Konu :Sıfatı Sübutiye
Hz.Üstad Ebu ishak r.a."in meneake maleke fakad esaae ve in mena malehu fe yachtessu birahmetihi"buyurdu.Yani Eğer senin hakkını menederse isaet olur.Lakin kendi hakkını men ederse kumelin olmaz.Zira hak teala alimdir hakimdir.Dilediği kulunu rahmetine nail eder. ve hidayet eder.Bir nesne ona vacib değildir.Nitekim kuranı kerimde buyurdu."Yudillu men yeşau ve yehdi men yaşau"Yani dilediği kimsleri hidayet eder.Dilediğini delalaete kor.
Vel hasıl (müminlerin )iradeyi cüziyeleri sebebi ile (imanını Ve mutilerin taatını)Allau teala (dilemiştir)Eğer dilememiş olaydı bir kimse mümin ve muti olmaz idi.Ve kafirin küfrünü ve fasıkın fıskını dilemiştir.Ve eğer dilemese hiçbir kimse fasık ve kafir olmaz idi.)kullar mucerred iradeyi cüziyelerini sarfetmekle nesne hasıl olmaz.Hak teala dilemeyince ve mutezile taifesinin hak teala şerleri dilemez dedikleri batıldır.
Ehli Sünnet Mezhebi Şöyledir ki;
Hak Teala şerleri diler ve yaratır.Lakin sevmez ve razi olmaz.Hayırları ve taatları sever ve razi olur.Ve yaratır,dediler.Hiçbir şey iradesinden hariç değildir.Hatta(Bir sekcek kanadını gımıldatamaz.(Allahu teala gımılıdamasını dilemeyince her nesne ki)hazır ve şer (işler zatın iradesiyle işleriz)zani kullar iradeleri ile her nesne ki kesbederlerse mucerred kulların iradesiyle vucuda gelmez.
Belki kullarının işlerinin vucuda gelmesine hak tealanın iradeti teallukeder.Ve kudret ve tekvin teallukeder ise vucuda gelir.vucuda gelmesini (dilemediği nesne vucuda gelmez.)Varolmaz.Yoklukta kalur.(zira)vucuda gelmesini dilemediği nesne vucuda gelmek (alameti acizdir.)Hak teala hakkında muhaldir.Zira mülkünde bir nesne Hak telanın iradesine muhalefetde bulunsa vucuda gelemesini murad ettişi şey vucuda gelse Hak teala aciz olmak lazım gelir.Hak teala acizden beirdir.Her nesne ki vucuda gelironun iradesiyle vucuda gelir.
(Dilese cümleyi)yani insanın ve cinnin cümlesini(mümin ve muti ederdi.)Nitekim kuranı keriminde buyuruyor:"velev şae le hedeynakum ecmain"Yani ey kullar,eğer hak teala sizin hidayetinizi muradedeydi cümlenizi hideyet üzere ederdi.(Ve eğer dilese cümleyi kafir ederdi)zira iradesi tealluk eden nesne techallufedemez.Bu kelamdan bir süal vardi olurki her nesne Haktealanın iradesiyle olur.Ve ondan haric ve muchalif nesne olmaz.Kafirlerin küfrünü ve fasıkların fıskını dilemiştir.Onlar iradeye muchalefet edemezler.Bu takdirce onlar mecbur olmak lazımgelir.Ve onları küfürden ve fısıkdan nehiy ve iman ve ıtaat ile emir etmek muhal ile teklif eylemektir.Zira iradyi ilahiyeye onların muhalet etmesi muhaldir.Çünkü onlara islam ve itaat ile emiretti.
Niçun onların imanını ve taatını muradeylemedi deyu(eğer süal eder isen ki ya niçun cümlenin mümin olmasını dilemedi.
Cevap:(icmali oldurki ona)yani Hak tealaya (dilediği ve işlediği)yani yarattığı (nesneden)itiraz tarikıyla (süal olunmaz.)nitekim kuranı keriminde buyurur."La yuselu amma yefal"yani Hak teala işin de itiraz vechiyle süal olunmaz.(ol cümleye süal eder.)"Vehum yuselune"yani kullar süal olunurlar.Malum olaki bu makam da tafsil gerektir taki kalplere gelen evham ve veveseler defolup nuru ilim ve zıya ve hak ile munevver olalar.Evvela bilmek lazım gelir ki Hak tealanın bilgisi malumata uygun tealluk eder.Yani mahlukat ne vech üzere ve ne sıfat üzere olacak üse öylece tealluk etmiştir.İlim sıfatı malumde cebir ve tesir etmez.kezalik iradet sıfatı dahi ilimin teallukuna nuvafık tealluk eder.Kudret ve tekvin sıfatları dahi iradete muvafık teallukeder.
Yani mahlukat ne vecih üzere ve ne sıfat üzere olacak ise öylece tealluk etmiştir.İlim sıfatı malum de cebir ve tesir etmez.Kezalik irade sıfatı dahi ilimin teallukuna muvafık tealluk eder.Kudret ve tekvin sıfatları dahi iradete muvafık tealluk ederler.İmdi kullar da iradeyi cüziye vardır.Maturidi mezhebi üzere iradeyi cüziye haricde mevcud değildir.kudreti ilahiyye ona tealluk etmez,var ile yok arasında vasıtadır.İmdi Allahu teala felan kimse iradesini günahlra saf edeceğini ezel de biliyordu.Ol kimse günahalara iradesini sarfettikte Hak teala dahi iradesini ve kudretini ve tekvinini sarfedip günah hasıl olur.Bu takdirce kulların iradeyi cüziyeleri Hak tealanın kazasına ve takdirine ve icadına sebeb olur.
Kütübu kelamiye de şöyle tafsil olundu ki;
Kulların takat getiremeyeceği nesne üç kısımdır.
1.Zatında muhal oanlar.Buradaki muhal zatidir.
2.Zatında mümkin olanlar.Lakin adet de kullara mümkin olmayanlar.Bir dağı yerinden kaldırmak gibi.Buradaki muhal adidir.
3.Zatında ve adet de kullar için mümkin olanlar.Lakin hılafına ilmullah tealluk ettiği için kullar onu kesbedemezler.iki evvelki kısımlar için teklif vaki değildir.Üçüncü kısım için teklif vakidir.
Nitekim Ebu Cehil emian ile emir olundu.Hak tealanın ilmi ve iradeti tealluk etmiş iken ,ama Eşaire indinde bu dahi teklifi mala yutakdır.Lakin maturidiyye indinde üçüncü kısım adet de mümkin belki vaki olduğu için teklifi mala yutakdan adolunmadı.
Velhasıl Allahu teala kulları faili muhtar yaratdı.Ve onların iradeyi cüziyelerini kendi yaratmasına şartı adieyledi.Kullar hayra irade yi sarf ederlerse hayrı yaratır şerre sarf ederlerse şerri yaratır.Kimseye güç ile kafir ve fasık etmez.Allahu teala her şeyi sebepleri üzerine tertip eder.İradeyi cüziye hayra ve şerre ve sevaba ve azaba medardır.Ve sebebdir.Kulları hayır ve sevap canibine irşad için peyğamberler ve şeriatlar göndermiştir.İman ve taat ile emir etmiştir.Küfür ve measiden nehiy etmiştir.Ve kullara akılverup onu medarı teklif eylemiştir.Herkes iradetiyle faili muhrtardır.Ne şeye iradeyi sarfederse Hak teala yaratır.(Faili muhtardır.Dilediği ve işlediği nesnelerde nice kaideler ve hikmetler vardır.)
Yani maslahatlar ve menfeatlar vardır.maturidi mezhebinde hak teala nın fiili maslahatla muallel(illetli)dir.Yani hikmeti vardır.Kulların menfatı için işler.Eşaire mezhebinde şöylnları edirki Kulların faidesi için işlemez lakin onun işlemesi üzerine faideler hasıl olur,dediler.(Adem oğlanının aklı ona erişmez.)Zira akıl her şeyi bilmez.belki melufi olan nesneleri bilur.(kafirleri yarattığın da )ve onlara ömür ve rızık verdiğinde (küfürlerini dilediğin de)ve bunları vesairr küfür ve şirk işlerini yaratttığında (ve yılanları ve akrepleri ve hınzırları ve ğayri şerleri)Ademi öldürmek ve ateşte yakmak gibi zararları (yarattığında nice hikmetler)ve maslahatlar (ve faideler vardır.)böylece inanmak cümleye vacibdir.(Bize onları bilmek)yani bize ol faideleri ve hikmetleri tafsil üzere bilmek (lazım değildir.Hemen bize lazım olan böylece )icmal üzere her bir mahluktafaide ve yaratmakta hikmet vardır deyu(itikad)ve inanmak ve ikrar ve ikrar (etmektir.)
Faidesiz nesne işlemek sefahetdir.Allahu teala ondan münezzehdir.İradeti sifatı hakikatdır.(kadimdir)İbtidası yoktur.(ezelidir)Hak tealanın ezel de zatı ile kaimdir.(sonradan olma değildir.)Eğer sonradan olsa ezel de hak teala faili muhtar omamak lazım gelir.Ve mahallai havadis olmak lazım gelir.Ve ezel de kamil omayup sonradan kamil olmak lazım gelir.Bunların küllisinden hak teala munezzehdir.Cemi sıfatları ezeliyye ve ebediyyedir.Kiramiye taifesi iradet ve ğayrısını sonradandır dediler,ve kafir oldular.İradetin zıddı icab,cebir ve iztırardır.Bu Allahu teala hakkında muhaldir.(Kudret)sıfatı hakikiyye ve ve subutiyyedir. tealenın zatı celilesiyle kaimdir.İradet sıfatının
teallukuna muvafık mumkinata tealluk idup husule karib kılar.(kadirdir)yani kudreti hakika ile hak teala mevsufdur.(her mümkin olanı)diler ise (yaratır)kudretiyle vucuda karib edup tekvin sıfatıyla yaratır demektir.(diler ise )muhal olanlar ğayetde nakıs olup kudretin teallukuna kabiliyeti omadığı içun onlara tealluk etmez.(ölüyü diriltmek taşı ve ağacı söyletmeğe ve yürütmeye)ve uçurmaya (kadirdir)Zira bunların cümlesi mümkinat cinsindendir.Onlara kudret tealluk etmeye kabillerdir.Mucize tarikıyla bazı peyğamberler zamanlarında nice ölüleri diri edup ve nice taşları ve ağaçları söyletup yürütmüştür.Ve yevmu baas de cümle ölüleri diri edecektir.(gökleri) ve kürsiyi ve arşı (ve yerleri)ve cemi kainatı az zamanda (yok etmeye ve geri aretmeye kadirdir.)Zira bu işlerin cümlesi mümkinatdandır.(Nice büyük gökleri (belki dahi büyük gökler ve yerler gibi)belki dahi güzel (yerleri yaratmaya kadirdir.)Zira bu işler cümlesi mümkinatdandır.Ve güçü yetişur.
Bu cümle yeri ve deryaları (altun veya gümüş)ve yagut ve zeberced(etmeye kadirdir.Suyu)ve cümle deryaları yukaru akıtmaya (ve akariken altun)ve cevher (ve gümüş etmeye kadirdir.)Zira bunların cümlesi mümkinat kabilindendir.Ve kudret onlara tealluk kabil dir.(Bir kulunu) insandan ve gayriden (bir saat de)şeriat da saat deyu „subhanallah“deyecek kadar miktarı vakte dirler.(meşrikdan mağribe)yürütmeye (ve mağripten meşrika iletmeye kadirdir.)ve sürat ile yürümek yaratmağla yahut uçurmak tarikı ile (bir kulunu bir saat de yer yüzünden yedinci göğe)ve arşa(iletup gerugetirmeye kadirdir.)mümkinatdan br nesnekudrete karşu turamaz,yerleri yukaru ve gökleri aşağu etmeye insanı vesair hayvanları başı aşağı yürütmeye kadirdir.Deryaları anber ve dağları zeberced ve toprakları misk,ve ağaçları altun etmeye kadirdir.(Kudreti)sıfatı hakika dır.Kadimdir,evvelsiz dir.(Ezelidir)mahlukat yoğiken kudreti varidi.(Ebedidir.)Ahirsizdir.Yok olmak muhaldir.(Sonradan olma değildir.)Kiramiye taifesi sonradandır dedi.Kavilleri batıldır ve küfürdür.(şimdi den geri döner)ve zaaf ve noksan bulur.(dahi değildir.)Hak tealanın zatında ve sıfatında tağayyur ve tebeddülve hareket ve sükun olmaz.Cümle kemalatın ezeliyye ve ebediye olduğuna cemi ukela icöa etmişlerdir.Böylece itikad eylemek vacibdir.(Kelam)sıfatı hakikadır.Ezeliye ve ebediye dir.Hak tealanın zatı celilesi ile kaimdir.(malum olaki kelam sıfatı hakkındsa mezahibi kesire variddir.Ehli ilim indinde şöyledirki bu bahis cümleden ziyade güçdür.Ve erbabı fünunun her birisi birine mezhebe zahib olup bey inlerinde ihtilaf olup ve her bir taife bir kune tahkik ve beyan eylemişler dir.Ve teliflerinde nice deliller ve huccetler basteylemişlerdir.Ve niceleri akıl idrak etmeyecek mertebe agval zikir etmişlerdir.Ve fenni akaidin mebahisinden kelam mebhasi ziyade güç ve hakkında çok kelam idare ve irad olduğu içun Ve bu bahis sair bahislerden ziyade meşhur olduğu içun fenni akaide Kelam tesmiye olundu.İmdi bu bahsi sair bahislerden ziyade takrir ve istima idenlere lazımdırki evvela akıllarını sair nesne mulahazasından tahliye edip izan ve ihtimam vechi üzere tevcihe zih,in edip teveccühü tam ile mutalaa eyleyeler.Bu makamda dokuz kadar akval zikir olunur.İnşaallahu teala
Evvelki:kelamullah şol manalardırki kalplere fayiz tarikıyla gelür.Bu felasife mezhebidir.Ve dahi sabiyye gavlidir.
İkinci: Kelamullah demek hak teala elfazı yaratupcebrail ve bazı tekellum ettiği peyğamberlere işittirir.Zatında kelam sıfatı yoktur.Bu mutezile mezhebidir.
Üçüncü: Kelamullah Allahu tealanın zatında bir sıfatıdır.Onunla kaimdir.Ezelidir.Lakin ol sıfat emir ve nehi ve haber emsalinden ibaretdir.Ondan arabiyye ile tabir eder ise Kuran olur.Eğer ibraniye ile tabir eder ise Tevrat olur.Bu şeyhi Eşari ve ibni Kilab ve etbaı mezhepleridir.
Dördüncü:Kelamullah Esvat ve hurufdur.Ve ezelidir.Zatı celilesi ile kaimdir.Bu ehli kelam Ve ehli hadis den bir taifenin mezhebidir.Ezelidir zatı celilesiyle kaimdir.Bu ehli kelam ve ehli hadisden bir taifenin mezhebidir.
Beşinci.Kelamullah huruf ve esvatdır.Ve sonradan hadisdir.Bu kiramiye mezhebidir.
Altıncısı:Kelamullah ilim ve irade sıfatlarına racidir.Bu bazı ülema mezhebidir.
Yedincisi:Kelamullah bir sıfatı hakikadır.Ezelidir.Ebedidir.Savtdan ve harfden münezzehdir.Hak tealanın zatı ile kaimdir.Bu Şeyh Ebu mansur Maturidinin mezhebidir.
Sekizinci:Kelamullah iki kısımdır.Birisi sıfatı hakikadır.Ezeliye ve ebediyedir.Hak tealanın zatı şerifesi ile kaimdir.Savt ve harf değildir.Ve bir kısmı savt ve harden ibaretdir.Onu Hak teala ğayride halkeder.Ve evvel tertib eder.Zatı celile ile kaim değildir.Ğayrı ile kaimdir.Bu Ehli kelamdan Ebul muali ve ğayrısının mezhebidir.
Dokuzuncu:Kelamullah Hak teala daime mutekellimdir.Ne zaman dilese söyler.Ve savt ile söyler.Ve kadimdir.Zira kelam nevinden kelamullah kadimdir.Ğayrilerin kelamı hadisdir.Bu bazı ehli kemal mezhebidir.Cümle akvalden makul ve muteber olan Gavlu Saadettin Teftezanin Ve Molla chayali Clebinin tahkik ve beyan ettikleri gavildir.Ekseri ulema dahi onu ihtiyar ve mezheb edinmişlerdir.
Şerhu mekasıd da ve ğayri de şöyle tahkik edildiki;
Kelamullah iki kısımdır.Birisi kelamu nefsidir.Birisi kelamu lafzı dır.Kelamu nefsi sıfatı hakikadır.İradet ve kudret sıfatları gibi..Ezel de hak teala ile kaimdir.Savt ve harf onda yoktur.Ve Hak teala kelamu nefsi ile ezel de mutekellimdir.Ve mevsufdur.
Ve kelamu lafzı ise oldur ki onu enbiya aleyhimusselamın üzerine cebrail vasıtasıyla tenzil etmiştir.Elfaz ve hurufdan her bir harfi halkedup munasib olan mertebeye vazı ve tertib edici ancak Allahu teala dır.Ve kelam lafzı mahluk olup onu kıraat edenlerin lisanı ile kaimdir.Zatı celile ile kaim değildir.Ve kelamu lafzi Tevrat ve incil ve zebur ve kuran isimleri ile meşheurdur.Bu isimlerin hepsi kelamu nefsiye dahi itlak olunur.
Kelamu nefsi hak tealaya izafet olundukta sıfatı hakikası manasınadır.Ve kadimdir.Ve kelamu lafzıya izafet olundukta Allahu tealanın telif ve tertib eylediği elfazdır demektir.Bu mezhep güzel takik olunmuştur.Ulemayı muteahhirinden çoğu bu mezhebi tahsin eylemişlerdir.Ve üstazlarımızdan ekseri böylece talim edup bu mezhebi kabul eyle deyu tenbih eyleyup teliflerinde dahi ihtiyar eylemişlerdir.
Amma sahibu mevakıf kadı Adududdin ve Seyyid şerif mezhepleri şöyledir ki Allahu tealanın kelam sıfatı birdir.Ve kadimdir.Esvat ve hurufdan munezzehdir.Kelimatı ezeliyedir.Ve zatı celile ile kaimdir.Ve hak teala onun ile ezlede savtsız ve harfisiz mutekellimdir.Keyfiyeti bizim malumumuz değildir.Ve Enbiya aleyhimusselama tenzil olunmuştur.
Zatından ayrılmaksızın lakin kullar kıraat ettikte esvata ve hurufa ve sair aalatı mahreciyeye muhtac oldukları içun elfazla ve hurufla okurlar.Amma hak teala elfaza ve hurufa ve aalata muhtaç olmayup savtsız ve harfsiz tekellum eder.Bu mezheb kavaidi arabiyyeden haricdir.Zira kelimatı elfaz ve hurufdan ibaretdir.Eğer herbir kelimat elfazdan ve hurufdan murekkeb değildur denilurse Bir ıstılahı has olup kaideden hariç olur.Ve dahi İmamı Ahmed bin Hanbel ve etbaı şöyle dediler ki,Kelam sıfatı ancak lafzıdır.Esvat ve hurufdan murekkebdir.Ve kadimdir.Ve kiramiye süfehası indlerinde kelam esvat ve hurufdan murekkebdir.Ve hadisdir.Ezelde zatı celile de kelam sıfatı vesair sıfatlar yok idi.Cümlesi sonradandır dediler.onun içun bu taifenin küfrü ile hüküm olundu.Hak teala (mutekellimdir.)Yani sıfatı hakika olan kelam sıfatıyla mevsufdur.(söyler)Kelamı lafzıyı yaratup muhataba işittirir.(lakin)söylemesi(bizceleyin dil ile değil)zira azadan ve aletden beridir.Enbiyadan (bazı kullarına )kendisi vasıtasız söyler)idi cebrail vasıta olmayup heman Hak teala kelamı lafzıyı halkedup işittirir.Bazı kullardan (Musa aelyhisselam gibi.)Tur dağına Musa alyhisselam gelup Allahu teala bizzat kelamı lafzıyı icad edup ona söylemiştir.(Ve bizim peyğamberimiz Muhammed aleyhissalatu vessalam leyleyi mıracda ve ğayride)vasıtasız (söylediği gibi)leyleyi mirac malum ve ğayride söylediğini kitapları muteala eyledik bir muşkil halolacak kelam bulamadık.Meğer hadisi kudsi ola..Zira hadisi kudsinin manası bizzat Allahındır.Ve lafzı peyğamberdendir.Ve onu Hak teala söylemiş olur.Peyğamber aleyhisselam rivayet edici olur.(ve bazına cebrail aleyhisselam vasıtasıyla söyler enbiyaya ekser zamanda böyle )cbrail vasıtasıyla vahi (olmuştur kuran)ka hice kelamı nefsi üzerine kuran ıtlak olunur.(Allahın kelamıdır.)yani sıfatı hakikasıdır.(kadimdir)Cümle sıfatları kadimlerdir.(hadis ve mahluk değildir.)Amma kelamı lafzı Allahın kelamıdır.Telif Allahdandır.Manası sıfatı hakikası manası değildir.(malum olaki maturidiye indinde sıfatı subutiye sekizdir.Tekvin sıfatı hakikadır.Kudrete dahil değildir.Şeyh Eşarinin indinde Sıfatı subutiye beşdir.Semi,basar,ilimde dahildir.Ve tekvin kudret de dahildir.Heman hayat,ilim iradet,kudret kelam sıfatlarıdır.Ve cumhuru Eşaire indinde yedidir.Semi,basar ilimde
dahil değildir.Lakin Tekvin kudret de dahildir,derler.
Velhasıl Tekvin de ihtilaf olduğu içun musannıf onu tehir eyledi.pes Hak tealanın bu yedi sıfatı,ayat,ilim,semi,basar,,iradet ,kudret,kelamı kadimlerdir.Zatı şerifi ile kaimlerdir.Zevalden ve teğayyurden beriler.Hak tealanın zatı celilesinde ve sıfatı hakikasında asla tebeddül ve teğayyur olmaz.Lakin sıfatın tealluklarında tebeddül olur.
Mesela:Bir yok nesneyi yok iken ilim sıfatı yok diye,ol nesne varoldukta vardiye tecelli eder.Ve ol nesne varolacak olsa varolmasına tealluk eder.Ve bu mahal iyice teammul edile.(Tekvin)Maturidiye mezhebin de sıfatı hakikadır.Kudret de dahil değildir.
Ezeliye ve ebdiyedir.Hak tealanın zatıyla iradetin ve kudretin tealluklarına muvafık nesneyi varlık ile mevsuf olmaya teallaukeder.(Ve dahi Hak Teala Chaliktır.)yani mahlukları tekvin sıfatının teallukuyla varedicidir.(her şeyi )nekadar varolmuş şeyi var ise yerler de ve gökler de aaraz ve cevahiri dünya da ve ahiret de kulların işlerini (yaratan öldürenden ğayri yaratıcı yoktur.)Nitekim buyurur.“Allahu chaliku kulli şeyin“Yani Hak teala her şeyi yaratıcıdır.Ve bir mahal de „Ela lehul chalku vel emru“yani yaratmak ve emir hak tealaya mahsusdur.Ve bir mahal de „ve huvel challagul alim“yani Hak teala ancak yaratıcıdır.Ve ziyadesiyle bilicidir.Cümle kainatı yaratan oldur.(Hayvanların)gerek kara da ve gerek derya da (Ve ademlerin )ve meleklerin ve cinlerin (işlerini) turmak y ürümek,ve uçmak (ve hareketlerini )gımıldadıklarını ve (sükunlarını) durduklarını ve ibadetlerini ve günahlarını (ve hayırlarını ve şerlerini ve küfürlerini )yani akaidi küfriyelerini (ve imanlarını yaratan oldur.)bu kelam ile musannıf rahm.mutezilenin mezhebi batılını redeylediira onlar dediler ki kullar işlerini kendileri yaratır.Allahu teala kullara çok kudret verup kendi hareketlerini ve amellerini kendileri yaratırlar.Hayvanlar dahi böyledir,dediler.
Ehli Sünnet şöyle beyan ettiler ki kular ve hayvanlar iradeyi cüziyeleri ile işlerini kesbeyleyup Hak teala yaratır.Kullar da yaratmak yoktur.Ve iradetlerinde tesir yoktur.Ancak tesir ve yaratmak Hak tealaya mahsusdur.Bu mahal bizim iradeyi cüziye hakknda olan risalemiz de tefsıl olunmuştur.(ilk kımıldadığını)ve ayağın ve yürüdüğünü vesair aza da olan hareketler(ve dilin söylediğini)ve ağızın (ve gözün açtığını ve yumduğunu)ve ağızı ile nefes aldığını ve gözü ile görmesini ve sair açmak ve yumak gibi işler (yaratan oldur ve sekeklerin)ve uçucu mahlukların kanad açup (uçtuğunu ve ayağın)ve sair azaların (gımıldadığını ve avazını yaratan oldur.)musannıf rahm.tealanın sıfatı efaliyesinden tafsil murad edip tekrardan içtinab eyledi.ekrardan ictinab eylemedi.
Taki müminlerin kalblerinde her nesneyi yaratıcı Hak teala olduğu sabit olup kulların iradelerinde ve sebeplerinde tesir olmadığı olmaya ki (bizi ve bizim amellerimizi)yemek ve içmek oturmak ve yatmak ve kalkmak ibadet ve gunah gibi nesneleri (Ve cümle hayvanatı)ve melaike ve cinleri ve şeytanları (ve)her birinin amellerini ve gökleri)ve Arş ve kürsi,ve levhi ve kalemi ve ceneti ve cehennemi(ve )bunların (içlerinde olanları ve yerleri ve için de ve üstünde olanları yaratan oldur.)Zira bunlar mahluktur.Ve Allahu tealadan ğayri yaratıcı yoktur.(cümlenin)insan ve hayvan ve cinlerin (rızkını)yinecek ve içilecek nesneleri (viren oldur.)Ehli sünnet mezhebinde helale ve harama rızık derler.Mutezile mezhebinde haram rızık değildir.Ve mezhepleri batıldır.Ve Hak teala buyurur.“innellaha huverrazzaku“tahkik Allahu teala rızıkları yaratıcıdır.Ve bir mahal de „ve ma min dabbetin fil erdı illa alallahi rızguha“Yani yerde bir hayvan yoktur.ila rızkı Hak tealanın üzerine dir.Rızıklarını ol verir.Her kişinin rızkını tukenmedikce ecleli gelmez.Bir kimse bir kimsenin rızkını yiyemez.Ve rızık ibadet ile çokolmaz.Ve günah ile azolmaz.Hak teala herkesin rızkını ve ömrünü taksim ve takdir eylemiştir.Ziyade ve eksik olmaz.(Canlıları öldüren ve dirilten)ve sağolanları(hastaeden oldur.)hama ve sair maraz hastalığa sebeptir.Ve sebeplerde tesir olmaz. (od(ateş)değdiği vesair nesnenin (ısı)yani ısıcık (olmasını)ve yanmasını ve aşı pişurmesini (yaradan oldur)Ateş sebebi zahiri ve şartı adidir.(Kar değdiği ve katen soğuk olmasını ve üşütmesini yaratan oldur.) Kar sebebi zahiridir.Ehli dalalet şöyle zuum ettiler ki ateş ve kar misulleri tabiatları ile yakar ve üşütür,dediler.Ehli sünet şöyle tahkik ettiler ki,sebeb olanlar da asla tesir yokdur.Bu eşyalar esbabdır.Hak teala esbabda aasarı yaratır.Böylece adet etmiştir.Eğer ateşd yakmak yaratmasa asla yakmaz.Ve karda soğukluk yaratmasa asla soğuk olmaz.(ve kadirdir ki bir kimseyi oda koysalar onu onu oda yaktırmaya)bundan malım olduki eşyanın kendi zatlarında hassa yoktur.Ve sebeplerden zuhureden hak teala hassaları ve eseleri hak teala yaratır.Ve eğer dilemese yaratmaz.>Dilerse karda sıcaklık,ve ateş de soğukluk yaratır.Ve eğer dilemese yaratmaz.Ve kıloınc kesdiğini yaratan oldur.Ve su içine düşen kimseye boğulmak yaratan oldur.Eğer dilese boğulmayup sağlık yaratır.Ve heva yüzünde kuşlarda uçmak yaratan oldur.Ve eğer dilese uçmak yaratmayup yere düşerler idi.Ve bazı nesneler de tokluk ve bazılarda açlık yaradan oldur.Vesairlerini dahi buna kıyaset.(Nitekim İbrahim as.Nemrudun oduna oturdu hiç yakmadı)Eğer ateşde yakmak zatının hassası ve tabiatı olaydı İbrahim peyğamberi yakar idi.Yakdırmak Hak tealanın işidir.Yani ateşe bu hassayı veren odur.Yakma derse yakmaz.Bu emre aykırı davranamz.Böylece istedğini yakamaz.Kuranı kerim de şöyle zikir olundu ki İbrahim peyğamber as.kafirlerin puthanesine girup cümle bunları aralayup büyük putu incitmedi.
Kafirler bu hali görüp kakıdılar ve bunu herkim yaptıysa kati zulum etmiştir,dediler.Sonra İbrahim as ın ettğini haber alup hz.İbrahimi as.ı çağırup dediler ki,Ya İbrahim bizim mabudlarımıza bu işi sen mi ettin?,dediler.Hz.İbrahim as.Bu işi süal ediniz bunlara eğer söylerler ise ve söylemeye kadir olurlar ise dedi.Kafirler fikir edup birbirine dedilerki;Sizler kendi nefislerinize zulum edicilersiniz,deyup başlarını aşağı salup Hz.İbrahime dediler ki sen bilursun ki şu bunlar söylemezler.Hz.ibrajim as.dediki öf olsun size.Ve Allahu tealadan ğayrı taptuğunuz bunlara deyup onları iskat ve ilzam etti.
Kafirler dedilerki, İbrahimi ateşe yakınız.Ve mabudlarınza yardım ediniz.ol vakit de Nemrud kafirlerin sultanı idi.Kafirler bir azım ateş yaktılar.Ve hz.İbrahimi içine attılar.Hak teala ateşe buyurup soğuk ol,ve İbrahime selamet ol buyurup ateşte yakmak yaratmadı .
İbrahim a.s.ateşin üzerine durdu hiç yanmadıve ondan selamet çıktı.Bundan malum oldu ki Asla eşya da hassa ve esbabda tesir yoktur.Ve cümle eşyayı yaratan oldur.Ve tedbir ve tasarruf eden ancak Hak tealadır.Şerikten ve vasıtadan beridir.
Ve bir hikayeyi acibe dahi şöyle nakil olunur ki,nemrud hz.İbrahim as ı ateşe bıraktıkta o ateş gülistanı eyledi.ve bağceler peyda oldu.Ağaçlar hasıl oldu.Ve ağaçlarda kuşlar Ve bülbüller öttü.Ve havuzlar peyda olup balılar hasıl oldu.Ve bu nakil olunan hikayeyi arabiye de düsbeze vardır.Eğer ateş mahvolup yahut gülistana tebdilolsa ateş yakmadı demek,kizbolur.
Sahih budur ki kafirler hz.ibrahim içun ateş yaktılar ve hz.İbrahimi ona atılar Hak teala ateş de yakmak yaratmadı soğucak selamet üzere oldu.İbraih a.s eteşin üzerinde turdu ,ve yürüdü.Asla yakmadı.Ve ısıcak dahi olmadı.Nitekim Kuranı kerim de „gulyanaru kuni berden ve selamaan ala ibrahime“yani biz dedik ki ey ateş soğuk ol,ve İbrahim üzerine selamet ol.üşütme demek olur.(hak tela kadirdir ki gar içinde oturanı üşütmeye belki dirleye.ve) yahut(yana)gar da soğukluk yaratmak mumkin olduğu gibi isicaklık ve yanmak dahi mumkindir.Hak teala eşya da ve esbabda her ne yaratsa eşya onu kabul ederler.
(Lakin adetullah)yani Hak tealanın işi ve yaratması (böyle cariolmuş ki oda değdikte yanmak yaratır.Ve gara değdikte üşümek yaratır.)ve gılınc da kesmek ve suda boğulmak yaradır.Ve sair eşyayı sebeblerinde yaradır.Ve eğer zamanda ve eşyayı birbirlerine sebeb bağlamıştır.Buğday tachminde buğdayı,ve arpadan yine arpa yaradır.Ve insandan insan ve hayvandan yine cinsini yaradır.Ağaçlar da yemiş yaradır.(yakmayı yaradan od dedğildir.)(üşütmeyi yaradan gar değildir.belki)tahkik(Allahu teala dır.Gardan donmayı yaradan Allahu tealayaradır.Eğer doymak yaratmasa eve dolusu daam yesek doymız tok olmayız.)
Vesair ilaclarda şifa ve afiyeti yaratan oldur.Acıkmakda böyledir.Eğer Hak teala acıkmak yaratmasa hiç taam yemesek garnımız tok olur idi.Su içmekte ganmak yaratmasa deryaları içsek kanmaz idik ve sususzluk yaratmasa hiç su içmesek susamaz idik.(ğayrisini dahi buna kıyas eyle)>Eğer uyku yaratmasa ve uyumaz idik.(ve bil cümle)vel hasıl (ondan ğayri muessir yoktur.Cümle eşya)herneki var ise bizzat (onun mahlukudur.)Felasifenin dünya da mutasarrıf ve muessir akıl fual dir dediler.Bu batıldır.Bu sekiz sıfat :Hayat,ilim,semi,basar,ve iradet ,kelam Tekvin gadimlerdir.Hak tealanın zatı celilesiyle kaim lerdir.Zatından ayrılması muhaldir.Tebeddül ve tağayyurdan beirlerdir.Ve eksilmekten munezzehlerdir.Mutezile taifesi Bu sıfatları inkar ederler.
Tenbih:Malum olaki maturidye mezhebinde mecmu usıfat 22 dir.Bundan altısı itibariyedirki bunlardır.vucud,kıdem,baka,kıyamı binefsihi,Vahdaniyet,muhalefetullilhavadis.
Sekizi Sıfatı subutiyyedir.Ve hakikıyye manasıdır ki Bunlardır.Hayat,ilim semi,basar,kudret,kelam,Tekvindir.
Sekizi dahi bunların lazımlarıdır.Onlara sıfatı lazımıyye ve maneviye denirki bunlar.
Hay olmak,alim olmak,semi olmak,basır olmak.Murid olmak kadir olmak.Mutekellim olmak,Mukevvin olmaktır.Amma Sıfatı Efaliyye tekvinin teallukatı olup ona racidir.Mesela yaratmak ve yok etmek ve öldürmek ve diri etmek,ve rızık vermek,ve ğayriler gibi.Bunlar Tekvin sıfatına racilerdir.
Şey Ebul Hasanil Eşari;Mezhebinde Tekvin Kudret de dahildir.Semi,Basar,ilim de dahil olup sıfatı subutiye beş olur.Bunların lazımları dahi beş olur.Mecmu u sıfat onaltı olur.Ve cumhuru Eşaire indinde Semi ve basar ilim de dahil değildir.Lakin Tekvin kudret de dahil olup yediolur.Ve bunların lazımları dahi yedi olup mecmuu sıfat yiğirmi olur.Bu mahal iyice mulahaza ve hıfz oluna..
14.10.2019 Trcm..S.58
İmamı Munavi Feyzul kadir de zikir etti.Ve bir ivayet de Secdeden kalktıkta lisanı fasih ile „Eşhedü enla ilahe illallah ve Enni rasülüllah“demiştir.Milaküşşefaah de mezkurdur.Bizim peyğamberimiz a.s ın mucizatından birisi budur ki(mubarek parmağından )bir kaç kerre sular akmıştır.Nitekim kitabul vefa da ve ğayrisin de zikir olundukta Katade hz. Enes bin Malikden r.a.dan rivayet ettiki Tahkik peyğamberimiz medineyi münevvere de zura namı mahal de olup huzuru seadetlerine bir su kabı götürdüler.İçinde parmaklarını örtmeyecek kadar su var idi.Peyğamberimiz a.s ashabı kiramına abdest almalarını emiredup mubarek ellerini ol suya koydular.Hemen mubarek parmakları arasından ve ucundan su çıkmaya başlayup ve sahabeler abdest aldılar.Katade dediki Biz Enes den sizler kaç kişi idiniz.deyu sorduğumuz da üçyüz kimse idik.dedi.
Ibni Mesud r.a dan rivayet olunup dediki Şol esna da ki bizler rasülülah .sa ile bile olup yanımız da su olmamakla bize kimin yanında su varise taleb edin buyurdu.Bize buyurduklarını ashaba ifade etiğimiz de bir miktar su getürdüler.ol suyu bir kaba dokup badeh ayalarını ol suya koydular.Hemen mubarek parmakları arasından su çıkmaya başladı.badehu mubarek ve pak edıcı suya gelin ve bereket Allahu tealadandır.Buyurdu.
Ravi derki Ben dahi ol sudan kabımı doldurdum.Ve nas dahi kablarına su aldılar.Bu hadisi şerifi İmamı Buchari ichrac eyledi.İbni Abbas r.a dan rivayet olundu ki Peyğamberimiz a.s bir gün askere su bulunmayup bir kimse gelup Ya rasülallah asker de su yoktur,dedi.Peyğamberimiz a.s ol kimseye senin yanında bir şey varmıdır deyu buyurdukda ol dahi vardeyup Peyğamberimiz a.s onu bana getur deyu buyurdu.Ol dahi bir kab getürduki içinde su dan azucuk nesne varidu.
Peyğamberimiz a.s parmaklarını ol kabın ağzına ağzına tutup parmaklarını açtı.parmaklarından su ırmakları akmaya başladı.Ve dahi Bilale emredup Askere nida eyle.Mubarek abdest suyuna gelsunler.buyurdu.Abdullahdan rivayet olunup deiki bir sefer de dahi peyğamber a.s ile bile iduk ki su bulamadılar.hemen bir çanak su geturduler.Peyğamberimiz a.s mbarek ellerini ona koyup mubarek mubarek parmakları arasını ayırdı.derki rasülüllah a.s n mubarek parmakları arasından su çıktığını gördüm.dedi.Peyğamberimiz a.s suya gelin ve bereket Allahdandır.buyurur idi.Salim bin ebil caad haber verup dediki,Ben Cabir bin Abdullaha sorupol gün de nas nekadar kişi iduler.dediğim de binbeşyüz kişi idu dediler.Bu hadisi şerif imamı Buchari İchrac eyledi.
Salim Cabir den rivayet ettiki Hudeybiye günün de asker susayup ve peyğamber a.s ın önün de bir matara var idu.ondan abdest alup badehu ashab canibi seadetlerine teveccüh ettiler.Peyğamberimiz a.s önünde bir matara varidu.ondan abdest alup badehu ashab canibi seadetlerine teveccüh ettiler.Peyğamberimiz dahi onlara neoldunuz ve ne istersiz,deyu süal ettikde Ya rasülallah abdest almağa ve aiçmeğe sizin mataranizdaki sudan maada suyumuz yoktur.deiler.
Peyğamberimiz a.s ol mubarek ellerini mataranın üzerine koyup mubarek armakları arasından punar gibi sular kaynamağa başladı.Ravi derki bizler dahi olsudan içup abdest alduk.Bu hadisi şerifi Cabir den rivayet eden Salim ddiki,Ben Cabire sorup ol günde kaç kimse idiniz dediğimde,Cabir dediki;yüzbin dahi olsa yetuşur idi.Lakin bin beşyüz kişi iduk.deyu cevap verdu.
Ravi derki bizler dahi olsudan içup abdest alduk.Bu hadisi şerifi Cabir den rivayet eden Salim ddiki,Ben Cabire sorup ol günde kaç kimse idiniz dediğimde,Cabir dediki;yüzbin dahi olsa yetuşur idi.Lakin bin beşyüz kişi iduk.deyu cevap verdu.
Bu hadisi şerif İmamı muslim ichrac ettiler.Ve dahi nice sefer de böyle parmaklarından sular aktıkları rivayet etmiştir.Cumhur asker islam muşahede edup nakil etmişlerdir.Bilittifak rasülüllah mubarek parmaklarından akan sular dünya da ve ahiret de olan sulardan efdaldir.Bazı ülema zemzemi kevserden efdaldir dediler.Ve dahi peyğamberimiz a.s ın mucizatından birisi dahi budur ki Gökte ayı şehadet armağı ile işaret edup iki pare etmiştir.Nitekim Hak teala buyurdu:“ıgterebessaatu venşaggalkameru“Yani kıyamet yaklaştı,ve kamer munşak oldu,demektir.Ve bu bir mucizeyi azime dir ki bir peyğambere verilmedi.Bizim peyğamberimizden ğayri ve tevatur ile sabit olup rivayeti kesire ile rivayet olundu.Kibarı ehli tefsir ve ehli hadis beyan edup vkuu ayati kerime ile sabitdir.dediler.
İbni Abbas r.a dediki,müşrikler cemolup peyğamber a.s a geldiler.ve dediler ki eğer sen peyğamber isen davanda sadık isen bize ayı iki bölük şakeyle,dediler.Peyğamber a.s dahi eğer onu eylerisem iman getirürmüsunuz?,ddi.Onlar Onlar dahi iman getirururz dediler.peyğamber as.hemen dua etti. Ay hemen ikiye ayrıldı.Rasülüllah s.a nida edup ya fulan fulan,şahid olun buyurdu.Ve bu mucize hicretden mugaddem mekke de vakioldu.Mucahid dediki,Kamer ayrulupbir fırkası yerinde kalup ve bir fırkası dağ üzerine gitti.İbni Zeyid dediki vaktaki ay munşak olup ayrıldukta nısfı/yarısı kaynuka dağı üzerinde ve nısfı Ebu Kubeys üzerin de göründü.Muhammed ibni Cubeyir babasından rivayet ederki peyğamberimiz a.s zamanın da kamer munşak olup ve iki bölük oldu.Bir bölüğü bir dağ üzerin de ve bir bölüğü bir dağ üzerinde idi.Müşrikler Muhamme bize sihir etti dediler.pes Muhammed size sihir eyledi ise cami nasa sihir etmeye kadir olmaz.
İbni Mesud ra. Dan mervidirki kamer eyğamberimiz zamanında ayrılup iki are oldu.Hatta ona nazar ettiler.Rasülüllah a.s şahid olun buyurdu.Bu hadisi imamı Buhari ve Müslim ichracettiler.Ve bir rivayet de bir paresi dağ üzerinde bir paresi dağı örtmüş idi.Ve Peyğamberimiz a.s şahid olun buyurdu.Ense r.a dan rivayet olunurki Tahkik ehli mekke Peyğamber a.s dan kendilere bir mucize göstermekliğini taleb ettiler.Peyğamberimiz a.s dahi onları ayı iki pare gösterdi.Hatta Hıra dağını ol iki parenin arasında gördüler.İbni Abbas r.a anhuma dan mervidirki Kamer peyğamber a.s zamanın da iki pare oldu.Bu Hadisi şerif İmamı Buchari ve Muslim zikirettiler.Ve Abdullahdan mervidirki Bu bir sihirdir ki ol sihiri size eyledi,dediler.Etrafdan gelen yolculara süal edin.Eğer onlar dahi sizin gördüğünüz gibi gördüler ise Muhamme sadıkdır.Ve illa ol sihirdir,dediler.Etraf memeleketlerden gelen yolculara sordular.Onlar dahi kameri iki are olduğunu gördük dediler.Ve Enes den bir rivayet de şöyle rivayet de mezkurdur ki Ehli M>ekke bir gün Rasülüllah a.s dan bir mucize talebettiler.Peyğamberimiz mubarek şehadet parmağı ile işaret edup kameri iki şak eyledi.Ve dahi mucizatı kati çok vaki olmuştur.(Ve hayvancıklar )ve ağaclar ve taşlar (ona)selamverup (söylemiştir.)Ve nubuvvtine şehadet edup(Hak rasülsün demiştir.)İmamı Tirmizi Ve Darimi Ve Hakim tashih ettiler.Hz.Ali r.a şöyle buyurdu ki ben rasülüllah a.s ile Mekke Mukerreme nin bazı etrafına çıktık.Bir ağaç ve bir Taş karşımıza geldikte Peyğamber a.s söyleyup selam verup Esselamu aleyke ya rasülallah deridi.Hz.Aişe sıddıka r.anha rivayeti ile mervidirki Rasülü kainat s.abuyurduki Vaktaki Cebrail bana Hak tealadan risalet getürdükte her bir taş ve ağaç bana karşu geldikte Esselamu aleyk ya Rasülallah dirler idi.
İmamı Buchari ichrac eyledi
İbni Mesud r.a şöyle buyurdu ki;
Rasülüllah a.s bile taam yeridik ,tesbih ederidi.Biz tesbihini işidiridik.
İmamı Tirmizi Ve Beyhaki ichrac ettiler:Rasülü kainat s.a bir miktar hasta oldu.
Idi.Cebrail a.s bir tabak için de rumman ve yaş züm getürdü.Peyğamberimiz a.s
ondan bir yedi ve onlar tesbih ederler idi.
Ibni Ömer ranuma buyurdular ki;Bir gün bir aarabi eyğamberimize geldi Ve peyğamberimiz a.s
ol aarabiye süal eyledi;Ne mahalle gidersun dedi.Ol aarabi dahi ehlime ve kavmime giderim dedi.
Peyğamberimiz a.s buyurdu ki;sende bir hayır varmıdır?Ol aarabi ol hayır nedeir?
Dedi.Rasülüllah buyurdu ki;Ol hayır „şehadetu enla ilahe illallah vahdehu la şerike leh
ve enne muhammeden abduhu verasülüh „dur.Buyurdu.
Ol aarabi bu sözüne şahidin varmıdır dedi;Peyğamber a.s vardır buyurup ol mahal de bir büyük ağaç varidi.Peyğamber a.s ol ağaca davet etti.
Hemen ol ağaç çift sürer gibi.Bir şak ederek huzuru rasülüllaha geldi.Fasih lisan ile şehadet Allahu tealanın rasülüsün ve hak peyğambersin deyup yerine gitti.Ol aarabi filhal iman geturdu.
Ukayl bin ebi Talib r.a şöyle buyurdu ki Peyğamberimiz ile bile bir sefere gittim.bir mahal de kazayı hacet mrad ettikte bana buyurdu ki şu mahalde olan ağaçları davet et ve deki Ey ağaçlar sizi rasülüllah davet eder.Kazayı hacet edecektir.gelin erde olun de.Buyurdu.Ben dahi ağaçlara böyle söyledim.hemen cümlesi yerlerinden koptu,gökleri üzerine yürüyüp yeri şak ederek gelüp Peyğamberimizin etrafına cemolup perde oldular.Kazayı acet den sonra herbirisi mekanlarına gittiler.Yaala bin murreessekafi ra.1şöyle nakil ettilerki sefer de bir mahal de rasülüllah a.s bir mahalde uykuya yattı.bir büyük ağaç yeri şak edup eyğamberimizin yanına geldi.Ve yine mahalline gitti.
Peyğamberimiz uyandıkta bunu nakil ettim.Peyğamberimiz a.s buyurdu ki ol ağaç rabbisinden
bana selam vermeye izin taleb etti.Rabbisi dahi izin verup geldi bana selam verdu.
Bu hadisi şerif imamı Beğavi zikir etti.Mevahibi Ledunniye de mezkurki Rasülüllah a.s bir mahal de sahabeden bir cemaatle bile idi.bir aarabi bir keler sayid edipbile geturdi.badehu ol aarabi sorup bu zatı şerif kimdir?dedikde.Rasülüllah dır dediler.Ol aarabi sayid ettikleri Ol arabi sayid ettiği keleri meydana koydu Bu keler şehadet etmedikce iman etmem dedi.
Rasülüllah kelere hitap edup Ey Keler dedikte hemen Keler fasih lisan ile
Lebbeyk ve saadeyk dedi.Badehu rasülüllah a.s süal edup sen ibadeti kime edersin
buyurdukta Keler Cevap verup dediki Şol Hak tealaya ibadet ederimki onun arşı göktedir.
Tesarrufatı yerdedir.Ve derya içinde tarik icad eder.Ve onun rahmeti cennetde dir.
Ve azabı cehennem de dir.dedi.
Rasülüllah a.s süal buyurup Ey Keler ben kimim buyurdu.Sen rabbül aleminin hak segilisisisin
Ve hatemul enbiyasınSana iman geturen felah buldu.İnkar eden haib ve hasir oldu.
Dedi.ol arabi filhal müslüman oldu.
Ebu saidel hudri r.a şöyle rivayet eyledi ki bir kimse koyun güderken bir kurd gelup
şöyle rivayet eyledi ki bir kimse koyun güderken Bir koyun kurd kaptı.Ol kimse kurtdan koyunu
halas edup kurd ile koyun arasında durdu.Kurd fasih lisan ile söyleyup dediki Ya Çoban
Sen Allahu tealadan korkmazmısın Bu koyun benim rızkımdır.hak teala şu koyunu bana rızık olarak verdi.
Sen benim rızkıma oluyorsun dedi.Ol Çoban teaccub edup Kurd insan gibi söylüyordedi.Kurd söyleyuop dediki
Ya Çoban ona olki sana bundan daha acayib nesne söyleyeyim
şu araniz da olan Muhammed a.s hak rasüldür ki halka geçmişte bilmedikleri haberleri
beyan eder dedi.Çoban fil hal koyunu alup rasülü kainat a.s ın huzuru seadetlerine gelüp
kendisi ile kurd arasında olan macerayı ve kurdun kelamını haber verdikte Rasülüllah a.s buyurdu ki
Kurd gerçek söyledi.Ve hayvanların insan gibi söylemesi kıyamet alametlerindn dir.Buyurdu.
Ümmü Seleme r.a mervidirki..rasülüllah a.s sahra da giderken bir münadi üçkere
Ya rasülallah diye üç kerre nida etti.peyğamberimiz ol tarafa nazar ettikte gördüki
bir arabi yanında bir dişi geyik bağlu durur.Ol geyik dedi ki Ya Rasülallah bana yakın gel.
Sana söyleyeceğim var.Rasülüllah a.s ona süaledup sözün nedir buyurdukta geyik dediki
Şu arabi beni tuttu.şu dağ da benim iki yavrum vardır.Beni koyuruver varayımonları emzireyim.
Ve geleyim,dedi.peyğamber a.s gerçek gelirmisin dedikte ,Geyik eğer gelmez isem Hak teala
hak teala bana kömür geçilerin azabı gibi azab etsun.,dedikte Badehu geyiğikoyuverdi.
Geyik gitti.sevdirdi.ve geldi.Rasülüllah a.s geyiği yine bağladı.Ol arabi yaturdu. Ve uyandı.
Ve rasülüllahı baş ucunda gördükte Ya rasülüllah bir muradınız varmıdır?dedi.Arabi dahi koyuruverdi.
Geyik sekerek giderken „Eşhedu enla ilahe illallah ve eşhedu enneke rasülüh“deridi..Arabi ehli islam dı.
Ve dahi rivayet olundu ki bir deve sahibinin iyiliğine şehadet edup „vellezi baseke bilkerameti
ya rasülallah enne haza ma seragani ve ma melekeni ehadun sivah“dedi.
Ya rasülallah şol Hudaya yemin ederimki seni keramet ile gönderdi.Şu sahibim beni çalmadı,
ondan ğayri bana kimse malik olmadı.bu misüllu nice hayvanlar cemadat lisana gelüp
Rasülüllah a.s in risaletini ve nubuvvi tasdik ve şehadet etmişlerdir.
Buchari ve muslim vesair kütübü hadis de ve şerhlerin de mezkurdur.Vesair mucizat dahi çoktur.
Ez cümle uzun boylu yanında uzun boylu görünmek Ve orta boylu yanında orta boylu
görünmek gibi.Lakin kendi kameti şerifi orta boyludan uzunca idi.uzun boylu değil
idi.Ve dahi rasülü kainat a.s ulumu ve mukaşefesi kati çoktur.Evvelin ve ahirin
ulumu onda cemolmuştur.Hak teala ona vahi edup ve bildirup mahlukatın evvelinden
haber verup Adem ve Havva a.s ahvalinden haber verdi vesair peyğamberlerin ahvalinden haber verdi.
Nuh peyğamber tufanının ahvalinden ve Hud ve Salih ve İbrahim ve Lut peyğamberler
ahvalinden ve Kaabeyi mukerreme yi bunyad ettiği ahvalinden ve Nemrud hikayetini
İsmail ve İshak Ve Yakub ve Yusuf Ve Musa peyğamberlerin ahvalinden vesairlerin
haber verdiği gibi Ve Fravun kıssasından Ve İsa eyğamber ahvalinden vesairlerin
haber verdiği gibi ve gökten nazil olan kitapların ahvalinden haber verdiği ğibi Ve dahi
sonradan zuhur edecek umurdan haber vermiştir.Alamati kıyamet gibi ki Mesela Hz.Mehdinin
zuhuru Ve İsa a.s ın gökten nuzulu ve deccalın hurucu Yecuc ve mecucun ve duchanın
ve dabbetul ardın ve guneşin mağribden doğması ve kıyametin irarinnas üzerine kopması
Ve cümle canların dirulup meydanı arasata cemolması ve hisab ve süal ve defterler
meydanı arasata cemolması Hisab ve süal ve defterler halka verilmesi ve kafirler
cehennemde ebedi kalması ve sırat ve mizan ve havuzlar ve ehli cennet ebedi kalması
vesair ahiret ahvalinden ve halkın ahvalinden haber vermesi gibi.
Ve mükaşefe tarikıyla Cenneti ve cehennemi ve umuru melekuti ve melaikeyi ve cinleri
görüp haber vermesi gibi.Ve eyğamberler ile görüşüp ve leyleyi mirac da
hak tealayı görüp mükaleme etmesi gibi ve hak telanın ahkamını bunca evamir
ve nevahi ve mevaiz venesaih ve ibret alınacak hikayatı vakayı haber verdiği gibi.Vel hasıl
Rasülü kainat a.s ın ilmi ve mucizatı ve fezaili kemali nihayetinde ve mertebeyi ulyasında
ğayetindedir.İmamı Beyhaki Ve Kadı zekeriyya el ensari r.a musnedlerinde
ichrac ettiler.Muaykıbi Yemani r.a şöyle buyurduki Haccetul veda ettim sonra Mekkeyi
Mukerreme de bir haneye girdim.Rasülüllah a.s dediki izin verdim.girsin ve ona müjd eyle kiol ehli cennetdir.
Nagah gördümki ol gelen Hz Ebu Bekir idi.r.a Bir kimse dahi gelüp girmeye izin istedi.
Nagah gördüm ki gelen Hz.Ömer dir.Ve bir kimse dahi girmeye izin istedi Peyğamber a.s
izin verdim girsun.Ve müjde eyleki ol ehli cennetdir.ve bir kimse dahi girmeye izin istedi
peyğamber a.s izin verdim dedi.girsun.ve müjde eyle ki ol ehli cennetdir.izinverdim girsun ve
müjde eyle ki gelen ehli cennetdir.ve ona musibet isabet etse gerektir.buyurdu.nakah gördümki
Ol gelen Hz.Osman zinnureyn dır.(Adi ra. Dan rivayet olunur ki Rasülüllah a.s buyurdu ki „ya Adi
eğer senin içun hayat ve ömürün uzun olur ise Kisranın hazinelerini görürsün.Ve malik olursun.
Buyurdu.Adi hz. buyurdu ki bir müdet sonra buyurduğu gibi.Kisranın memleketine ğaza olunup
fetih olundu.Ve hazinelerini sahabe hazinelerini beyinlerinde taksim ve infak ettiler.Ve çok beldeler
fetih olundu.deyu buyurdu.Malum olaki Kisra deyu Fers padişahına denür.Ve Kayser deyu Rum şahına Ve Nacaşi deyu Habeş şahına dinur.
ve Fravun deyu Mısır şahına dinur.Hakan deyu türk şahına dinur.ve dahi rasülüllah a.s mın mucizatı kati çoktur.Bir miktarını zikir eyledik.
Cümlesi zikir ounmağa bu kitabın tahammülü yoktur.Ülumu evvelin ve achrin peyğamberimiz de cemolmuştur.
Kasideyi Bürde de zikir olunur.“Ve İnne min cudike ddünya ve darrtiha, ve min ulumike ilmüllevhi vel kalemi“Yani Ya rasülallah senin
cömertliğinden ve şerefinden dünya ve ahiret vücuda geldi.
Bu cümle kainatın vücuda gelmesine sebeb oldun.Ve cümle ehli kemal seninle kemel buldular.Ve seninle her birisi maksuduna nail oldular.
Ve levhu mahfuzun ve kalemi alanın ilimi senin iliminden bazıdır demektir.İmamı Beyhaki ichrac ve imamı Hakim tashih ettiler.
Ömer ibnil hattab r.a dan rivayet olundu ki Hak subhane ve teala „Ya ademu levla muhammedun ma chalaktuke
“Yani ey Adem eğer Muhammed a.s chalk etmeyecek olaydım seni chalk etmezidim.demektir.
İbni Asakir ram hullah ichrac etti Hz. Selman Farisi ra.buyurduki:
İbni Asakir ram hullah ichrac etti Hz. Selman Farisi ra.buyurduki:Hebeta Cebrail .as.alennebi a.s
fegale enne rabbek fegulu in kunte ittechazte İbrahim a.s chalilen fegad ittchaztu ke habiben ve ma chalgtu
chalgan ekreme aleyye minke vema chalgtuddunya ve ehlaha li arefehum kerametuke
ve menziletuke indi velevlake ma chalgtuddunya „Yani Cebrail emin bir gün rasülü kainat a.s
a gelüp buyurdu ki senin rabbin şöyle buyurduki İbrahimi halil ittichazettisem
seni habib ittichat ettim.indimde senden mukerrem kimse yaratmadım.Dünyayı ve ehalisini
icad ettim ki benim indimde olan senin kerametini ve dereceyi ulyanı halka bildirmek
içun yaratdım.Eğer ben seni yaratmayacak olaydım dünyayı yaratmazdım.emektir.
Rivayeti sahihade şöyle beyan olunduki Rasülüllah a.s ın mubarek göğüsü dört kerre şak olunmuştur.
Bir kerre küçük iken Ve bir kerre on yaşında iken ve bir kerre kırk yaşında
iken ve bir kerre mirac gecsin de vaki olmuştur.Hadis kitaplarında ve mevahibi Ledunniye de
ve ğayrisin de mezkurdur.(Mirac)ı bahiratdandır.Ve mirac öyle rivayet olundu ki Rasülülla as.
Uyanık iken (bir gecede Mekkeden)Burak a binup Cebrail emin ile (Kudusu mubareke varup)
Mescidi haramdan mescidi aksaya gece için de vardığı ayeti kerime ile sabittir.
İnkarı küfürdür.Buraka bindiği Hadisi şerif ile sabittir.(Ve ondan)peyğamberler ile
görüşüp mescidi aksa da onlara imam olup nama kılup sonra yedi kat (göklere çıkup)
Nitekim meşhur hadisler de beyan olunmuştur.İnkarı bidatdır.(Cenneti ve cehennemi görüp)
bazı hadisi şerifler de böyle varid olmuştur.Bazı uleme r.a peyğamberimiz arşu alaya vardı dediler.
Ve bazı ulema arşdan yukarı vardı dediler.ve bazı ulema alemin bir tarafına vardı dediler.
Haberi vahid ile sabittir.İnkarı hatadır.Musannıf rahm.mirac göklere olmadı deyu zuum eden bir taifeyi rezile yi redeyledi.
Ve dahi peyğamberimiz a.s mirac da (Hak teala ile)bizzat söyleşüp ve görmüştür.)ve namaz ol zaman da farz olmuştur.
(lakin ondan ğayri )peyğamberlerden (hiçbir kimse dünya da )uyanıklık
halin de (hak tealayı görmemiştir.Ve şimdiden geru dahi)bir kimse dünya da (görmez.)
Malum olaki peyğamberimiz a.s ol gice de hak tealayı gördüğü ihtilaffidir.Baş gözü ile
mi gördü yoksa kalb gözü ilemi gördü ihtilaf ettiler.Kalb gözü ile gördü sahih olan budur.
Deyu şerhu akaid de mezkurdur.Ve bazı ehli ilim peyğamberimiz a.s hak tealayı
ki kerre gördü dediler.Şifayı şerif gibi.Kitaplarda mezkurdur.