Şerhu Vasiyyeti Muhammediye 17-

(Hasta olmadan)ve sair ağrı ve sancı ve hüzün gibi nesneler den (ve gusselenmeden)muradı hasıl olmayup ğam çekmeden (ve)düşmandan zarar isabetinden(korkmadan ve teğayyuratdan)uluhiyete zeval gelmeden ve sıfatı kemaliyesine noksan ve zaaf arız olmadan ve efaline ve emrine ve hükmüne muarız peyda olmadan
ve halel gelmeden cümlesinden beridir.(ve eksiklik sıfatlarından cümle beridir.)Cümle kemalatı ezelidir.Aciz ve kusur ve cehil ve zaaf ve yok olmak ve ayıp ve sair uluhiyete layık omayan sıfatlardan munezzehdir.(cümle alem yoğuken ol varidi)Alem deyu mahlukata denur.
Alamet manasınadır.Mahlukata Hak tealanın varlığına alamet olduğu için Alem denildi.Musannıf rahmetullahi teala bu kelam ile felasife mezhebini redeyledi.Zira onlar heyula ve gökler ve ukulu aşere ve nufusu tisa kadimler dir,dediler.Ehli Hak şöyle tahkik ettiler ki Hak tealanın zatı celilesinden ve sıfatı kemaliyesinden ma ada kadim yoktur.Bu kainat Hak tealanın icad ile sonradan var olmuştur.(hiç kimseye muhtaç değildir.)Hak teala zatında ve sıfatında ğanidir.Mahlukatı muhtaç olduğu için haletmedi.Belki kemalatını izhar ve varlığını halka bildirmek için yarattı.
Bazı Mulahide şöyle zuum-u batıle etmişlerdir ki;Hak teala mahlukate muhtaçtır.Deyup..el iyazu billahi teala ya noksan sıfatı isbat ettiler.Bu kelamla musannıf r.a
onları red eyledi.Ve hak teala kelamı kadiminde buyurdu;"Ya eyyuhelezine amenuu entumul fugara e ilellahi.vallahu huvel ğaniyul hamid"Yani Ey insanlar;
sizler herhalde Hak tealaya muhtaçlarsınız.Ve anın fakirlerisiniz.hak teala cümleden ğanidir.ve zatında sıfatı kemaliye ile muttasıfdır.Hamd ve sena ona mahsusdur.
Bir Ayeti kerime de:"İnellaha ğaniyyun anil alemin"Yani tahkik Allahu teala cemi kainatdan ğanidir.Cümle abidlerinin sevabı kendilerine vasıl olur.Asilerin isyanı ve ukubeti kendilere vasıl olur.(acizden beridir.)Hak teala kudreti kemaliyle muttasıfdır.Cemi kainata gücü yetişur.Asla bir nesneyi yaratmadan aciz ve zayıf olmaz.
(dilese bu cümle alemi bir anda yokeder.)zira bu kainat varlığı ve yok olmayı kabul edicidir.Hak teala kemal iradet ve kemal kudret ile mevsufdur.
Varolmasını dilediği elbette varolur.Ve yok olmasını dilediği elbete yok olur.Bir nesne ona muhalefet edemez.Cümle eşya onun hükmüne musahhardır.
(O dilerse geru biranda vareder.) Bunların ztları varlığı ve yok olmayı kabul ettiği içun Hak teala onları dilerse yok ettiği gibi tekrar var eder.
Musannıf r.a felasifeyi red eyledi.Zira dediler ki bir şey yok olduktan sonra geru varolması muhaldir.Deyu kainatın maddeleri bil kulliye yokolması muhaldir.Dediler.
Ehli Hak şöyle dedi:Kainat mumkinul vucud olup varlığa ve yokluğa kabildir.Zatları ve sıfatları hiç yok iken Hak tealanın yaratmasıyla varolmuşlardır.Hak teala dilese nice kere bunları var ve yok eylese mumkindir.(Ve ona hiç bir nesne güç gelmez.)Ve eğer ona bir şey güç gelse ve zahmetli gelse aciz ve zayıf olmak lazım gelir.Ol ise Hak teala hakkında muhaldir.Zira aciz ve zayıf ve yorulmak sıfatı naksdır.Ve mahluk sıfatıdır.Hak teala ondan munezzehdir.Bazı mahlukatı tedricle yarattı.Aczinden ve kudreti tiz yaratmaya yetişmeiğinden ötürü değildir.Belki bu cihan alemi hikmetdir.Ve alemi hikmet de maslahat içindir.bu alem tedrici olduğundan tediric yaratılmıştır.
Ahiret alemi kudret alemidir.Ahiretde ve cennetde Allahu teala cennetin istediklerini tizcek yaratır.Kafirler şöyle zuum ettiler ki Hak teala yerleri ve gökleri
halk ettikte yoruldu,dediler.Hak teala onları red eyledi.Nitekim buyurdu:
Velem yaye bi halkıhinne"yani Hak teala mahlukatı yaratmakta hiç yorulmadı Aciz ve zayıf olmadı.Musannıf merhum red etmeye işaret eyledi.
(Bir sekce)Serçe..belki bir zerre(yaratmakla yedi kat gökleri ve yedi kat yerleri)ve nice bunlar missilli alemler(yaratmak bereberdir.)
Zira Hak tealanın sıfatı kamiledir.Ve bu kainat mumkinatdır.Bir nesnenin zatı büyük ve ağırlığından anı yaratmak güç olmak lazım gelmez.Zira Hak tealanın kudretinin ve tekvinin tealluku cemi mümkinata beraberdir.Ve cümle kainat onun icadına musahhardırlar.(Kimse ona Hüküm)Ve emir(etmez)Zira cümle eşya üzerine ğalibdir.Dilediği gibi mahlukata hükmünü icra eder.ve tasarrufunu nafiz edup bir kimse onun üzerine bir nesneyi farz ve vacib edemez.(Ol cümleye hüküm eder.)Zira cümlenin halikı ve malikidir.Ve hakimi mutlakıdır.Kuranı kerimin de buyurur:
"Yefalullahu ma yeşa ve yahkumu ma yurid"Yani Hak teala dilediğini işler.Dilediğini hüküm ve emreder.
Malum ola ki,Hak tealanın hükmü ve emri iki kısımdır.Birisi Emri Tekvini dir.İradet,Kudret.Ve Tekvin sıfatlarının tealluklarından ibaretdir.Be emre hiç bir nesne muhalefet
edemez.Cemi mümkinat bu hükme musahharlardır.Ve birisi Emri Teşri dir.O Emri şeriyeden ibaretdir.Feraiz ve vacibat gibi.i kulları tarik ibadete Bu emre bazı kullarnı ğani ve bazı kullarını fakir ettiği kendi hükmüyle ve dilemesiyledir.Mutilere halal den verdiği aynı keremdir.Fasıklara ve zalimlere haramdan verdiği ğazabındandır.Ehli imanı cennete koyduğu fazlındandır.Ve ehli cehenneme koyduğu adlindendir.Üzerine hiç bir nesne vacib değildir.Kulların muhtaç oldukları nesneleri yaradır.Ve onlardan bazı mazarratları defeder. Mezhebi muhtar da efalullah "maleletun bi mesalihil ibad"dir.Musannıf r.a mutezile mezheplerini red etmeye işaret eyledi.Zira onllar dediler kullarıı tarik ibadete karib ve tariki isyana baiyd edecek lutfu vermek Hak tealaya vacibdir.
Peyğamberler gondermek ve kitaplar vermek ve ulema yaratmak gibi Bağdat mutezilesi umuru diniye de ve umuru dünyeviye de kullara faideli nesneleri vermek anın uzerine vacibdir,dediler.Basra mutezilesi yalınız uuru diniye de faideli nesneleri vermek vacibdir,deiler.Ehli sünnet tarafın da onlara şöyle cevap verilur ki eğer faideli nesneler hak teala üzerine vacib olaydı kafir fakiri ve marazlara mubtela olan kimseleri yaratmaz idi.Ve günah olan nesneleri yaratmayup ahiret de cehenemi ve sair ukubatları şeytani ve sair mazaratlarıı yaratmazdı.
Çunk bu nesneleri Hak teala yaratdı .Bundan malum oldu ki kullar faideli nesneleri yaratmak üzerine lazım ve vacib değildir.
hemen kendisi hikmeti ilahiyye ile dilediğini işler.Bir nesnenin farz ve vacib olmasıyla bir nesne onun üzerine hüküm olunmaz.Ol cümleye ahkamı şeriye ile
hüküm eder.ve Hak teala zülümden beridir.Nitekim Kuran da buyurur;
"innallaha la yezlimu misgale zerratin"Yani Hak teala hiç bir kimseye zerre kadar zülum etmez.Ve bir ayeti kerime de "Ve mallahu yuridu zulmen lil alemine"yani Hak teala halka zülum murad etmez.Ve bir ayeti kerime de "ve mallahu yuridu zülmen lilalemine"yani Hak teala halka halka zülum murad etmez.ve bir ayeti kerime de
"innallahe la yezlimunnase şeyan"yani tahkik Allahu teala insana hiç bir şey zülüm etmez."velakinnennase enfüsehum yezlimune"lakin insan ısyan etmekle kendi nefsine zülüm eder.Malum ola ki zülüm üç manaya gelur.Biri ğayrınin mülkün de izinsiz tasarruf etmektir.Bu mana Hak teala hakkında muhaldir.Zira cümle mülk ve melekut onundur.Şeriki yoktur kendi mülkün de ..Dilediği gibi tasarruf eder.Bir kimse ona karışmaz.Ve bir manası;Bir nesneyi mahalli olmayan yere komaktır.Bu mana dahi onun hakkında muhaldir.Zira her şey hikmet ve faide ve maslahat ile işler.Bir şeyi bir mahalle kosa,ol mahal ol şeye göre sair mahallerden a'la ve enseb olur.Hikmeti rabbaniye ile tayin ve vadıounduğu için Hak teala abes nesneden ve münasebetsiz nesne etmekten beridir.Ve bir manası bir canlı nesneye faidesiz azab etmektir.Bu mana dahi anın hakkında muhaldir.
Zira azab ve ıtab etmesi vesair zararları yaratması maslahatdan ve faideden değildir.Faide olmasa abes ve sefahet olur.Hak teala abesden ve sefehden beridir.Fukeha şöyle beyan ettiler ki bir kimse mahlukatdan bir zerre faidesiz yaratılmıştır,dese kafir olur.hak Tealayı abes ve sefahetle vasıflamdığınız için dediler..her nesne de bir hikmet ve faide vardır.Akıl anlamaz.Bir nesne de zararı cüzi bulunsa onda faideyi kulli bulunur.ve maslahata vesile our.Mesela Ateş yakar ve ondan zarar hasıl olur.Lakin nice maslahata vesile olur.Yemek bişirmek,Ve yaş esvabı kurutmak,soğuk oldukta insanı ve hayvanı ısınmak gibi..Yılan zehiri ile zarar ederken,lakin ondan Tiryak hasıl olur.Emrazı enva da mualece olunur.
Velhasıl cenabı Tealanın her bir işinde nice hikmeti baliğa ve maslahatı kamile ve faideyi tamme vardır.Bir kimseden nefi görmeden veya zarar görmeden beridir.Faide ve zarar kullara racidir.Nitekim Kuranı Kerim de:"in ahsentum li enfusikum ve in esetum feleha"Yani eğer kullar,,iyilik ederseniz,kendi nefsiniz için iyilik edersiniz..ve eğer kötülük ederseniz nefsiniz için edersiniz.ve bir ayeti kerime de "men ihteda innema yehtedi li nefsih"Yani herkim ki hidayeti ve islamı kabul ederse kendi nefsi için kabul eder."ve men dalle"ve her ki ki dalalet ve küfrü kesbederse"fe innema yedıllu aleyha"ancak kendi nefsi üzerine dalalet kesbeder.Zararı ve azabı nefsine raci olur.(Cümle kafirler)ins ve cin (mümin olsalar ve cümle fasiklar muti olsalar ibadete dursalar,ona bir faide olmaz.)Cümle imanın ve taatların faidesi kullara gelir.
Mutezile taifesi şöyle zuum ettilerki alemi dünya da müminlerin ettikleri iman ve ibdadetler ahiret de Hak tealanın ihsan edeceği cennete ve derecelere
ıvazdır.Kullar amalı salihayı Hak tealaya ıvaz verirler,dediler.Ehli sünet şöyle tahkik ettiler ki bu iman ve aamali salihanın cümlesi edna bir nimet mukabelesinde ıvaz olmaz.Zira aamalı halkedup tevfik veren ancak Hak tealadır.Vae aamalı salihayı itibar ve kabul eden oldurki aamalı saliha itibar ve kabul etmese idi,heman sair efal gibi olur idi.Aamalı saliha b ir eyi kalildir.Ahiret nimetleri olur ve bakidir.Ve kulların ibadetleri seadeti ebediyeye ıvaz olmaya kabil değildir.
Lakin Hak teala imanı ve taatı kendi lutfuyla ahiret nimetlerine ve seadeti ebediyeye sebeb ve şartı adiye kılmıştır.Ve kendi fazlıyla onlara kıymet ve itbar vermiştir.
Ve az amel mukabelesinde çok ecri baki verdiği fazlıyladır.yoksa ıva cıhetiyle değildir.
(Eğer cümle halk kafir olsalar ona hiç zarar gelmez.)Küfür ve şirkin ve sair gunahların zarar vu ukubeti kullara gelir.Hak teala ezel de ve ebed de kemalatla mevsufdur.
Ve kendine sonradan kemal hasıl olmaz.Cümle kemalatı ezeliyedir.Ve noksanlardan munezzehdir.Bir kimse ona zarar kasdedemez.Küfür ve şirk ve sair gunahlar
üzerine ıkabettiği aynı adalettir.Yoksa kendine zarar olduğundan değildir.Malum olaki Hak teala kullarına peyğamberler gönderup kitaplar ve şeriatlarıyla nice ibadetle emir ve günahardan nehi ettiği hemen kullar iman ve ibadet edup ahiretde Hak tealanın fazlına ve cenati aliyatına girmeye musteid olsunlar içundur.Zira iman ve taat cennete ve deredeler nail olmaya sebebi adi(normal)dir.
İman ve taat etmek sebeb yapışmaktır.Ve dahi küfür ve şirk ve sair günahlar ıkabe sebebdir.Onları işlemek sebeb yapışmaktır."Allahumme veffekna lilhayır,"Musannıf sıfatı selbiyeyi Ve Hak tealanın tenzihini beyan eyleyup sıfatı kemaliye ile mevsuf olduğunu beyan etmeye başladı
(Beyanı Sıfatı Sübutiye)
Yani zikir olunacak sıfatlar Hak tealanın zatı celilesinde sabitlerdir.Hak teala onlar ile mevsufdur.Bunlara sıfatı subutiye denir.Manaları selb olmayupsubut olduğu içun ve sıfatı hakikiye denur. Herbirisi emir itibarı olmayub zatı celilesiyle hakkında kaime olduğundan ve sıfatı meaniye denur.Herbirisi zatı celilenin aynı olmayub zatı celili üzerine zaid bir sıfat mevcud olduğu içun(Hayat)sair sıfatların sıhhati ve subutu hayat sıfatına tevekkuf eder.
Mesela;Hayat sıfatıyla mevsuf olanda ilim ve kudret ve iradet vesairleri bulunmı hakika sahih olur.Ama Mevt ile mevsuf olanda bu sıfatların bulunması sahih olmaz.
Onun içun Hayat sıfatı sair sıfatların şartı mesabesindedir.dediler.Hayat ve sıfatı hakika dır.zatı celile ile kaimdır.Ezeliye ve ebediyedir.Ztdan ayrılması muhaldir.
Bunun zıddı mevtdir.Hak teala hakkında muhaldir.(Ve ilim)sıfatı hakikadır.ezeliye ve ebediyedir. Cemi malumata muteallaktır.Allahu teala (Haydır)yani hayatı hakika ile haydır.Mevsufdur.(Her nesneyi bilur.)Nesne deyu varolana ve yok olana itlak olunur.(Gökler de olanları)göklerin kendilerini ve onlarda olan melaikeyi ve yıldızları ve
herneki var ise cümlesini(ve yerler de olanları)insanı ve hayvanları ve yerlerin toprakları danelerini ve onlar da herneki varsa cümlesini(gizlulerini ve aşikarlarını)
Musannıf r.a mezhebi ehli sünnet üzere ilimin teallukatını tefsil ve bazı ehli dalal mezheplerini redetmeye işaret eyledi.(Ağaçların)kendilerini ve çiçeklerini ve yemişlerini (ve yaprakların sağışını)yani sayısını(ve cemi Buğday ve Arpa ve sair danelerin(ve yağmurların ve deryaların herbir katresini (ve kavimlerin sağışını bilur)
Yerler de ve göklerde herneki var,cümlesini zerre zerre bilur.(Asla bilmediği nesne yoktur)Yokları yok iken yok bilur.Varları var iken varbilur.
Kendi zatı celilesini bilur.Dehriye taifesi cenabı Hak kendi zatını bilmez dedikleri batıldır.Mutezile taifesi Hak teala yokları bilmez.dedikleri batıldır.Mümkinleri ve buhalleri bilur.Asla bunlardan bir nesne iliminden hariç değildir.(cüziyatı) yani maddesi olan nesneleri ala haddihi ala haddihi ve muayyen mulahaza olunan nesneleri muayyen olmak tarikıyla (Ve kuliyatı)ve dahi şol malumatına tayinsiz mulahaza olunup ferdi muayyene sadık olmayup belki tayinsiz her nesneye sadık olan malumatı(bi lur.)Bu kelam felasife mezhebini redeyledi.Zira onlar dediler ki Maddi olan cüziyatı tayin üzere bilmeyub vechi kulli üzere bilur dediler.Zamanı sabıka da(geçmişleri)
Hernesne olursa olsun ve şimdiki zamandan sonra (geleckleri)herne olursa olsun(bilur,adamın)ve melaike ve cin ve sair hayvanların(gönlüne geleni)fikirlerini ve mulahazalarını ve kasıdlarını (ve dili ile söylediklerini)ve savtlarını(ve içini)damarlarını ve için de akan kanlarını ve ğayrileri (vatanını)gövdesin de olan kıllarını ve azalarını ve libaslarını (cimlesini bilur.)şimdiki hal de(Hazırları ve ğaibleri bilur.Ğaşileri ancak o bilur.Nitekim Kuranı Kerimin de buyurdu;"innallah la yahfa aleyhi şeyun fil erdı vela fissemai"yani tahkik Allahu tealaya yerde ve gökte ona bir şey gizlu olmaz.Ve bir mahal de "alimul ğaybi veşşehadeh"yani Hak teala ğayıbı ve hazırı bilicidir.
Allamul ğuyub dur.Peyğamberlerden,melaikeden ve insandan (hiçbir kimse ğayıbı bilmez.)