İLLETLİ FİİLLERİN ÇEKİMİ B.1
Aslî harflerinden bir veya ikisi illet harfi olan fiile mu‘tel (illet harfli) fiil
denir.
Bu illet harfleri de elif, vâv ve yâ’dır .( وَجَدَ (ا، و، ي buldu, قَالَ dedi, رَمَى attı, وَقَى korudu fiilleri gibi. Bunlar da illet harfinin türü ve bulunduğu yere
göre dörde ayrılır:
1. Misâl fiil.
2. Ecvef fiil.
3. Nâkıs fiil.
4. Lefîf fiil.
1. Misâl Fiil
Misâl fiil, aslî harflerinden ilki vâv ya da yâ harfi olan fiildir. Bu tür fiillerde
vâv ile başlayanlar çoğunluktadır. Vâv ile başlayanlara misâl-i vâvî, yâ ile
başlayanlara da misâl-i yâî denir.
وَقَفَ durdu, وَهَبَ bağışladı, وَرِثَ mirasçı oldu, وَعَدَ söz verdi
يَئِسَ ümitsiz oldu, يَبِسَ kurudu, يَقِظَ uyandı, يَسُرَ kolay oldu
2. Ecvef Fiil
Ecvef fiil, aslî harflerinden ikincisi illet harfi olan fiildir. Bu ortadaki harf de
ya “vâv” ( و) ya da “yâ” ( ي)harfidir. Misâl fiilde olduğu gibi ecvef fiilde de
orta harfi vâv olana ecvef-i vâvî, yâ olana da ecvef-i yâî denir. Ecvef fiilin
vâvlı mı yoksa yâlı mı olduğu muzârisinden ve mastarından anlaşılır. – قَالَ
يَقُولُ – قَوْلٌ şeklinde olanlar vâvlı iken, بَاعَ – يَبِيعُ – بَيْعٌ şeklindekiler ise yâlı
ecveftir. Ancak خَافَ – يَخَافُ – خَوْفٌ korktu ve نَالَ – يَنَالُ – نَيْلٌ elde etti
örneklerinde olduğu gibi mâzî ve muzârisi فَعِلَ – يَفْعَلُ sıygasında gelen
fiillerde vâv’lı mı yoksa yâ’lı mı olduğu muzârisinden değil, mastarından
anlaşılır. Ancak aslı vâv ya da yâ olan bu illet harfleri mâzî fiilde elif ( ( ا
olarak yazılır.
قَالَ dedi, زَارَ ziyaret etti, مَاتَ öldü, خَافَ korktu
بَاعَ sattı, سَارَ yürüdü, سَالَ aktı , نَالَ elde etti
Ecvef fiiller orta harfi hemze olan mehmûz fiillerle karıştırılmamalıdır. سَأَلَ sordu fiili mehmûzken, سَالَ aktı fiili ecveftir.
3. Nâkıs Fiil
Nâkıs fiil, aslî harflerinden sonuncusu illet harfi olan fiildir.
دَعَا dua etti, çağırdı, عَفَا affetti, شَكَا şikayet etti, نَجَا kurtuldu
رَمَى attı, شَفَى şifa verdi, بَنَى bina etti, بَكَى ağladı
رَضِيَ razı oldu, لَقِيَ karşılaştı, نَسِيَ unuttu, خَفِيَ gizli oldu

4. Lefîf Fiil
Lefîf fiil, aslî harflerinden iki tanesi illet harfi olan fiildir. Bu illet harflerinin
bulunduğu yere göre de lefîf fiil, lefîf-i makrûn (illet harfleri bitişik lefîf)
ve lefîf-i mefrûk (illet harfleri ayrı lefîf) olmak üzere ikiye ayrılır.
a. Lefîf-i Makrûn
İllet harflerinin birisi fiilin ortasında, diğeri de sonunda ise buna lefîf-i
makrûn denir.
نَوَى niyet etti, رَوَى rivâyet etti, طَوَى katladı, كَوَى ütüledi
b. Lefîf-i Mefrûk
İllet harflerinin birisi fiilin başında diğeri de sonunda ise buna da lefîf-i
mefrûk denir.
وَقَى korudu, وَفَى sözünü tuttu, وَعَى aklında tuttu, ezberledi, وَلِيَ izledi,
hükmetti, sorumlu oldu

İLLETLİ FİİLLERİN ÇEKİMİ B.2
1. Misâl Fiil
Mâzî
Misâl fiilin mâzîleri, sâlim fiil gibi çekilir.
Vâv’lı Misâl Fiil
Cemi
الجَْمْع(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى(İkil)
Müfredالْمُفْرَدُ(Tekil)
Söz verdi : وَعَدَ
وَعَدَ وَعَدَا وَعَدُوا Gâib / الْغائبُ َِ3. Şahıs Erkek
وَعَدَتْ وَعَدَتَا وَعَدْنَ
Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
وَعَدْتَ وَعَدْتمَُا وَعَدْتُمْ
Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
وَعَدْتِ وَعَدْتمَُا وَعَدْتُنَّ
Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
وَعَدْتُ وَعَدْنَا
Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ
1. Şahıs Ortak
Muzâri
Vâv’lı Misâl Fiil
Vâv ile başlayan misâl fiilerin muzârileri elde edilirken genelde ilk harf
düşer. وَضَعَ – يَضَعُ ,وَعَدَ – يَعِدُ koydu ve وَرِثَ – يَرِثُ gibi. Sadece وَجِلَ – يَوْجَلُ korktu ve وَقُرَ – يَوْقُرُ vakarlı oldu örneklerinde olduğu gibi فَعِلَ – يَفْعَلُ ve – فَعُلَ
يَفْعُلُ sıygalarında gelen fiillerin muzârisinde vâv harfi genelde sabit kalır. Bu
durumda misâl fiilin muzârisi, sâlim fiil gibi çekilir.
Cemi
الجَْمْع(Çoğul)
Müsennâالْمُثَنَّى(İkil)
Müfredالْمُفْرَدُ(Tekil)
Söz veriyor / : يَعِدُverir / verecek
يَعِدُ يَعِدَانِ يَعِدُونَ
Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkekتَعِدُ تَعِدَانِ يَعِدْنَGâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişiتَعِدُ تَعِدَانِ تَعِدُونَ

Muhatab / الْمُخَاطَبُ2. Şahıs Erkek
تَعِدِينَ تَعِدَانِ تَعِدْنَ
Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi

أَعِدُ نَعِدُ
Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ
1. Şahıs Ortak

Yâ’lı Misâl Fiil
Bu tür fiillerin muzârileri de, mâzîleri gibi sâlim fiil gibi çekilir.
Cemiالجَْمْع(Çoğul)
Müsennâالْمُثَنَّى(İkil)
Müfredالْمُفْرَدُ(Tekil)
Kolay oluyor / : يَيْسُرُolur / olacak
يَيْسُرُ يَيْسُرَانِ يَيْسُرُونَ
Gâib / الْغَائِبُ3. Şahıs Erkek
تَيْسُرُ تَيْسُرَانِ يَيْسُرْنَ
Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
تَيْسُرُ تَيْسُرَانِ تَيْسُرُونَ
Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
تَيْسُرِينَ تَيْسُرَانِ تَيْسُرْنَ
Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi

أَيْسُرُ نَيْسُرُ
Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ
1. Şahıs Ortak
Emir:Emir fiili, muzârinin muhatab ve muhataba sıygalarından elde edilir. Şu
yollar takip edilir:
Önce muzârinin başındaki muzârilik harfi olan tâ ( ت) atılır ve sonu
cezimli yapılır:
عِدْ  عِدُ  تَعِدُ
Emirde müfred muhatabın sonu cezim olurken, cemi muhataba mebnî
olduğu için sonu aynen kalır, geri kalanlarda ise cezim alâmeti olarak
sonlarındaki nûn harfleri düşer.

İLLETLİ FİİLLERİN ÇEKİMİ

Cemiالجَْمْع(Çoğul)
Müsennâالْمُثَنَّى(İkil)
Müfredالْمُفْرَدُ(Tekil)
Söz ver : عِدْ
عِدْ عِدَا عِدُوا Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
عِدِي عِدَا عِدْنَ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
Vâv’lı misâl fiillerin emirlerinin çekiminde, فَعِلَ – يَفْعَلُ ve فَعُلَ – يَفْعُلُ sıygalarında
gelenler hariç vâvlar düşer.
Yukarıdaki tabloya uygun olarak siz de وَقَفَ durdu ve يَئِسَ ümitsiz oldu fiillerinin
başlarına أَنْتَ , أَنَا ve نَحْنُ zamirlerini getirerek mâzî çekimlerini yapınız.
2. Ecvef Fiil
Mâzî
İster vâv’lı olsun ister yâ’lı, mâzî çekiminde, harekeli merfû muttasıl
zamirlere bitiştiklerinde ecvef fiillerin ortasındaki illet harfi düşer. Bunlar da
nun-u nisveye bitişen ve ondan sonra gelen sıygalardır. قُلْتَ , قُلْنَ gibi.
Vâv’lı Ecvef Fiil
Cemiالجَْمْع(Çoğul)
Müsennâالْمُثَنَّى(İkil)
Müfredالْمُفْرَدُ(Tekil)
Dedi, söyledi : قَالَ
قَالَ قَالاَ قَالُوا Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
قَالَتْ قَالَتَا قُلْنَ Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
قُلْتَ قُلْتُمَا قُلْتُمْ Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
قُلْتِ قُلْتُمَا قُلْتُنَّ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
قُلْتُ قُلْنَا Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ

1. Şahıs Ortak

Yâ’lı Ecvef Fiil
Cemiالجَْمْع(Çoğul)
Müsennâالْمُثَنَّى(İkil)
Müfredالْمُفْرَدُ(Tekil)
Sattı : بَاعَ
بَاعَ بَاعَا بَاعُوا Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
بَاعَتْ بَاعَتَا بِعْنَ Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
بِعْتَ بِعْتُمَا بِعْتُمْ Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
بِعْتِ بِعْتُمَا بِعْتُنَّ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
بِعْتُ بِعْنَا Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ
1. Şahıs Ortak
خَافَ Fiilinin Mâzî Çekimi
Cemiالجَْمْع(Çoğul)
Müsennâالْمُثَنَّى(İkil)
Müfredالْمُفْرَدُ(Tekil)
Korktu : خَاف
خَافَ خَافَا خَافُوا Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
خَافَتْ خَافَتَا خِفْنَ Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
خِفْتَ خِفْتُمَا خِفْتُمْ Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
خِفْتِ خِفْتُمَا خِفْتُنَّ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
خِفْتُ خِفْنَا Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ

1. Şahıs Ortak
Muzâri
Ecvef fiilin muzârisinde ortadaki illet harfi aslına dönüşür. قَالَ – يَقُولُ gibi.
Ancak خَافَ – يَخَافُ örneğinde olduğu gibi, فَعِلَ- يَفْعَلُ sıygasında olanlar bu
kuralın dışındadır. Bunların muzârisinde illet harfi aslına dönüşmez. Ayrıca
ecvef fiillere nûn-u nisve bitiştiğinde ise hepsinde de illet harfi düşer. يَقُلْنَ
gibi.
Vâv’lı Ecvef Fiil
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Diyor / der / : يَقُولُ
diyecek – söylüyor,
söyler, söyleyecek
يَقُولُ يَقُولاَنِ يَقُولُونَ Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
تَقُولُ تَقُولاَنِ يَقُلْنَ Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
تَقُولُ تَقُولاَنِ تَقُولُونَ Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
تَقُولِينَ تَقُولاَنِ تَقُلْنَ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
أَقُولُ نَقُولُ Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ

1. Şahıs Ortak
Yâ’lı Ecvef Fiil
Cemi
الجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâ
الْمُثَنَّى
(İkil)
Müfred
الْمُفْرَدُ
(Tekil)
Satıyor, satar, : يَبِيعُ
satacak
يَبِيعُ يَبِيعَانِ يَبِيعُونَ Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
تَبِيعُ تَبِيعَانِ يَبِعْنَ Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
102
تَبِيعُ تَبِيعَانِ تَبِيعُونَ Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
تَبِيعِينَ تَبِيعَانِ تَبِعْنَ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
أَبِيعُ نَبِيعُ Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ

1. Şahıs Ortak
خَافَ Fiilinin Muzâri Çekimi
Cemiالجَْمْع(Çoğul)
Müsennâالْمُثَنَّى(İkil)
Müfredالْمُفْرَدُ(Tekil)
Korkuyor, : يَخَافُkorkar, korkacak
يَخَافُ يَخَافَانِ يَخَافُونَ Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
تَخَافُ تَخَافَانِ يَخَفْنَ Gâibe / الْغَائِبَةُ
3. Şahıs Dişi
تَخَافُ تَخَافَانِ تَخَافُونَ Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
تَخَافَانِ تَخَافَانِ تَخَفْنَ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
أَخَافُ نَخَافُ Mütekellim / الْمُتَكَلِّمُ
1. Şahıs Ortak
Emir
Ecvef fiillerin emirleri elde edilirken şu yol takip edilir:
قُلْ  قُولُ  تَقُولُ
Cezim alâmeti, müfred muhatab ve cemi muhataba sıygalarında illet harfinin
düşmesi ( قُلْنَ ve قُلْ gibi ), diğer sıygalarda ise sondaki nûn’ların
düşmesidir.

Vâv’lı Ecvef Fiil
Mâzî ve muzârisi قَالَ – يَقُولُ şeklinde gelen fiillerin emrinde ilk harfin harekesi
ötre olur. قُلْ gibi.
Cemiالجَْمْع(Çoğul)
Müsennâالْمُثَنَّى(İkil)
Müfredالْمُفْرَدُ(Tekil)De, söyle : قُلْ
قُلْ قُولاَ قُولُوا Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
قُولِي قُولاَ قُلْنَ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
Yâ’lı Ecvef Fiil
Mâzî ve muzârisi بَاعَ – يَبِيعُ şeklinde gelen fiillerin emrinde ilk harfin harekesi
esre olur. بِعْ gibi.
Cemiالجَْمْع(Çoğul)
Müsennâالْمُثَنَّى(İkil)
Müfredالْمُفْرَدُ(Tekil)
Sat : بِعْ
بِعْ بِيعَا بِيعُوا Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
بِيعِي بِيعَا بِعْنَ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi
خَافَ Fiilinin Emir Çekimi
Mâzî ve muzârisi خَافَ – يَخَافُ şeklinde gelen fiillerin emrinde ilk harfin
harekesi üstün olur. خَفْ gibi.
Cemiالجَْمْع(Çoğul)
Müsennâالْمُثَنَّى(İkil)
Müfredالْمُفْرَدُ(Tekil)
Kork : خَفْ
خَفْ خَافَا خَافُوا Muhatab / الْمُخَاطَبُ
2. Şahıs Erkek
خَافِي خَافَا خَفْنَ Muhataba / ◌ْ الْمُخَاطَبَةُ
2. Şahıs Dişi

Yukarıdaki tabloya uygun olarak siz de قَامَ kalktı ve سَارَ yürüdü fiillerinin هُمَا , هُوَ
ve هُمْ zamirleriyle birlikte muzârî çekimlerini yapınız.

3. Nâkıs Fiil
Nâkıs fiillerin çekiminde, illet harfinden önce fetha varsa 3. erkek şahsın
çoğulu söylenirken vâv harfi sâkin (harekesiz) gelir. دَعَا – دَعَوْا , رَمَى – رَمَوْا gibi.
Ancak mâzînin müfred gâib sıygasında illet harfinden önce kesra varsa vâv,
harf-i med şeklinde bulunur. رَضِيَ – رَضُوا gibi. Aynı durum emir ve muzâride
de geçerlidir. Emirde اِرْمِ – اِرْمُوا ve اِرْضَ – اِرْضَوْا şeklinde, muzâride ise – يَرْمِي
يَرْمُونَ ve يَرْضَى – يَرْضَوْنَ şeklinde olur.
Mâzî
Cemiالجَْمْع
(Çoğul)
Müsennâالْمُثَنَّى
(İkil)
Müfredالْمُفْرَدُ
(Tekil)
Dua etti, davet : دَعَا
etti
دَعَا دَعَوَا دَعَوْا Gâib / الْغَائِبُ
3. Şahıs Erkek
دَعَتْ دَعَتَا دَعَوْنَ Gâibe / الْغَائِبَةُ