I S A G U C I(M-Kurban Cöngerli) Tercüme
İlmi Mantık:Cumhura göre dokuz bölümdür.
Külliyatı Hamis.
Kavli Şarih
Kaziyyeler.
Kıyaslar.
Bürhan.
Cedel.
Hıtap.
Muğalata.
Mantık ilmi nedir?.
Mantık:Kendisine riayet edilirse,zihin ve lisan kıyas ederken hatadan kurtulur.
İsaguci; aslı yunanca(is, ego,eci)den mürekkep bir kelimedir.
Manası (sen ben orada)dır .Sonradan Külliyatı hamse isim olarak verilmiştir.
Musannıf şeyhi kebir Müfattal ibni Ömer dir.
Mantık, Nutuk manasına mimli mastardır..
Mantıgın iki tarafı vardır.
Tasvvurat ve tasdikat.
Her ikisinin Mebadi ve Makasıd olarak iki bölümü vardır.
Tasavvuratın mebadisi,Külliyatı hamis dir.
Makasıdı ise Kavli şarihdir.
Tasdikatın mebadisi,Kaziyyeler ve hükümleridir.
Makasıd ise,Kıyas dır.her ilimde lazım, ve herkese
lazım olan konuları içermektedir.
Beş Külli mesele:Cins,Fasıl,Nevi,Hassa,Araz ve A'm dır.Lafız:Dört kısımdır.
1.Delaleti Mutabaka(İbare)Lafzın (mavuziasına)ilk konulduğu manasına mutabakat(tam uyum) ile delalet etmesidir.İnsanı bütün sıfatları ile düşünmek gibi..

2.Delaleti Tazammun.Cüzü olan bir mananın ,sadece bir cüzüne delalet etmesidir.İnsan denilince,ilim ile anlamak ve anlatmak gibi..
3.Delaleti iltizam.Zihinde lüzumlu olan bir manaya , bir iltizam(sıkı gereklilik) ile delalet etmesidir.İnsan denilince ,konuşmak ile tanımlamak gibi..
Vazi; bir şey anılınca diğeri kendiilğinden anlaşılır.
Bu manalar ile Lafız iki bölüme ayrılır.
1.Müfred;Lafzının cüzü manasının cüzüne delalet eder.
İnsan,Ali,Veli gibi..
2.Mürekkeb;Lafzının cüzü manaısnın cüzüne delalet eder..
Rami elhicaret/Bale bekke/Gazi anteb gib..
Müfred Lafız iki kısım olur.
1.Külli.
Mefhumunu(manasını) düşünmek de,şirket(ortaklık)bulunur.Zeyid nedir dediğimizde İnsandır demek Külli bir mana dır.İnsanlık ta zeydin diğerleri ile ortakılğı vardır.

2.Cüzi.Manasını düşünmekte,başkası ile ortak bir mana yoktur.
Zeyd nedir? diyene (Şahsı vahid maruf bil mekan elmaruf) dersek,zeydin
kendi zatında başkası ortak değildir.
Külli de iki kısımdır.
1.Zati.Cüzlerinin hakikatında dahil bir küldür.
İnsana nisbetle Hayvan gibi..
Cins olur.
1.a. Sırf ortaklık yolu ile,(bu nedir?)sorusuna vecapta söylenir.
b.Muhtelif hakikatlara söylenilen,bir küllidir.İnsan ve feres(Katır) için hayvandır demek gibi..Hususiyyet ve şirket hasebi ile (Bu nedir?) sorusunun cevabında kullanılır.
Zeyde nisbetle İnsandır demek gibi..Zeyid erkekdir demek gibi..Nevi;Hakikatları değilde adetleri muhtelif şeyler üzerine söylenen arazı am ve lazım olan her cinsi baid dir.Zeyid insandır demek gibi..
2.Arazi.Cüzlerinin hakikatına muhalif bir küldür. İnsana nisbetle Gülmek gibi..
Faslı Garib:Cins de ortaklarından kendisini ayıran şeydir.İnsan hayvanı natık(konuşan Hayvandır) demek Faslı garibi ile insanı tanımlamaktır.
Arazı Külli:İnsanı Gülücüdür diye tanımlamak arazı küllidir.
İnsanı Konuşucudur diye tanımlamak,külli zati tanımlamaktır.
Arazı LAzım:Manasını mahiyyetinden ayırt etmek mümkin olmaz.
İnsan ve hayvan için nefes alıp vermek arazı lazımdır.
ArazMüfarık:Manasını mahiyyetinden ayırmak mümkin olur.
İnsan için bilkuvve ve bil fiil teneffüs almak gibi..
Bir hakikatın altında arazi söz olarak söylenir.Arazı Am:Bir den fazla hakikatlara da söylenirse, ozaman arazı Am denir.
İnsan ve hayvana bil kuvvet ve bil fiil tenef