kalbin niyetine nazar olunmaz .Onun içun Ibni Mesud r.a hz.leri buyurmuşlardır.
Hak tealaya yemin ederim ki yer yüzün de habsi medid etmeye şayeste lisandan ğayrı bir nesne
yoktur.”Lisanul akıl fi kalbihi”Mazmununca akılların lisanları kalblerinde olur.
Onlar söylemezler meğer ki faideli güzel kelamlar kalblerine gelür ise münasib eda ile
söylerler.İmamı Tirmizi Ebu Hureyre r.a rivayetiyle ihrac etti Rasülü kaninat a.s buyurdular ki>:
Her kim ki Hak teala ya ve ahirete iman getürdü ise hayırlı söz söylesun.
Yahut sükut etsun.Ama şol kimseler ki her ne olursa ratb yabes münasib olmuş
ya olmamışhemen söylerler.Onlar ahmaklardır.Ve cahillerdir.Ve kalpleri kati taş gibi
olmuştur.İmdi kişi lisanını afatdan hıfz edemez kim kesreti kelam dan ihtiraz ve sükut
etmeye müdavemet etmeyince hayırsız kelamdan ihtiraz etmeyince istikamet ve ve selamet
hasıl olmaz idi.Ehli iman üzerine vacibdir ki esbabı helaktan ihtiraz edeler.
(ve dillerin)kasıd ile(yalan söylemeden)eğer kasıd ile olma ise afüv mercüvdur.
Eğer kasıd ile yalan söyler ise haram katidir.İlla zararı ve fesadı dfetmek içun olur ise
yalan söylemeye ruhsat vardır.İki mümin arasın da adavet olsa onların beynini islah ve
adaveti izale içun yalan söylemek “El harbu chudatun”fehvasınca küffara mukatele esnasın da
onların şerrini müminlerden defiçun ve onları kahır ve katil içun onlara yalan söylemek
ve zevcesi muaraza ve bazı teklifi mala yutak etmek esnasın da anı irza ve iskat edup
hüsnü muaşeret içun yalan söylemek ve dahi bir maslahat azimeyi hüsule getürmek içun
yalan söylemeye ruhsat vardır.Eğer gerçek söz ile zalimin zülümünü def etmek için ve onun
şerrinden malını ve kendisini r içun ve bir telef olmuş hakkı ihya içun ve hıyarı bülüğ ile
muhbire olan avret nikahı fesih ve küfüvü olmayan adamadan müfarekat içun gece baliğa olmş
ken şimdi baliğa oldum demek ve sabilere mektebe ve ilme rağbet etsun diye vaah ve vaidi kazib
etmek ve ğayri kimsenin sırrını ketim ve inkar etmek eğer kimseye zararı yok ise ve kendü günahını
inkar etmek ..nitekim İnkar dahi tevbedir demişler.Ve günahını halka söylemek mücaheredir.
Bu caiz değildir.demişler.Ve ğayrin hakkında ettiği taksiratı ondan saklayup tatbibi hatır etmek içun
inkar etmek ve iki zevcesi olan her birine seni severim demek.Lakin bazı ehli ilim bu mahaller de caiz olan
tariz ve kinayedir.ki kelamdan murad manayı zahir olmaya..iktiza ettikte buna ruhsat vardır.
Mesela dünkü gün ekil ettiğin taamı murad etsek taama davet olundukta ben yedim
desek bir kimse hanesin de iken sana süal etseler sen dahi mescid de taleb ettininiz desek
ve felan kimse odasın da yoktur.desek halbuki ol kişi bahcesin de olsa,bunlar gibi sözler caizdir.
Ve dahi çok akce ile aldığını az akce ile aldım dese artığını nefi ve inkar etmesebelki sükut etse
caiz olur.Az nesne çokta bulunduğu içun caizdir demişler.
(ğıybetinki ol bir)musteminin yanında malum olan (kimsenin ardınca aynen söylemektir.)
Ve haz etmediği nesnesini mustemilere anlatmak ve (ona sövmek)ve bazı kin ve zem etmek
(tarikıyla)eğer şefkat etmek ve kayırmak ve halasına istida ve ona haberi isticlab tarikıyla
olur ise ğıybet kabilinden olmaz.Belki ğayreti diniye ve merhameti islamiye envaından
bir nevi olur.Lakin bu haleti zamaniyede az bulunur.Ol kimsenin ayıbını söylemekten murad
hakimler onu menetsun ya mufti fetvasını versun deyu yahud müminler bilsun deyu yahud
müminler bilsunler ve şerrinden hazer etsunler.Deyyu yahut ol ayıp ona lakab olup öyle meşhur
olmağla tarif ve onunla anlatmak içun olsun bu suretler de ğıybet olmaz.
Lakin mesturun ayıbını söylemek ğıybet olur.Ve söyleyen asim olmaz.Ve hayasız ve edepsiz
aşikare fısık ve zülum ve tuğyan edenlerin meşhur kabahatlerini söylemek ğıybet olmaz.
Bir şehir halkını zem etmek ğıybet olmaz.Zira mezmm olanlar bazıları olup mechulları olduğu
içun ğıybet olmaz.Zira mezmum olan kimse muetemiler indin de malum olmak ğıybet de şartdır.
Eğer malum olmaz ise ol mucerred hikaye kabilinden olur.Ve bir kimse zahir halde salahı izhar eylese
savu salat ve hac ve zekat gibi amelleri eder olsa lakin lisanıyla ve eliyle halka eziyet eder olsa
ondan hakimlere ve sultana menetsunler deyu şikayet ve anın eziyetini söyleseler ğıybet olmaz.
Bir büyük günahdır.Ve kati eşed kabahatdır.Ayeti kerime ile ve ahadisi şerifeler ile neden nehi vaki olmuştur.
Hak subhanehu teala buyurur ki;
“Vela tecesseü vela yağtab bazuku bağzan”Yani Ey müminler,sizler gizli ayıplarınızı tecessüz etmeyiniz
Ve bazınız bazınızı ğıybet etmesun..”E yuhibu ahadukum en yekule lahme achiyhi meyten fe kerihtümuhu
“Hiç sizden biriniz bir meyyit karındaşının etini yemeyi ister mi?Ve heves eder mi*Ölmüş insanın etinin yemeyi?
Sizler istikrah ettiniz,idi demektir.Zira ğıybet etmek ol kimsenin etini yemek demektir.
Ve günahını yüklenmek demektir.Ve ğıybet eden kimseye hasenatını vermek demektir.
İmdi akıl tefekkür eylese zahmet ve şefkat ile kesb ettiği hasenatı bakiyesi bila faide ayriye intikal etmek
bir büyük hasaret ve kati hamakat ve cehaletdir.
Kişi böyle hasareti irtikab etmeye hasarete razi olmaz.Meğer ahiretini kayırmaz.Ğayet de cahil
ve ahmak ola.Yahud nususu şeriye yi ve edilleyi islamiyeyi inkar edici kafirlerden ola..El iyazu billah..
(imdi eğer ğıybet ol kişiye vasıl oldu ise ve işitti ise bu bir zülümdürki ondan istihlal etmedikce tevbesi sahih olmaz.
Ve zinadan eşeddir.Eğer işitmedi ise tevbe ede..Ve ol kimse içün dua ve istiğfar eyleye..İstihlale hacet yoktur.
Ve gavli sahih budur.Ebulleys ve musannıf bunu ihtiyar ettiler.Ve bazıları gerek istesun ve gerek istemesun
istihlale hacet yoktur demişler.(Eğer o ayıb onda var ise ğıybet olur.)Bazı cahiller bir kimse de mevcüd
olan ayıbını söylerler ve ğıybet ederler sonra ben ğıybet etmedim Onda olan nesnesini söylerim derler.
Bu dahi bir büyük kabahatdir.Ve ziyadesiyle cehaletdir.(ve eğer)ol ayıp (onda olmasa bühtandır.)Ve iftiradır.
(ol dahi eşeddi haramdır.)Yalan şehadeti etmek ve hak tealaya ve rasülüne bühtan etmek mesela hurmeti
sabit olmayan nesne hakkın da haramdır demek ve helal olması sabit olmayan nesne hakkın da helaldır,demek
Ve yalan ile velayet ve keramet davası etmek,Ve hadisi mevzu nakil etmek Hak tealaya ve rasülüne
bir büyük htan ve iftira etmekdir.Kati kaçmak gerektir.Bir kimsenin yanın da bir kimseye ğıybet veyahut bühtan
ol nesne ol kimsenin üzerine lazımdır ki ğıybet ve bühtan edenleri men ve def eyleye..
Ol ğiybet ve iftira olunan kimseye müsamaha ve sükut etmeye eğer kadir ise ve illa ol mahalden gide gelmeye..
(bir kimseyi masğaralığa almadan )ve istihza etmekten kati hazer edeler.Böyle etmek istihfaf ve istihkarı
mtezammın ve kendini iyi görmeye şamildir.Ve haramdır.Ve ğıybete ve bühtana kibire ve ucuba sebeb olur.
Süfeha ve cühela sıfatıdır.Hak teala ndan nehi etmiştir.Nitekim buyurdu:”La yeschar gavmun min kavmin
asa en yekunu hayran minum vela nisaun min nisain asa en yekunne hayran minhunne”Yani bir kavim bir kavmi
masğaralığa almasun.Ve tahkir etmesun Karibdir ki tahkir ve istihza ettiklerin onlardan hayırlı ola.
Ve caiz dir ki Hak teala indin de onlardan sevgili ola.Ve avretler dahi avretleri istihza ve masğaralığa
almasunlar.Memuldur ki İstihza ettikleri avretler d onlardan hayırlı ola dmektir.
Rivayet olundu ki Rasülü kainat as buyurdu ki;”innel müstehziine binnasi yeftahu li ahadihim babun
minel cenneti”Yani tahkikan halki istihza ediciler onlardan birisi içun cennetden bir kapı açılır.
“fe yugal helumme helumme fe yeci u bi kerbihi ve ğammihi”Ve ona gel gel denilur.Ol dahi bunu
rüsvay etmek ve ukubet etmek olduğunu anlayup ğam ve ğussa ile gelir.”fe iza ca e “kapu yanına geldikte
“uğlikal babu düneh”kapı ondan kapanur.taaşra da kalur.onun istihzası gibi ona mucazat olunur.”el cezau
min cinsil ameli”fehvasınca amelin cezası ol amel cinsinden olur.Ve ona müşabih olur.
“fela yezalu kezalik”ve böyle kapuya davet olunup geldikte kapu kapanup kendisi mahzun ve mashara
olduğu halde taşrada kalmadan zail olmaz.Böyle çok kere olsa gerektir.
““Hatta ennerracule le yuftahu lehul babu fe yugalu lehu helımme helumme fema yetihi”Taki tahkik
ol kimseye kapu açılır.gel gel deyu çağırılur.ve gelmez olur.her yar geldikte kapu kapandığı içun
meyus olduğundan gelmez olur.dmektir.El iyazu billah(ve kendüsini öğmeden)gerçek dahi olur ise
kendine muteallık olan nesneleri öğmek ve medih etmek kendine medih çıkar ise kendini medih etmektir.
Ve bu mezmumdur.Meğer ki niyyeti sahiha ile olur ise tahdisi nimet olur.Veyahud kendine amel de
ve ilim de tabi olsunlar deyu caizdir.Hz. Yusuf a.s vasıf ve tarif ettiği gibi nitekim zikir olunur.
”Gale la yetikuma bi tevilihi gable enyetikuma
zalikuma mimma allemeni rabbi inni teraktu millete kavmin la yuminune billahi vehum bil achireti hum kafirun
vettebatu millet ibrahime ve ishaka ve yakube “ve dahi babalarını ve evladlarını ve sanatını ve memleketini
ve şakirdlerini ve üstazlarını ve şeyhlerini medih etmeden kendini medih çıkar ise kendini medih etmiş olur.
(ve fahiş söylemektir.ol ayıplu nesneleri adıyla söylemektir.)Avret mahallerinin adıyla tabir edup ya hikayet
ya sevmek tarikiyla söylemektir.Ziyadesiyle mekruh ve kabihdir.Fasıklar ve edepsizler karıdır.
Eğer söylemek iktiza eylese kinaye tarikıyla söylemek gerektir.Ve salihlerin deabi böyledir.
Ibni Ebiddunya ve Hafız Ebu naim ram.ihrac etiler .Abdullah bin Ömer bin il Hattab dan r.a rasülüllah a.s
buyurdu ki;“El cennetu haramun ala kulli fahişin en yedchuleha”
Yani her bir fuhuş söyleyici kimselerin üzerine cennete girmek haramdır.Demektir.
(Ve bir kimseye nahak yere lisanıyla incitmeden)taan etmek ve ayıplamak ve ırzını
yıkmak ile bunlar caiz değildir.Müminin ırzı kanı gibidir.Ve hatırını yıkmak ve
kalbini mahzün etmek kati alçak ve muhataralı nesnedir.
Bir kimse bir mümin karındaşına zarar kasıd eylese Hak teala dahi ona zarar kasıd eder.
Akıl ve kamil ona derler ki Ondan bir kimse na hak yere incinse belki halka iyilik eyleye..
(ve )dahi bir kimseye (sevmekten)sevmek ona derler ki kişinin şanına layık olmayan nesneyi
ona söylemektir.(Ve)bir kimse ile ettiği (ahid den bozmadan ve vadine halfetmeden sakınalar)
İmdi ahid iki tarafdan olur.Vaad yalınız bir tarafdan olur.Kasd ile vaadine half etmek kizibdir.
Ve haramdır.Münafık sıfatıdır.Ama vefa etmek kasıd ile vaad eylese sonra vefat etmek muyesser
olmasa half vaki olsa haram değildir.
Lakin mekruhu tenzihidir.İmamı Hanbel mezhebinde vade vefa kasdıyla vad edup sonra
half emek haramdır.Nice kimseler vardır ki Senayı kelam da derler ki Eğer hak teala bizlere mal verir ise
sadakalar verup hayırlar ederiz ve iyilerden oluruz Derler.Hak teala onlara fazlından mal ihsan ettikte
pahil edup farz olan zekatlarını bile vermezler.Hak tela dahi onların kalbinde nifak yaradup
ahirete münafık oldukları hal de giderler.Vade half etmeleri ve yalan söylemeleri sebebiyle El iyazu billahi teala
bahusus bir mümini umdurup türlü türlü vaadler ile ondan dua almak içun yahud hizmetine istihdam
içun ondan sonra halfeylemek kati alçak nesnedir.Hüdayı muteal kahır eylesun ol kimseler ki
hiyle ve hud’a ile vad edup sönra half eyleyeler.(Afatı küfür)İmdi Afatı lisanın eşeddi elfazı küfür
söylemektir.Zira imanı izale ve dini hedim eder.Eliyazu billah teala ..
Malum olsun ki Küfür üç kısımdır.Birisi Küfrü Cehri yada inadi ve hakiki dahi denir.
Ve birisi Küfrü cehlidir.Ve birisi Küfrü hükmidir ki Manası şeri şerif ve din hakkı tekzib ve inkar etmek
alameti ad etiği nesnelerdir.Bunun aslı ikidir.Biri şeri de tahkiri vacib olanları tazim,ve birisi tazimi vacib
olanları tahkir etmektir.Ve dahi küfrü hükmi lisan ile olur.Elfazı küfürden birisini söylemek gibi.
.Ve fiil ile olur sanma tazim etmek ve zünnar kuşanmak ve şabka güyinmak gibi..Ve kalb ile olur.Bir
küfür nesneyi itikad etmek gibi.
.Bir kimse kendi ihtiyarı ile bir küfür söylese ikrah ile olmazsa ve sebkı lisan ile omayup
onun küfür olduğunu bilur ise bil ittifak kafir olur.Ve eğer bilmese ekser ulema indin de kafir olur.
Gerekse hezil tarikıyla söylesun gerekse mizac tarikıyle söylesun..Gerekse küfür olan manayı itikad etmesun.
İtikadı sahih olur ise de faide etmez.Şeran kafir olur.Küfrü fiili dahi böyledir.Küfrü hükminin sebeleri bunlardır.
Zarafet ve belağat izharı kasıd etmek ve tasavvuf söylemeye mayil ve meclise revnak
verup onada hazır olanları güldürmek ve şiddeti ğadab ve hıffeti kelam söylemeye haris olmak ve lisanını
hıfz etmemek Ve islamını kayırmamak vazı avamdan teaccub olunur ki mücadele edup hiçbir söz
söylemekle mümin kişi kafir olur muderler.Ol cahil anlamayup ahkamı şeriyeden bil külliye ğafil
olmakla cehilliğe kuru inad ederler.