Şerhu'l Emsilet'l Muhtelife Mea Cemi'i Tarifatiha Ve Lüğatiha

Badel Hamdele vessalvele...
Emsile- muhtelifeyi vazı vazettiğinde 24 siğaya vazetti.
Artık eksik vaz olunmadı.
Bu ise İki kısımdır.
1.İnşai olmak var
2.İhbari olmak var
İhbari olan 7 siğa dır.
NASARA YENSURU,LEM YENSUR LEMMA YENSUR,MA YENSURU LA YENSURU LEN YENSURA dır.
İnşai olan Altı siğadır.LİYENSUR LA YENSUR,UNSUR LA TENSUR,ma ansarahu ve ensir bih dur.
Ve dahi isimler 12 siğadır.
NASRAN FEHUVE NASİRUN VE ZAKE MENSURUN,MANSARUN MİNSARUN,NASRATEN,NISRATEN,NUSAYRUN NASRİYYUN,NASSARUN ENSARU dır.
Bunlara müştak isim derler.
Amma ismi camid olanlara misal.
Muhamme,Ahmed,Ali,İbrahim. Gibi.Bunlar ilmi sarfa dahil olmazlar.
Ve dahi Ihbari olanlar,7 siğadır.Harekat itibarıyla üç kısımdir.
Biri meftuhul ahirdir.Nasara Len yensura..Mazmumul ahir olanlar,Yensuru,ma yensuru,la yensuru,.Biri meczumul ahir dir.Lem yensurlemma yensur..dur
İnşai dahi mana hasebiyle altı kısımdır.Ve harekat itibarıyla üç kıısmdır.
Biri meftuhul ahir dir.Misal;ma ensarahu,biri biri mevkuful ahir ,Unsur.Biri meczumul ahir dir.Misal.li yensur,la yensur,la tensur,ve ensir bih.

Ve dahi İhbari neye derler?
İhbari demek:Geçmişden,hal den,gelecekten haber veren demektir.

İnşa'i neye derler?
Gelecek nesnenin mevcüd olmasını taleb etmeye derler.
Mazı aklen 18 olmak icab eder.
Naklen 12 ye münhasır oldu.
Zira insan üç nesneden hali değildir.Ğaib olmak var.Muhatab olmak var.
Mütekellim olmak var.Dahi ğaib olan müzekker olmak,müennes olmak var.
Müzekker olan(1)olmak.(2)iki olmak.(3)üç olmak var.Müennes olmak var.
Müennes olan (4)bir olmak.(5)ikii olmak.(6)üç olmakvar.Muhatab olan müzekker olmak,müennes olmak var.
Müzekker olan,(7)bir olmak.(8)iki olmak.(9)üç olmak var.Müennes olan(10)bir olmak (11)iki olmak(12)üç olmak,mütekellim olan da müzekker olmak müzekker olan da,(13)bir olmak(14)iki olmak(15)üç olmak var.Müennes olan da (16)bir olmak
(17)iki olmak (18)üç olmak var.Aklen böyle olunca 18 siğa olmak iktiza eder.
Oysa naklen 12 ye münhasır oldu.Zira Ğaib ile ğaibe tesniyeleri birbirine mutabık oldukları için Mesela:nasara ,nasarata .ikisinin d etahtında olan zamiri HUMA
olduğundan ötürü ğaibanın birisini kaldırdık.beş siğa ile iktifa ettik.Muhatab da
kezalik nasartüma,nsaratüma..ikisinda zamirler tahtına inta olduğundan birini ref ettik.Altı ğaib ile ğaibe beş siğa üzerine kaldı.Muhatab ve muhataba keza beşsiğa üzerine kaldı.Nefsi mütekellim dahi iki siğa ile iktifa olundu.Zira söyleyen adam,
görünürken er midir,avretmidir belli olur.Anın için iki siğa ile iktifa olundu.
Mesela;Nasar tü nasar na ..nasar tü eden adam müzekker olsun müennes olsun ikisine şamildir.Cemi cemi olmada kezalik tesniyeye ihtiyac kalmadı.Bir mütekellimden bir müfred iki tesniye ve bir cemi kalınca baki kalan 12 kaldı.Müzari dahi kezalik.
Mazinin dahi iki türli manası vardır.Lüğat de geçmişe yani mutlak sabıka derler.
İstilah da, Elmazi ma delle ala zamnin kable zemani ihbarike .
Müzarinin iki manası var.Lüğat de Mutlak müşabehete derler.Harekat ve sekenat de
adedi huruf da ismi faile benzediğinden ötürü.
İstilah da müzari,Huvel fiilüllezi yekunu ahadü hurufihi min hurufi ETEYNE..
Bi şarti enyekune zalikel harfü zaiden alel mazi..kasdell,l müzari.Mazi müzarinin üzerine niçin takdim edildi?Mazi mücerreddir.Müzari mezid dir..Mücerred mezid üzerine mükaddemdir.Taban ve vazan dahi mukaddem oldu.Taki tabi vaza mvafık
olsun için ..Masdarın dahi iki manası vardır.
Lüğat de masdar demek,Devenin fercine derler.Ondan bir şey sudur ettiği için ..
İstilahda,İstilahda masdar,Huve ismun iştekka minhul fiil.
Müzari niçün masdar üserine takdim edildi.Masdarın iştikak da asıl olması muhtelifun fih dir.Fiilin amel de asıl olması muttefakun aleyhdir.İhtilaf olunana ittifak olunan mukaddemdir.Taban ve vazan takdim ettik ki,taki vazi tabına uygun olsun.İsmi failin iki manası vardır.Lüğat de,Fail işleyici adama derler.İstilah da,
El Failü vehuve ismn muştakkun min el muzari limen game bihi il fiilü bi manael hudus..
Masdarı niçin ismi faildn mugaddem etiler.Masdar iştikakda asıl olup ismi fail ise feri dir.Asıl fer'a mukaddemdir.Taban ve vazan dahi takdim ettik ki,vazı taba uygun olsun için..
ismi mefulun iki manası vardır.Lüğat de ismi meful yardım olunmuş işe derler.
İstilah da,Ve huve ismün muştakun min yufalu limen vaka aleyhil fiilü bi mana el hudus .
İsmi fail niçin ismi mefulun üzerine takdim olundu?
Fail mefuldan mukaddemdir.Taban ve vazan dahi takdim ettik.Taki vazı tabına muvafık olsun.
Cahdı mutlak iki manası var.Lüğat de mutlak inkara derler.
İstilah da,Huvel fiilüllezi yencezimü bi lem innafiye el kelam fi zamanil mazi
seva-ün lehü istimrarun ev la.
İsmi mefulu cahdı mutlak üzerine takdim olundu.
İsmi meful isimdir,isim ise iştikak da asıldır.Ondan ötürü takdim edildi.
Yahut ismi faile mukarin olması münasebeti olduğu için takdim ettik.Taban ve vazan biz dahi takdim ettik.
Cahdi musteğrak ın iki manaaaası vardır.Lüğat de istiğrak,Lüğat de istiğrak cemi zaman da inkara derler.İstilah da;ve huvellezi yencezimü bi lemma li nefyil kelam
fi zamanil mazi müstemirran ila hıynil kelam(Tekellüm)
Cahdi mutlak niçün musteğrakın üzerine takdim olundu?
Cahdı mutlak mufred dir.
Cahdı musteğrak murekkepdir.İki şey bir yerde muttsaıl olunca ona murekkep denir.
Mufred ise murekkepden mukaddemdir.Taban ve vazan dahi taba muvafık olsun için ..
Nefi halin iki hali vardır.
Lüğat de nefi hal;Selbül kelam fi zamnil hal e derler.
İstilah da;Huvel fiiliüllezi dahale aleyhi ma..ala en yekune bi mana el ıhbar anil madum fi zamnil hal.S6

Cahdi mustağragı niçin nefi hal üzerine takdim edildi?
Cahdi mustağrak maziye delalet eder.Nefi hal ise hale delalet eder.Geçmiş halin üzerine mukaddem dir.Taban ve vazan dahi bizdahi takdim ettik.Taki vazı tabına uysun.
(Nefi istikbalin iki manası vardır.)Lüğat de selbülkelam fi zamanil istikbal bila tekidin.İstilah da;huvel fiilüllezi yekunu merfuan bi'la..ala en yekune bi manael ıhbar
tekiden anil madum fi zamil istikbal.Nefi istikbal tekidi nefi istikbal üzerine niçin takdim oundu?Nefi istikbal müfred olup,tekidi nefi istikbal mürekepdir.Zira Len aslı
la en dir.elif ile hemzeyi kaldırdılar.lamı nuna vasıl ettiler.LEN oldu.Bu ecilden mürekkep denildi.Müfred mürekkep den mukaddemdir.Taban ve vazan dahi takdim oldu.taki tabı vazına muvafık olsun.Tekidi nefi istikbalin iki manası vardır.Lüğat de;selbül kelamı fi zamnil istikbal alettekidi.İstilah da,huvel fiilüllezi yekunu len
tekiden anil madum fi zamanil istikbal.
Tekidi nefi istikbal emri ğaib üzerine niçin takdim olundu?
Tekidi nefi istikbal ihbari,emri ğaib inşai,ihbari üzerine mukaddemdir.taban ve vazan
dahi takdim edildi.tabı vazına muvafık olsun.
El emrul ğaib;
Emri ğaibin iki manası vardır.
Lüğat de,vehuvettalebül fiili anil faili ğaibi.
İstilah da,vehuve siğatun yetlubu bihel fiilü anil failil ğaibi.
Ennehyül ğaib;
Nehi ğaibin iki manaası vardır.Lüğat de:huve terkül fiili anil faili il ğaibi
İstilahda.Vehuvew siğatun yutlabu biha terkül fiili anil failil ğaibi.
Emri ğaib nehi ğaib üzerine niçin takdim edildi?
Emri ğaib vücudi,nehi ğaib ademidir.Vucudi ademi üzerine şerifdir.Şerif olan ğayri şerif üzerine mukaddemdir.Taban vazan dahi takdi oldu ki,vazı tabına muvafık olsun.için.
Ve dahi sülasi mücerred in masdar ğayri mimi si misali üzerine gelir.Ta ile gelmek var.Ta sız gelmek var.Tasız geldiği zaman da karine ile fark olunur.Ta ile geldiği zamanda karine ile fark olunur.Bina i merre ve b.nevi eşedd siğasıyla fark olunur.
Misal Rahmetün neşdeten vahideten,ve neşdetün lefifetü üla binai merre ,saniyen
binai nevi misalidir.Böyle sıfat ile fark olunur.Yani sıfatlar ile fark olunur.
Ve ğer ta sız olursa,bina i merre fethiyle binai nevi kesriyle fark olunur.İsmi tasğir
lüğat de,tasğirin ismi.İstilah da,manası;
Huve ismün daamme evvelühü.ve fethu saniyhi, ve lehiga ya'ün sakinetün salisetün.
İsmi mensüb:
Lüğat de,bir şeye nisbet olunmuşa derler.İstilahda,manası;
Huve ismül hak bi ahirihi ya'ün,müşeddetün meksüretün ma kab leha alameten linnisbeti.İsmi tasğir üç vezin üzerine gelir.
Misal:Nusayrun,Ala vezni Fuaylun..Ve Nusaysarun..ala vezni Fuayaylun..
Mubalağa ismi fail ile failin iki manası var.Lüğat de ziyade yardım edici.
İstilahda,Huve ismün muştakkun minel müzari limen kame bihil fiilü mubalağaten.
Bi manael hudus.mbalağa ile ismi fail..11 vezin üzerine gelir.
Misal;nassarun nahu faalun,cehulun,fa uulun,sadikun nahu faiilun..
rivayetün nahu fialetun,ferukatun nahu fauuletun,ğufülu nahu fuulun..yekazun nahu
fe alun.Midrarun nahu mifaalun.Miksiirun nahu mifiilun.Luanetun nahu fualetun..
İsmüttefdiil.Huve ismun muştakkun minel fiili li mevsufin bizziyadeti alel ğayri
İsmi tefdil bi failim dir..tefdil bil mefuulu dur.
Tefdil bil mefaildir ,zira maksud bizzaat değildir.sazla olduğu için..
meful bizzat meksud değildir.anın için mufaddal aley olmak lazım değildir.
Fiili teaccub,Huvellezi vada li inşaihi emren aciben,,vehuetteaccub...ismi tefdili fiili teaccüb üzerine niçin takdim ettiler.İsim ise fiilden musteğnidir.Andan ötürü
İsmi tefdil takdim ettiler.
Teaccüb ula yı t.saniye nicin takdim ettiler.Teaccüb evel failin fiilini teccüb .
Teaccub sani de fiilin suduru nu teaccübdür.
Fiil sudurdan mukaddemdir.Anın için tekdi ettiler.Temmetül kitab bi avnillahi
il melikil vehhab ...
S.10